Toshkent 2020 yil

IV Bob. Ekologik tizimlar 
 
IV.1. Ekotizm, populyasiya va biogeotsenoz tushunchalari. Ekologik 
tizim
(Ekotizim)
–deb, birga yashovchi har xil organizmlar va ularning yashash 
muhiti orasidagi qonuniyatli bog‗lanishga aytiladi. Bunga o‗rmon, o‗tloq, ko‗l va 
boshqalar misol bo‗ladi. Masalan, o‗rmonni shunday ta‘riflasa bo‗ladi: O‗rmon bu 
geografik 
shakllangan, 
o‗z-o‗zini boshqaruvchi 
o‗simlik va hayvonlar 
populyasiyalari yig‗indisi 
bo‗lib, ular uchun muhitni boshqaruvchi asosiy rolni bir 
tur, yoki bir necha turga mansub populyatsiya o‗ynaydi. Ana shunday jamoalarni 
ifodalash uchun akademik V.N Sukachev(1942) 
biogeotsenoz
terminini tavsiya 
etgan. 
Organizmlar jamoasi anorganik muhit bilan bog‗liq. O‗simliklar undagi 
karbonat angidridi, suv, kislorod va mineral tuzlar hisobiga yashaydi. Geterotrof 
organizmlar esa avtotroflar hisobiga yashaydi. Lekin ular kislorod va suvga ham 
muhtojdir (IV.1.1-rasm). Jamoalar anorganik muhit bilan ma‘lum tizimni 
shakllantiradi. 
Organizmlar va anorganik komponentlar birligida, modda almashinuvini 
amalga oshiradi. Shu tarzda ekologik tizim tashkil topadi. 
―Ekotizim‖ 
tushunchasi
ilk bor ingliz ekologi A. Tensli (1935) tomonidan qo‗llanildi. U ekotizimlarni 
―tabiatning yer yuzidagi eng asosiy birligi‖
-deb hisobladi. 
Modda aylanishinig amalga oshishi uchun anorganik moddalar va yana 3 
ekologik guruh organizmlari—produtsentlar, konsumentlar va redutsentlar bo‗lishi 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
78 
lozim. Biz bu haqida avvalgi bobda (III.3.1. Tabiatdagi moddalarning kichik 
biologik va katta geologik aylanma harakatlari) aytib o‗tdik.