Toshkent 2020 yil

Ye. Odum va R. S. Pinkerton (1955)
birinchi marotaba suktsessiyaning 
organik moddalar va biomassa to'planib borishi sababli, nafas olish uchun energiya 
sarfini ko'payishi bilan bog'liqligini ko'rsatdilar
22
. 
21
ЭКОЛОГИЯ: Учебник для технических вузов / Л. И. Цветкова, М. И. Алексеев и др.; 
Под ред. Л. И. Цветковой. - М.: Изд-во АСВ, СПб.: Химиздат, 2001. - 552 с: 
22
EUGENE P.ODUM. EKOLOGY. The university of Georgiya. Copyight 1963 by Holt, 
Rinehart and Winston, Inc. New York-Chicago-San Francisco-Toronto-London. 
Uzoq zamon ekilmagan va 
omoch tegmagan zamin baxt- 
sizdir. U omochni orzu qiladi. 
Bunday zamin balog‘at pallasiga 
kirgan sohibjamol qizdir. Bu qiz 
farzand ko‘rish va yaxshi yos- 
tiqdoshga intiqdir. 
Avesto. Vandidod, uchinchi 
fargard, uchinchi bo’lim (24).
 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
88 
 
Geterotrof suksessiya
tizimdagi reduktorlarning ustunligi bilan ajralib turadi 
va muhit organik moddalar bilan to'lib ketganda, masalan, daryoda organik 
moddalar miqdori yuqori bo'lgan, kanalizatsiya bilan ifloslangan yoki 
kanalizatsiyani tozalash inshootlarida sodir bo'ladi. Geterotrofik ketma-ketlik bilan 
P / D nisbati <1 bo‗lsa, organik moddalar asta-sekin parchalanib, yo'q bo'lib 
ketishi mumkin.
Barqarorlashgan ekotizim holatiga klimaks deyiladi (gr. Klimax - 
narvon, ―yetuk bosqich‖). 
Klimaks tizimlari
barqaror holatini saqlab turadigan munosabatlarning 
murakkab tarmog'ini hosil qiladi. Nazariy jihatdan, bunday xolat o'z vaqtida 
doimiy bo'lishi kerak va kuchli tashqi buzilishlar uni buzmaguncha mavjuddir. P / 
D nisbati 1 dan qanchalik ko'p farq qilsa, ekotizim shunchalik yetuk va barqaror 
bo'ladi. Klimaks baland bo'lgan jamoalarda bu nisbat 1 ga yaqinlashadi (IV.3.1-
rasm). 
 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
89 
Yetuk rivojlanmagan va yetuk klimaks ekotizimlari har xil xususiyatlarga 
ega. 
O'simliklar, asosan ,bir yillik o'simliklar, o'z kuchlarining katta qismini ildiz 
tizimiga va jarohatlangan barglariga emas, ko'payish uchun mayda urug'larni 
yetiltirishga sarflashadi. Ular boshqa ekotizimlardan oqib chiqadigan ozuqaviy 
moddalarni olishadi, chunki ular o'zlari ozuqa moddalarini saqlay va yig'a 
olmaydilar. 
Yetuk ekotizimlar, yetuk bo'lmaganlardan farqli o'laroq, turli xil turlari, 
turg'un populyatsiyalari va murakkab oziqlanish shakllari bilan ajralib turadi. 
Tizimda ko'p miqdorda o'lik organik moddalarni parchalaydigan reduktorlar 
hukmronlik qiladi. O'simliklar katta urug'lar beradigan, katta ko'p yillik o'tlar va 
daraxtlar bilan ifodalanadi. Ular energiya va ozuqa moddalarining katta qismini 
ildizlarini rivojlanishiga sarflashadi. Ushbu tizimlarning o'zi zarur oziq 
moddalarning bir qismini o‗zlashtiradi, saqlaydi va qayta ishlaydi. 
Akademik V.N. Sukachev o‗simliklar jamoasining almashinishi haqida 
quyidagi jarayonlarning mavjud ekanligini ko‗rsatadi: