Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

53 
5.2. Biznes-rejaning mazmuni 
 
Biznesni rejalashtirish potensial investorlar va boshqa manfaatdor tomonlarga 
loyihaning tijorat jozibadorligini taqdim etishning asosiy shakli hisoblanadi. 
Loyihaning biznes rejasi loyihaning asosiy jihatlarini kelajakdagi tijorat 
korxonasi sifatida tasvirlaydigan hujjatdir: loyihaning qanday muammolarga duch 
kelishi va ularni qanday hal qilish mumkinligi. 
Biznes-reja investorga taqdim etilayotgan investitsiyaviy loyihaning asosiy 
hujjati boʻlib, unda loyihaning mohiyati, asosiy xususiyatlari, moliyaviy natijalari va 
iqtisodiy samaradorligi qisqacha shaklda va umuman qabul qilingan tartibda 
belgilanadi. 
Loyihaning biznes-rejasini tayyorlash loyiha qatnashchilarining keng doirasini 
qamrab oladi. Uning mazmuni qurilishning mantigʻini va loyihaning asosiy boʻlimlari 
mazmunini aks ettiradi. 
Biznes rejalari turli xil boʻlishi mumkin. Ularning tarkibiga kiritilgan eng tipik 
boʻlimlar quyidagilardir: 
хulosa; 
loyiha gʻoyasining tavsifi; 
marketing tadqiqotlari va marketing rejasi; 
ishlab chiqarish (texnik yoki qurilish rejasi); 
tashkiliy va / yoki huquqiy reja; 
loyihaning moliyaviy asoslari; 
samaradorlik (investitsion jozibadorlik) va xavfni baholash. 
Koʻpgina hollarda biznes-rejalar muayyan vaqt (odatda bir yil) uchun tuziladi, 
asosiy savolga javob beradi: qaysi yoʻnalishda, qaysi sohada pul, kuch va pul 
sarmoyalarini investitsiya qilish yoki bozorda oʻz joyida qolish yoki yangi mahsulotni 
sotib olish maqsadga muvofiq. Ushbu rejalar 3 va 5 yilga tuzilishi mumkin. 
Biznes-reja tuzish zarurati quyidagi hollarda paydo boʻladi: korxonani tashkil 
etish yoki qayta tashkil etish; iqtisodiyotning huquqiy shaklini oʻzgartirish; ishlab 
chiqarish yoʻnalishini oʻzgartirish; tashqi bozorga chiqish va xorijiy investitsiyalarni 
jalb qilish. 

---

54 
Biznes-rejaning asosiy boʻlimlari quyidagilar: 1 - qurilishni tashkil qilish 
imkoniyatlari, uning qisqa ta’rifi; 2 - ishlab chiqarilayotgan qurilish mahsulotlari va 
xizmatlarining turlari, ularning qisqacha tavsifi; 3 - bozorlarning qisqacha tavsifi; 4 - 
marketing rejasi va uning strategiyasi; 5 - ishlab chiqarish rejasi; 6 - korxonani tashkil 
etish va boshqarish; 7 - xavfni baholash va sugʻurta qilish; 8 - mehnat resurslari va 
ijtimoiy munosabatlarni rejalashtirish; 9 - investitsiya rejasi; 10 moliyaviy rejasi va 
moliyalashtirish strategiyasi; 11 - biznes reja loyihasini amalga oshirishdan foydalar. 
Kirish qismida biznes-reja tuzish va unga murojaat qilgan kishilar doirasi 
vazifasi koʻrsatiladi. Ushbu loyihada nima uchun zarur boʻlganligi haqida fikr yuritish 
tavsiya etiladi. 
Xulosa. Biznes-reja ushbu boʻlimdan boshlangan boʻlsa-da, reja barcha boblari 
ishlab chiqilganda, oxirgi marta yoziladi. Biznes-rejaning Konsepsiyasi (rezyume) - 
rejalashtirilgan biznes va kompaniya yoki tadbirkor oʻz oldiga qoʻygan maqsadlari, 
oʻz biznesidan boshlashi yoki mavjud boʻlgan rivojlanish haqida ma’lumotlarning 
qisqacha sharhidir. Konsepsiya biznes rejaning juda qisqartirilgan versiyasidir. 
Bundan tashqari, u oʻz mustaqilligini reklama hujjati sifatida, dastlabki yoki 
qoʻshimcha moliyalashtirish uchun potensial investorga ariza berishda foydalanishi 
mumkin. Xulosani taqdim etish tartibi juda erkindir. Xulosa esda qolishi kerak, unda 
mahsulotning rasmini yoki uning suratini qoʻyishingiz mumkin. Boʻlimning hajmi 3-4 
sahifadan oshmasligi kerak. 
Qurilish tashkilotining umumiy xususiyatlari. Boʻlimda korxona faoliyatining 
asosiy yoʻnalishi (ixtisoslashuv), qurilish mahsulotlarining tuzilishi ta’kidlanganligi, 
faoliyatning xususiyatini koʻrsatishi tavsiya etiladi. Agar kompaniya faoliyat 
yuritayotgan boʻlsa, uning ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyati haqida ma’lumot 
berishingiz kerak. 
Qurilishni tashkil qilish va xizmat koʻrsatish xususiyatlari. Asosiy tarkib - 
mahsulotning tavsifi: uning nomi va maqsadi, asosiy xususiyatlari va parametrlari, 
koʻlami, oʻziga xos xususiyatlari, afzalliklari, raqobatbardoshlikni ta’minlovchi 
dizayn xususiyatlari. Agar kerak boʻlsa, tayyor mahsulotning suratlarini, boshqa 
tasviriy tasvirlarni qoʻshishingiz mumkin. Sizga taqdim etilgan mahsulotlar uchun 

---

55 
roʻyxatdan oʻtgan patent, mualliflik huquqi yoki litsenziyalarni, kompaniyada bozorda 
foydali mavqega ega boʻlishiga yordam beradigan boshqa boshlangʻich afzalliklari 
toʻgʻrisida xabar berishingiz kerak. 
Tovarlar uchun bozor. Mahalliy va xorijiy tajribalar shuni koʻrsatadiki, 
bozorlarni yaxshi bilish koʻpgina loyihalarning muvaffaqiyatsizligining asosiy 
sabablaridan biri hisoblanadi. Ishlab chiqariladigan mahsulotga boʻlgan talabni tahlil 
qilish, ushbu mahsulotni sotib olish narxini belgilash kerak. Tovarlarga boʻlgan 
talabni belgilab olgach, ular tadbirkor oʻzining salohiyati (ishlab chiqarish va iqtisodiy 
salohiyati) boʻyicha amalga oshiradigan savdolarning maksimal hajmini belgilaydi. 
Biznes-rejaning ushbu qismida siz quyidagi savollarga javob berishingiz kerak: 
1) soʻnggi uch yilda sotuv dinamikasi qanday edi; 
2) sohada kutilayotgan oʻsish sur’atlari; 
3) shunga oʻxshash mahsulotlar ishlab chiqarishda qancha yangi korxona 
ishga tushiriladi; 
4) soʻnggi yillarda shu kabi qurilish mahsulotlarining qanday yangi turlari 
paydo boʻldi. 
Axborot manbalari davlat organlarining nashrlari (statistik toʻplamlar), davriy 
nashrlar va kitoblar boʻlishi mumkin. Bozorni baholash uchun korxonaning soʻnggi 
uch yildan besh yilgacha sotish natijalaridan olingan ma’lumotlardan foydalaniladi. 
Raqobat va boshqa tashqi omillar. Rejaning ushbu qismida shu kabi 
mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi raqobatchilarni aniqlab olish kerak, ularni sotish 
hajmlari va dinamikasi, daromadlar, yangi mahsulotlarni rivojlantirish istiqbollari, 
ularning asosiy iste’mol xususiyatlari, sifat darajasini imkon qadar aniqroq baholash 
kerak. Narxlar darajasini, raqobatchilarning narx siyosatini belgilash, ularning kuchli 
va zaif tomonlarini koʻrsatish maqsadga muvofiqdir. Tadbirkorning raqobatchilardan 
ustunliklarini batafsil bayon qilish kerak. 
Bozorda raqobatchilarning tahlili quyidagi sxema boʻyicha oʻtkazilishi 
mumkin: 
• tanlangan bozor segmentida qurilish mollari yoki xizmatlarining umumiy 
hajmidagi ulush; 

---

56 
• tovarlar yoki xizmatlarning hajmi va miqdori; 
• qurilish mahsulotlari uchun ishlatilgan sxema va tarqatish kanallari; 
• mahsulot va xizmatlarning ishonchliligi va sifati; 
• sotish siyosati. 
Raqobatchilarning toʻliq baholashi uchun har bir maqsadli bozorda shunga 
oʻxshash mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi yirik ishlab chiqaruvchilarni anichlash, 
mahsulot sifatini, iste’molchilarning narxlarini, dizaynini va fikrini oʻrganish kerak. 
Bundan tashqari, ular raqobatchilarning haqiqiy moliyaviy ahvolini, ularning resurs 
salohiyatini, xarajatlari va rentabelligini, joylashuvini, reklama tashkilotlarini, savdo 
tarmogʻini va boshqalarni tahlil qiladi. 
Marketing rejasi. Ushbu boʻlim bozorni egallash va qurilish materiallari 
savdosini kengaytirish uchun iste’molchilar talabiga faol ta’sir koʻrsatadigan 
choralarni belgilaydi. Quyidagi marketing tamoyillariga rioya qilish kerak. 
1. Iste’mol talabi va bozor dinamikasini hisobga olish.
2. Iste’molchilar uchun kurash (mahsulot sifati, reklama, xizmat).
3. Qurilish sanoatining bozor talablariga maksimal moslashuvchanligi. 
Korxonaning iqtisodiy strategiyasining muhim yoʻnalishlaridan biri narx 
siyosati hisoblanadi. Narxlarni belgilashning eng oson va eng qulay usuli oʻrtacha 
ishlab chiqarish xarajatlari va oʻrtacha daromadga asoslangan. Bu formulani qoʻllash 
mumkin boʻlgan ishlab chiqarish qiymatiga ma’lum bir cheklashni belgilashdir, 
su’mda.