Toshkent arxitektura qurilish instituti qurilishni boshqarish fakulteti

11-rasm. Iste’molchining tanlovi²⁰
Tanlov sohasi bilan faqat va befarqlik egri chiziqlari kesishadi. befarqlik egri chizig’i bo’yicha tanlov sohasidan olingan har qanday nuqta (masalan, nuqta) naflik funktsiyasini maksimal qiymatini bermaydi.
nuqtada byudjet chizig’i va befarqlik egri chizig’i bir-biriga tegadi, natijada tanlov sohasi bilan kesishadigan byudjet chiziqlaridan eng yuqorisi aniqlanadi (11-rasm).
Shunday qilib, iste’molchining optimal (muvozanat) nuqtasida befarqlik egri chizig’i byudjet chizig’iga tegadi va shu sababli MRSx1x2=P1/P2 (A)
Bu tenglik shuni ko’rsatadiki, befarqlik egri chizig’i yotiqligi byudjet chizig’i yotiqligi P1/P2 ga teng. Yuqorida, boshqa tomondan birinchi ne’mat bilan ikkinchi ne’matni befarqlik egri chizig’ining har bir nuqtasidagi chekli almashtirish normasi, ne’matlarning shu nuqtadagi chekli nafliklari nisbatiga teng ekanligini aniqlagan edik:
(B)
(A) va (V) formulalardan iste’molchining muvozanatlik sharti quyidagicha yozilishi mumkin:
, yoki (S)
Muvozanatlik shartiga ko’ra, ne’matlar narxi, ularning chekli nafligiga to’g’ri proporsional. Demak, ne’matning chekli nafligi qancha yuqori bo’lsa, uning narxi shuncha yuqori bo’ladi.
Oxirgi munosabatdan foydalanib, ne’mat uchun iste’molchining muvozanatlik shartini quyidagicha yozish mumkin:
,
Shunday qilib, iste’molchining muvozanat nuqtasida iste’mol qilinadigan ne’matlarning chekli naflari nisbati, shu ne’matlar narxlarining nisbatiga teng. Bu muvozanatlik sharti ixtiyoriy miqdorda ne’matlar qatnashgan iste’molchining tanlovi masalasi uchun o’rinlidir.
Muvozanatlik shartiga ko’ra, iste’molchi daromadini shunday taqsimlaydiki, natijada tovarlarning har biriga sarflangan oxirgi pul birligi (oxirgi so’m, oxirgi dollar, oxirgi rubl’) bir xil chekli naf keltirsin. Agar shunday bo’lmasa, iste’molchi kamroq chekli naf beradigan oxirgi so’mini, ko’proq chekli naf beradigan ne’matga qayta taqsimlashi mumkin bo’ladi.
Ikkita ne’mat bo’lganda, iste’molchi o’z nafligini maksimallashtiradi, qachonki quyidagi ikki shart bajarilsa. Birinchi shartga ko’ra, bu ne’matlar uchun , ularning narxlari nisbatiga teng bo’lsa, ya’ni muvozanatlik sharti (S) bajarilsa. Ikkinchi shart - iste’molchining daromadi to’liq sarflansa ( tenglik bajarilsa). Agar har doim narxlar nisbatidan yuqori yoki pastda bo’lsa, u holda iste’molchi o’z nafligini faqat bitta tovar sotib olish bilan maksimallashtiradi.
Yuqoridagi shartlarga asoslangan holda iste’molchining tanlovi masalasining echilishi, talab funktsiyasini oshkora ko’rinishda olishga imkon yaratadi. Ikkita ne’mat uchun quyidagi iste’molchi tanlovi masalasini qarab chiqamiz.
Naflik funktsiyasi:
, .
Optimallik shartidan
; ;
.
Bu munosabatdan ne’matlarga sarflanadigan mablag’lar teng bo’lishi kerak:
, ,
bu munosabatni byudjet chizig’i tenglamasiga qo’yib birinchi ne’mat uchun talab funktsiyasini aniqlaymiz.
,
va ikkinchi ne’mat talab funktsiyasi aniqlanadi:
.
Bozor talabining shakllanishi asosida shaxsiy ya’ni individual talab yotadi, ya’ni alohida iste’molchining talabi, har bir shaxs o’zining fiziolgik ehtiyojlarini qondirish uchun qandaydir mahsulotdan, qanchadir sotib olish kerak, sotib olish uchun ma’lum miqdorda mablag’i bo’lishi kerak.