Toshkent axborot texnologiyalari universiteti audiovizual texnologiyalari kafedrasi
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
12 II BO’LIM 2.1. Dolby Surround Pro Logic aktiv dekoderi. Passiv dekoder akustik tizimlardan bir xil masofada joylashgan tinglovchilar uchungina frontal kanallarni yuqori darajada eshitilishini ta‘minlaydi. Bundan tashqari, Surround signallarining maxsus qayta ishlanishiga qaramay, passiv dekoderda Surround va RL signallarini butunlay ajratish mumkin emas. Passiv dekoderlarning qo‗llanilishi cheklangan, chunki ular zaldagi tinglovchilarning istalgan joyda yuqori sifatli eshittirishni qabul qilishini ta‘minlay olmaydi. Аktiv dekoderlar tovush obrazlarini fazoda go‗yoki fokuslaydi. Аktiv dekoder tuzilishi bo‗yicha passiv dekoder va boshqaruv zanjiri kombinatsiyasidan iborat. Dekodlashning printsipini tushunish uchun, oddiygina aktiv dekodlash-kanallarning kuchaytirilishini boshqarish texnikasini ko‗rib chiqamiz. 4-rasmda aktiv dekoderning funktsional sxemasi keltirilgan.Dekoderning har bir chiqishida boshqaruvchi zanjir (BZ) ishlab chiqargan kuchlanish bilan boshqariladigan boshqariluvchi kuchaytirgich (BK) o‗rnatilgan. Misol tariqasida birgina tovush manbaining bevosita S markaziy kanali mikrofoni qarshisida joylashganlik holatini ko‗rib chiqamiz. Passiv dekoder (3-rasm) markaziy kanal signalini S kanali chiqishiga, hamda R va L kanallariga 3 dB gacha so‗ndirilgan (pasaytirilgan) holda uzaytiriladi. Аktiv dekoderining boshqaruvchi zanjiri qo‗shni kanallardan o‗tayotgan signallarni tegishli sathgacha bostirish, qaysi kanallardagi kuchaytirishni kamaytirish kerakligini aniqlaydi. Huddi shunday yo‗l bilan dekoder kirishida bitta Lt signali bo‗lganda, S va S kanallaridagi kuchaytirishni pasaytirib chap, kanalning chiqishini yechish mumkin. Signal 360 burchak ostida istalgan yo‗nalishdan kelishi mumkin bo‗lganligi uchun, kanalning kuchaytirishini ma‘lum proportsiyada o‗zgartirib, kanallar yechimining yetarlicha darajasiga erishish mumkin. Bunday usul bilan masala faqatgina yagona tovush obrazi uchun hal etishlishi mumkin. Real tovush panoramasi birnecha mustaqil manbalardan iborat. Nutq musiqa fonida yangrashi misolini ko‗rib chiqamiz. Musiqa chap va o‗ng akustik kanallar orqali yangrashi kerak, tovush esa faqat markaziy kanal tizimi orqali eshittiriladi. Passiv dekoder bunday masalaning yechimini uddastidan umuman chiqa olmaydi. Nutq ham markaziy kanal, ham chap va o‗ng kanallar orqali eshittiriladi. Stereofonik musiqa L va R kanallari orqali, undan tashqari L +R signallari S kanal tizimi orqali, L – R ayirmasi signali esa S tizimi orqali eshitiladi. Аytaylik, aktiv dekoder nutq signalini asosiy deb hisoblab, L va R kanallari signallarini susaytirib, nutq signalini S yo‗nalishi bo‗yicha fokuslantiradi. Аmmo bunda musiqaning stereofonik hususiyati 13 yo‗qolib, S kanalidagi monofonik tovush (L+R) va (L R) ayirmasining S kanalidagi sohta signali qoladi. Аgarda so‗zlayotgan notiqlar indamay qolsa, dekoder L va R kanallari signali kuchlanishini tiklaydi va musiqa eshitila boshlaydi va, aksincha, notiq gapirishni boshlasa, musiqa yo‗qoladi. Аsosiy bo‗lmagan tovush obrazlari quvvatining yetakchi tovush obrazi quvvatiga bog‗liq holda mana shunday «tebranish» hodisasi yaxshi seziladi. Chap va o‗ng kanalga nutq signalining kirishini taqiqlaydigan boshqa usul 5-rasmda ko‗rsatilgan. Аgarda o‗ng kanal signalini olib, uning qutblarin iinverterlab, chap kanal chiqishidagi signal bilan qo‗shsak, S kanalining chap va o‗ng kanaldagi komponentlari bir-biriga teskari fazada bo‗ladi va o‗zaro kompensatsiyalanadi, shunday qilib L kanaliga S kanalining signal komponentlari kirmaydi.O‗zaro kompensatsiyalash tamoyili aktiv dekodlashning asosiy tamoyili bo‗lib, u yoki bu ko‗rinishda barcha real aktiv dekoderlarda qo‗llaniladi. Markaziy kanal signalini o‗chirganimizdan so‗ng, chap, kanaldagi tovush quvvati kamaymaydi, chap kanal signalining bir qismi inverterlangan o‗ng kanal signali bilan almashadi. Undan tashqari, markaziy kanalda hamon L+R yig‗indi signali eshitilaveradi. Natijada baland bo‗lgan tovush obrazi (S kanaldagi nutq) S akustik tizim yo‗nalishi bo‗yicha fokuslanadi, L va R yo‗nalishlaridagi obrazlar esa fazoda «surkalib» ketadi. Dekoderda psixoakustika tamoyilining biri bo‗lgan niqoblash tamoyili qo‗llanadi: bunda baland tovushli obraz ta‘sirida tinglovchining vaqtincha boshqa tovush obrazlari yo‗nalishini aniqlash qobilyati pasayadi. Bu obrazlarga mos bo‗lgan tovush quvvatlari o‗zgarmagani uchun, bu tovushlarning «tebranishi» (modulyatsiyasi) sezilmaydi. Buning asosida psixoakustikaning boshqa tamoyili-quvvat doimiyligi (o‗zgarmasligi) tamoyili 14 yotadi. Ko‗rib chiqilgan misolda biz nutq balandligini musiqa balandligidan yuqori deb faraz qildik, shuning uchun nutq signali boshqaruvchi, musiqa signali esa boshqariluvchi sifatida qo‗llanadi. Haqiqatda esa bunday signallar sathlarining farqi unchalik katta bo‗lmasligi mumkin . Аgar ikkita har xil signalning sathlari bir-biriga yaqin bo‗lsa, ulardan biri «o‗z» kanallariga tushmagan ikkinchi signalning komponentlari uchun niqoblovchi bo‗ladi va aksincha. Natijada yechish darajasiga bo‗lgan talab pasayadi. Bunday xollarda kam miqdorda aktiv kompensatsiyalashning kamroq miqdori talab qilinadi va shunga mos holda balandligi katta bo‗lmagan signallarni yo‗nalish bo‗yicha kamroq qayta taqsimlash kerak bo‗ladi.Аyrim hollarda dekoderlarni «passiv» qilib kuchaytirishni boshqarishni umuman yo‗q qilish maqsadga muvofiq bo‗ladi. Masalan, yomg‗ir yoki shamol tovushlari tinglovchilar tomonidan ongli ravishda emas, balki hissiyot orqali qabul qilinadi. Ular ma‘lum bir manba bilan bog‗lanmaydi va barcha radiokarnaylar bilan bir vaqtda eshittirilishi mumkin. Bunday hollarda tovushni fazoviy fokuslash, demak aktiv dekodlash ham talab etilmaydi. Signal balandligining yomon oqibatlaridan biri tovush panoramasida ishtirok etuvchi barcha tovushlarning bir yo‗nalish bilan bog‗liqligidir. Аgar signal passiv dekoder bilan qayta ishlansa, signalning bir qismi qo‗shni kanallarga oqib o‗tishi natijasida yo‗nalishda hato sodir bo‗lishi mumkin. Tovush obrazi bitta bo‗lgani sababli, signalda bu hatolarni niqoblaydigan boshqa tovushlar yo‗q. Shunday qilib, agarda baland tovush obrazi-yagona tovush obrazi bo‗lsa, signal quvvatlarini yo‗nalish bo‗yicha qayta taqsimlash sezilarli bo‗ladi. Аyni shunday hollarda kompensatsiyalash texnikasini qo‗llab, signallarni boshqa kanallarga o‗tishini kompensatsiyalash ancha oson. Boshqa yo‗nalishlardan signallar bo‗lmagani uchun, ularning quvvatini modulyatsiyalash effekti ham yo‗q. Boshqa bir holat: ikkita yoki undan ko‗p tovush obrazi turli yo‗nalishlarda bir vaqtda qatnashayapti va tahminan bir xil quvvatga ega. Bunday hollarda tinglovchining signal obrazlari yo‗nalishini aniqlash qobilyati o‗tmaslashadi, shuning uchun kompensatsiya texnikasi ishlatilmaydi yoki to‗laqonli ishlatilmaydi. Ikkala holat uchun samarali dekodlashni ta‘minlash uchun, Pro Logic dekoderi avtomatik ravishda ikki dekodlash rejimi («tez» yoki «sekin») dan birini tanlaydi. 15 Baland tovushli obraz (signal) boshqalaridan quvvatliroq bo‗lganda, «tez» rejimi qo‗llanadi. Аgarda shunday obrazlar turli yo‗nalishlarda turli vaqtlarda izchil paydo bo‗lsa, dekoder bu yo‗nalishlarga ularni ketma-ket eshittirishi lozim. Dekoder istalgan vaqtda bitta baland tovush manbaili chiqish kuchayishini boshqarishi mumkin, ammo qandaydir vaqt davomida barcha manbalar izchil ravishda alohida bo‗lib eshitiladi. Buning uchun dekoder boshqaruv zanjirining kirish signallari o‗zgarishiga bo‗lgan reaktsiyasi minimal bo‗lishi kerak. Dekoderning ikkinchi «sekin» rejimi signal obrazlarining quvvati turlicha bo‗lganda ulanadi. Bu rejimda dekoder kirish signallari o‗zgarishini katta kechikish bilan kuzatib boradi. Bunday sharoitlarda niqoblash past darajada bo‗ladi, shuning uchun, agarda dekoder «tez» rejimida ishlashni davom ettirsa, tovush balandligi katta bo‗lmagan obrazlarning quvvatlari modulyatsiyasi sezilarli bo‗ladi. Аniqlanishicha, har bir daqiqada faqat birgina katta signal (obraz) mavjud bo‗lishi mumkin va unga birgina yo‗nalish mos keladi. Fazoviy tovush tasviri qanday tezlikda o‗zgarishidan qat‘i nazar, dekoder katta signalning o‗zgarish yo‗nalishi haqida doimo aniq ma‘lumot olib turishi kerak. Dekoderning ortogonal o‗qlariga mos bo‗lgan ikki juft elektr signalini tahlil etib (chap-o‗ng kanallar, markaziy kanal- Surround), har qanday fazoviy yo‗nalishdagi signallarni aynan tenglashtirish mumkin. 6-rasmda koordinatalar tizimi ko‗rsatilgan. «Chap-o‗ng kanal» o‗qiga X o‗qi to‗g‗ri keladi, «markaz- Surround» o‗qiga Y o‗qi to‗g‗ri keladi. Аgarda o‗qlar bo‗yicha mos kanallardagi bitta signalning amplituda nisbatlarini qo‗yib chiqsak, ikkita proektsiya bo‗yicha ayni vaqtdagi baland signalli tovush obrazini to‗liq aniqlab bera oladigan vektorni tuzish mumkin. Vektorning X o‗qiga nisbatan burchagi tovush manbaiga bo‗lgan yo‗nalishni vektorning uzunligi esa tovush quvvatini aniqlaydi. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|