Toshkent davlat agrar universiteti agrologistika va biznes fakultet agroiqtisodiyot va turizm kafedrasi
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Asosiy qism :
3. Ko`p tarmoqli fermer xo`jaligida asosiy tarmoq va uning samaradorligini oshirish yo`llari. Asosiy tarmoq deb, korxonaning jami tovar mahsulotida yoki yalpi mahsulotida eng katta salmoqqa ega bo‘lgan, uning maqsad va vazifalarini ifodolovchi hamda ixtisoslashishi – yo‘nalishini belgilovchi tarmoqqa aytiladi. Qo‘shimcha tarmoq yirik qishloq xo‘jaligi korxonalarida shu korxonani tabiiy, mehnat resurslaridan foydalanishni yanada to‘laroq ta'minlash maqsadida qo‘shimcha tarmoqlar tashkil etilishi mumkin. Qo‘shimcha tarmoqlarga sanoat, kapital qurilish xarakteriga ega bo‘lgan tarmoqlar kirishi mumkin. Masalan, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash jarayonlari paxtani dastlabki qayta ishlash, sut va go‘shtni qayta ishlash, terini qayta ishlash, meva va sabzavotlarni qayta ishlash sexlari, donni qayta ishlash bo‘yicha tegirmonlar, moyjuvozlar va hokazolar sifatida tashkil etilishi mumkin. Korxonaning qulay tarmoq tarkibi deganda, uning mavjud tabiiy, iqtisodiy resurslaridan to‘g‘ri foydalanish orqali mahsulot birligiga kam sarf-xarajat qilgan holda maksimal foyda olishga imkon • beradigan mahsulotlar turlarini ma'lum bir mutanosiblikda yetishtirish tushuniladi. Korxonaning tashkiliy-xo‘jalik tuzilishi, tarmoqlarning maqsadga muvofiq tarkibini shakllantirish ishlari bir necha bosqichni o‘z ichiga oladi: Birinchi bosqichda – marketing tadqiqotlarini o‘tkazish orqali qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bozorini, uni turli segmentlarini chuqur tahlil qilib, korxonaning bozordagi o‘rni aniqlab olinadi. Korxona hududining tabiiy-iqlimiy sharoitlari va jug‘rofik joylashuviga mos keluvchi, yuqori hosildorlik va mahsuldorlikka ega, kasalliklar va zararkunandalarga chidamli mahsulot turlari tanlab olinadi. Bu jarayonda tuproq unumdorligi oshirishga va hosildorlikni yuksaltirishga imkon beruvchi almashlab ekish tizimlarini joriy etishga jiddiy e'tibor qaratish muhimdir. Tanlab olingan mahsulot turlari va tarmoqlarning qiyosiy iqtisodiy samaradorligi aniqlanadi. Baholash uchun oldingi 3-5 yilda erishilgan natijalar bo‘yicha ma'lumotlardan yoki o‘simlikchilikda texnologik kartalar, chorvachilikda esa bir bosh chorva moliga to‘g‘ri keladigan xarajatlar asosida hisoblangan normativlardan foydalanish mumkin. Qiyosiy baholash natijalari va keltirilgan boshqa omillar asosida iqtisodiy • samaradorligi yuqori bo‘lgan mahsulot turlarini yetishtirishga ixtisoslashgan tarmoqlarning eng qulay nisbatlari, mahsulot ishlab chiqarish hajmining yuqori chegaralari belgilab olinadi. Tarmoqlar soni va tovar mahsuloti yetishtirish hajmi ko‘rsatkichlaridan kelib chiqib, ixtisoslashgan va ko‘p tarmoqli qishloq xo‘jaligi korxonalari tiplari mavjud. Ixtisoslashgan xo‘jaliklar toifasiga bir yoki ikki, ko‘pi bilan uch xildan ortiq bo‘lmagan mashsulot ishlab chiqaruvchi qishloq xo‘jaligi korxonalari kiradi. Agarxo‘jalik faqat bir xil mahsulot yetishtirishga ixtisoslashsa uni tor doirada ixtisoslashgan xo‘jalik deb atash mumkin.Respublika xo’jaligining muhim tarmoІi bo’lib, u aholini oziq- ovqat bilan taminlaydi, moddiy farovonligini oshirishda juda katta ahamiyat kasb etadi. Ayni paytda O’zbekiston qishloq xo’jaligi ko’p tarmoqli bo’lib, unga paxtachilik bilan birga g`allachilik, kanopchilik, mevachilik, uzumchilik, sabzavot va polizchilik, qoramolchilik, qo’ychilik, parrandachilik, yilqichilik, asalarichilik, pillachilik sohalari kiradi. |