Toshkent davlat agrar universiteti nukus filiali

Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

qarashli kompaniyasi mavjud. "Gefa-lizing Gimbx" 1968 yilda tashkil etilgan. O‘zining hozirgi kungacha
bo‘lgan faoliyati mobaynida, u o‘z mijozlariga 3 mlrd. nemis markasi miqdoridagi uskunalarni ijaraga
berdi.
Avstriyadagi lizing operatsiyalari. Avstriyada lizingning rivojlana boshlaganiga 25 yil bo‘ldi.
Avstriyada ijaraning o‘rtacha muddati lizingga berilayotgan predmetning ishlatilishi muddatiga qarab 2
yildan 15 yilgacha bo‘lgan vaqtni tashkil etadi. Shartnoma muddati tugagandan so‘ng, ijarachi predmetning
qolgan ishlash muddatiga yangi lizing shartnomasini tuzish mumkin yoki lizing predmetini sotib olish
to‘g‘risidagi muzokarani boshlashi lozim. Avstriyada lizing muddatini uzaytirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Lizingga hatto bolalar bog‘chalari va maktablar beriladi. Avstriyada 1984 yilda qabul qilingan yangi soliq
qonuniga muvofiq, lizing berishda soliq imtiyozlari qo‘llaniladi. Ammo buning uchun lizing
shartnomasining muddati uskunaning umumiy ishlatilish muddatining 40-90% idan oshmasligi lozim.
Avstriyada "Rayfanzen lizing"ni yetakchi lizing firmalaridan biri sifatida misol keltirish mumkin.
Italiyada lizing operatsiyalari. Italiyada birinchi lizing kompaniyasi 1963 yilda paydo bo‘ldi. Hozirgi
vaqtda Italiya lizing assotsiatsiyasi 50 ta kompaniyani o‘z ichiga oladi. Lizing bo‘yicha soliq imtiyozlari
jamoat tashkilotlari va iqtisodiyotdagi ayrim tarmoqlarga nisbatan qo‘llaniladi. Yirik lizing
kompaniyalaridan "Lokafit"ni alohida ajratib ko‘rsatish mumkin. "Lokafit" yer tekislovchi mashinalarni,
qishloq xo‘jaligi mashinalarini, bosh idora (ofis)lar uchun uskunalarni, komp'yuterlar, qo‘zg‘almas mulk,
transport vositalari (samolyotlar, kemalar, avtomobillar va hokazolar)ni lizingga beradi. "Lokafit"ning
Germaniya, Fransiya, AQSh, Ispaniya, Xitoyda qo‘shma korxonalari mavjud.
Shuninglek, u Yugoslaviya va Vengriya bilan lizing operatsiyalarini amalga oshiradi.
Yaponiyada lizing operatsiyalari. Yaponiya lizing operatsiyalari rivojlangan mamlakat hisoblanadi.
Yaponiyada eng yirik lizing kompaniyalaridan biri "Century Leasing System" bo‘lib u 1969 yilda tashkil
topgan. Uning to‘plangan ustav kapitali 584 500 000 ienni tashkil etadi. Bu kompaniya Gonkongda,
Singapurda, Buyuk Britaniyada o‘z filiallariga ega. Bitta tijorat banki bitta savdo va ikkita sug‘urta
kompaniyasi "Century Leasing System'^^ aksionerlari hisoblanadi.
Shvetsiyada lizing operatsiyalari. Shvetsiyada lizing operatsiyalarining rivoji 60-yillarning boshlariga
to‘g‘ri keladi. O‘sha paytlarda lizingdan kichik va o‘rta kompaniyalar foydalanar edi. Gap shundaki, bu
paytda maxsus bank qonunchiligi mavjud bo‘lib, unga ko‘ra, har bir bank o‘zining ko‘pchilik ssudalari
uchun ta'minlaganlik bo‘lishini talab etar edi. Lizing bu holatni yengillashtirdi, chunki bunda kredit
beruvchi asbob- uskunalarning egasi hisoblanadi. Dastlabki paytlarda qayta sotib olish to‘g‘risida
shartnomalar tuzilardi, bu shartnomalarga ko‘ra asbob- uskunalar yetkazib beruvchi korxona yoki mijoz
lizing bo‘yicha o‘z majburiyatini bajarmagan taqdirda, uskunalarni qayta sotib olish majburiyatini olardi.
Hozirgi kunda bunday qayta sotib olish shartnomalari Shvetsiya lizing amaliyotida juda kam qo‘llaniladi.
Ijaraning asosiy muddati 3-5 yilni tashkil etadi. Kamdan-kam hollarda bu muddat 9 yilgacha cho‘zilishi
mumkin.
Ispaniyadagi lizingning huquqiy asoslari. Ispaniyada hozirgi vaqtda 117 tadan oshiq lizing
kompaniyasi mavjud. Shulardan 20 tasi mustaqil, qolganlari banklar qoshidagi kompaniyalardir. Ijara
muddati asosan 3-5 yilni tashkil etadi. Lizing operatsiyalarini amalga oshirish quyidagi qonuniy hujjatlarda
o‘z aksini topgan:
1.
1977 yilda qabul qilingan lizingning mazmuni haqidagi dekret.
2.
1980 yilda qabul qilingan qo‘zg‘almas mulklar bo‘yicha lizing operatsiyalari haqidagi dekret.
3.
Bank muassasalarining ishtiroki xususida 1988 yilgi qonun.
Har qanday tadbirkorlik faoliyati singari lizing shartnomalari
ham ishonchli huquqiy asosga ega bo‘lishi kerak. Yaqin vaqtlargacha ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarda
mavjud qonunchilikka ko‘ra mashina va uskunalar ijarasi umumiy normalar asosida boshqarilar, tomonlar
munosabatini bildiruvchi texnologik aniqliklar mavjud emas edi. Keyingi vaqtlarda bir qator xorijiy
mamlakatlardagi fuqorolik huquqlarida lizing va uning turlariga huquqiy aniqlik berilgan, ulardan bir
qanchasi bo‘yicha esa tegishli qonuniy hujjatlar qabul qilingan.
Lizing munosabatlarining huquqiy ta'minlanganlik darajasi bo‘yicha mamlakatlar asosan 3 guruhga
bo‘linadi:
Lizing shartnomalarini boshqaruvchi maxsus qonunlar mavjud mamlakatlar guruhi (Kontinental
G‘arbiy yevropa mamlakatlari: Fransiya, Belgiya, Italiya).
Maxsus qonuniy hujjatlar amal qilayotgan mamlakatlar ("Umumiy huquq" mamlakatlari: Angliya,
Avstraliya, Yangi Zelandiya).
Amalda maxsus qonunchiligi mavjud bo‘lmagan mamlakatlar: (AQSh, Germaniya). Birinchi guruh
mamlakatlaridagi mavjud qonunchilik uchun xarakterli xususiyat, lizing munosabatlari nafaqat asosiy
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

hamkorlar (lizing oluvchi va lizing beruvchi) o‘rtasida boshqariladi, balki lizing kompaniyasi bilan yetkazib
beruvchi o‘rtasida (lizing operatsiyalari mobaynida transport vositalari xizmatidan foydalanish hollari, mol-
mulk kompaniyasi) ham boshqariladi.
Birinchi qonunchilikka ko‘ra lizing kelishuvlarida (uch tomonlama) quyidagi holatlar albatta
ko‘rsatilishi kerak: uskunalarning aksariyati keyinchalik ijaraga topshirilishi va ular faqat professional
maqsadlar uchun ishlatishi lozim. Unda yana sotib olish va baho huquqi shart- sharoitlari ham ko‘rsatiladi,
ya'ni kelishuv muddati tugagandan so‘ng qaytarib olishi mumkin. Shu bilan birgalikda risk va mas'uliyat
bo‘yicha muammolar fuqarolik va savdo huquqlariga oid umumiy normalar orqali amalga oshiriladi.
Ikkinchi guruh mamlakatlari qonunchiligiga ko‘ra lizing kelishuvlari vaqtinchalik ishlatishga
berilayotgan buyumning qiymati va lizing kelishuvlari sub'ektlariga bog‘liq ravishda boshqariladi.
Uchinchi guruh mamlakatlaridagi maxsus qonunchilikning mavjud emasligi. Masalan, AQShda.
Yaqin vaqtlargacha bu mamlakatlarda lizingga bo‘lgan munosabatni belgilovchi asosiy vosita soliq va
amortizatsiya imtiyozlari edi. Ular soliqqa tortish masalalariga bag‘ishlangan qonuniy hujjatlarda belgilab
berilgan. Bu mamlakatlarda lizing kelishuvlarida umumiy fuqarolik va savdo huquqlari keng qo‘llaniladi.
O‘zbekistonda lizingning rivojlanishi. Xalqaro moliya korporatsiyasi 1995 yilda O‘zbekistonning
birinchi lizing kompaniyasini moliyalashtirgan. XMK ishtirokida "O‘zbeklizing interneshnl" aksionerlik
birlashmasi tashkil topgan. XMK respublika lizing operatsiyalari bozorini tartibga solib turuvchi huquqiy-
normativ hujjatlarni qabul qilinishida faol ishtirok etgan. Hozirda esa lizing operatsiyalari bozori Fuqarolik
kodeksi (1996 yil) va "Lizing to‘g‘risida"gi qonun asosida tartibga solinmoqda. 2002 yil qishda Oliy Majlis
sessiyasida lizing qonunchiligiga 38 ta tuzatish kiritilgan. Tuzatishlarning muhimlaridan biri lizing
kompaniyalariga lizing operatsiyalarini moliyalashtirish uchun mablag‘ jalb etish imkoniyatiga ega
bo‘ldilar.
Undan tashqari, 2001 yilda O‘zbekiston xalqaro moliyaviy lizing to‘g‘risidagi UNIDRUA
konvensiyasini ratifikatsiya qildi. O‘zbekistonda lizing operatsiyalarini asosan 6 ta lizing kompaniyalari
amalga oshiradi.
"O‘zbeklizing interneshnl" kompaniyasining ustav kapitali 6 mln. AKSh dollarini tashkil etadi. U 50
ming doll.dan 1,7 mln.doll.gacha qiymatdagi uskunalarni lizingga berishga ixtisoslashgandir. 2002 yil
oxiriga qadar kompaniya 9,4 mln.doll.ga teng qiymatdagi 40 ta loyihani amalga oshirgan. Bu loyihalarning
barchasi 50 mln.doll.dan 500 mln.doll.ga teng bo‘lgan loyihalardir. Birinchi loyihalardan kompaniya yiliga
15%, so‘mdagi loyihalardan 25% oladi. "O‘zbeklizing interneshnl" kompaniyasi foizlarni asosiy summadan
hisoblaydi (boshqa lizing kompaniyalari foizlarni ssuda qarzlaridan hisoblaydilar). Loyihalar muddati bir
yildan besh yilgacha. Kafolat ta'minoti 50%ga boradi. Moliyalashtirishni ochilishining minimal muddati -
ikki hafta. "O‘zbeklizing interneshnl" mamlakatimizdagi o‘z valyuta resurslariga ega bo‘lgan yagona lizing
kompaniyasidir.
Osiyo-yevropa trast kompaniyasi 1996 yilda tuzilgan. Uning ustav kapitali - 50 ming doll. U
respublikaga uskunalarni import qiladi hamda mablag‘larni kichik va o‘rta korxonalarga investitsiyalashga
sarflaydi. Kompaniya 3,6 mln.doll. qiymatdagi 10 ta loyihani amalga oshirgan. Kompaniya ta'sischilari
tarkibida o‘zgarishlar sababli oxirgi 1,5 yilda yangi loyihalar moliyalashtirilmayapti.
"Baraka" universal lizing kompaniyasi 1996 yilda tashkil topgan, ustav kapitalini 2003 yilda 1 mlrd.
so‘mga yetkazish mo‘ljallangan. U asosan qiymati 100 doll.dan 60000 doll.gacha bo‘lgan uskunalarni ichki
lizingi bilan shug‘ullanadi. Kompaniya 9,1 mln.doll. qiymatidagi 97 ta loyihani amalga oshirgan. U
Isroildan 15 ta kichik sut zavodlarini lizingini ta'minlagan. Loyihaning umumiy narxi 206 ming doll. So‘mli
loyihalar bo‘yicha "Baraka" kompaniyasi yiliga 34-35% hisoblaydi.
"O‘zKeYSagrolizing" kompaniyasi 1997 yil tashkil etilgan. Ustav fondi-5 mln.doll. Kompaniya
"KeYS" amerika kompaniyasi ishlab chiqargan qishloq xo‘jaligi texnikasi lizingini amalga oshiradi.
Hozirga qadar umumiy qiymati 7,2 mln. doll.lik 37 loyiha amalga oshirilgan.
Lizing operatsiyalarini amalga oshirishda yetakchi o‘rinni egallaydigan kompaniyalardan biri
"Uzselxozmashlizing" 1999 yilda tashkil etilgan. Ustav fondi - 1,5 mln.doll. Umumiy qiymati 152,9
mln.doll.ga teng 4420 ta loyiha amalga oshirilgan. Kompaniyaning yetakchi pozitsiyalari mahalliy ishlab
chiqarilgan qishloq xo‘jaligi texnikasini 7 yilga 15% foydasi bilan lizingga berishga asoslangandir.
1997 yilda tashkil topgan "O‘zavializing" kompaniyasining kapitali 24,5 mln. so‘mdir. Hozirgi kunga
qadar kompaniya 15 mln.dollarlik bitta bitimni amalga oshirdi. Navbatda DAJ "TAPOICh" ga ishlab
chiqarish aviatexnikasi lizingini Rossiya va Xitoy aviakompaniyalari bilan birgalikda amalga oshirish
turibdi.
O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznesga lizing xizmatlarini amalga oshiruvchi beshta lizing
kompaniyasi faoliyat ko‘rsatmoqda. Undan tashqari lizing xizmatlarini mamlakatning 11 tijorat banklari
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

ham ko‘rsatadilar. Lizing loyihalari soni bo‘yicha kutilmaganda "Tadbirkorbank" yetakchi o‘ringa chiqib
oldi (103 loyihaning umumiy summasi 220 ming.doll). Qishloq xo‘jaligi lizingi jadal rivojlanmoqda. 2002
yil avgust oyida Prezident farmoni chiqqunga qadar banklarga lizing operatsiyalarini amalga oshirishdan
ko‘ra kreditlar berish afzallroq edi. Chunki hozirda lizing to‘lovlari qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod
qilingan. Undan tashqari lizingga berish uchun olib kirilayotgan texnologik uskunalar QQS va bojxona
to‘lovlaridan ozod qilingandir. Lizing oluvchilar esa lizing ob'ekti bo‘yicha mulk solig‘ini to‘lamaydilar.
17-MAVZU. INVESTITSIYA LOYIHALARINI MOLIYALASHTIRISH.
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish  va investitsiya resurslari qiymatini aniqlash.
Loyiha – bu muayyan maqsadni ko‘zlagan, korxona faoliyatini o‘zgartirish to‘g‘risidagi maxsus tarzda
rasmiylashtirilgan taklifdir.
Investitsiyaviy loyiha – cheklangan vaqt va cheklangan resurslar bilan muayyan maqsadga erishish
uchun yo‘naltirilgan, o‘zaro bog‘liq va muvofiqlashitirilgan tashkiliy, texnik va investitsiyaviy tadbirlar
majmuasidir.
Loyihalarni, odatda, taktik va strategik loyihalarga ajratadilar. Strategik loyihalarga mulkchilik
shaklining o‘zgarishini nazarda tutadigan loyihalar kiradi. Taktik loyihalarga esa ishlab chiqarilayotgan
mahsulot hajmini o‘zgarishi, mahsulot sifatini oshishi, uskunalarni zamonaviylashtirish bilan bog‘liq
loyihalar kiradi.
Mazkur loyihaga nisbatan investitsiyaviy faoliyatni tartibga solish jarayoni loyiha davri deb atalmish
shaklda rasmiylashtiriladi, u quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi:
1.
Loyihani ifodalash (ayrim hollarda «identifikatsiyalash» atamasi qo‘llaniladi).
2.
Loyihani ishlab chiqish (tayyorlash).
3.
Loyiha ekspertizasi.
4.
Loyihani amalga oshirish.
5.
Natijalarni baholash.
Investitsiyaviy loyihalar turlari:
1.
Mavjud tadbirkorlik faoliyati miqyoslarini o‘zgartirmasdan, jismoniy eskirgan uskunalarni
almashtirish.
2.
Joriy ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish maqsadida uskunalarni almashtirish (ma'naviy
eskirish).
3.
Mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish va/yoki xizmat ko‘rsatish bozorini kengaytirish.
4.
Yangi mahsulotlar ishlab chiqarish maqsadida korxonani kengaytirish.
5.
Ekologik yuklamaga ega bo‘lgan loyihalar.
6.
Qaror qabul qilish mas'uliyati borasida muhim bo‘lgan boshqa turdagi loyihalar.
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish turli usullar bilan amalga oshiriladi:
-
aksiyadorlik investitsiyalash;
-
byudjetdan investitsiyalash;
-
lizing;
-
qarz majburiyat lari hiso bidan banklar kredit lari, yuridik hamda jis mo niy shaxslar
majburiyat lari evaziga moliyalashtirish;
-
ipoteka (ko‘chmas mulkni garovga qo‘yish) asosida olib boriladi.
Monitoring loyiha holatini kuzatish, uni baholash, loyihaning istiqbolini belgilashni yoki loyihaning
amalga oshirilishini kuzatib borishni nazarda tutadi.
Unga quyidagilar kiradi:
-
moliyalashtirilayotgan loyihani amalga oshirilishining borishi to‘g‘risidagi hisobotlar tahlili;
-
ishning ahvolini bevosita loyiha amalga oshirilayotgan joyda tekshirish;
-
maqsadli taftishlar, auditorlik tekshiruvlari;
-
loyihaning tugallanganligi to‘g‘risida hisobot tuzish (unda xarajatlarning qoplanishi,
mahsulotni sotish chiqimlarini baholash ham nazarda tutiladi).
Investitsiya loyihalarini baholash, tanlash va amalga oshirishda asosiy e`tibor investitsiya
imkoniyatilarining tahliliga, jalb etilayotgan resurslar qiymatini baholashga hamda noaniqlik tahliliga,
risklarni pasaytirish usullari, ularni investitsiya qatnashchilari o‘rtasida taqsimlanishiga qaratish zarur
bo‘ladi.
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

Investitsiya loyihalari samaradorligini tahlil qilish va baholashda pul oqimlarini diskontlash usuli bilan amalga
oshirish talab etiladi. Investitsiya loyihalarining samaradorligini baholashda sof diskontlangan daromad,
daromaddorlik indeksi, ichki daromaddorlik me`yori, xarajatlarning qoplanish muddati ko‘rsatkichlaridan
foydalanish talab et ilad i.
Milliy iqtisodiyot darajasida ham, iqtisodiy sub`ektlar darajasida ham yangi investitsiyalarni amalga
oshirish uchun pul mablag‘larini (pul kapitalini) topish zaruriyati paydo bo‘ladi. Bu pul mablag‘lari
investitsiyalash to‘g‘risida qaror qabul qilishi bilan invest itsiya kapit ali shak liga ega bo‘ladi.
Investitsiya kapitalining pul kapitalidan tub farqi shundan iboratki, loyiha tahlili asosida biron bir
jarayonga, muayyan muddatga, muayyan maqsadda investitsiya kapitalini bog‘lash to‘g‘risida qaror
qabul qilinadi. Invest itsiya kapitalini safarbar etilishida va investitsiya loyihasini amalga oshirish
davo mida muqarar ravishda aniq va noaniq (oldindan payqashning iloji bo‘lmagan) risklar yuzaga
keladi.
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish manbai tarzidagi kapital, o‘zining mikdoran
cheklanganligi, tanlovchanligi, saylanmaligi, ko‘chuvchanligi va qaltisligi tufayli soliq, valyuta, savdo siyosati va
faoliyat muhitidagi boshqa elementlarning o‘zgarishlariga qarab hamda ular bilan bog‘liq holda harakat qiladi.
Investitsiya kapitali jahon miqyosida kamyob, cheklangan va uni u yoki bu hukumat qarori bilan
ko‘paytirib bo‘lmaydi. Hamma joyda investitsiya faoliyatiga bog‘lanadigan kapitalga talab katta.
Shu sababli har  qanday investo rning invest itsiya faoliyatini moliyalashtirish uchun safarbar
etadigan pul shaklidagi kapital qiymati kamida ikki omilga bog‘liq bo‘lgan o‘rtacha tortilgan mikdordan
iborat bo‘ladi. Bular:
-
kapital manbalarining har birining narxi, ya`ni ularning egalari foydalanish huquqi
uchun talab qiladigan daromaddorlik;
-
moliyalashtirish manbalarining umumiy yig‘indisida har bir manbaning hissasi.
Kapital qiymat ini baho lash, uning tanlo v narxini (foydalanish qiymatini) yoki uning
ishlatishning muqobil qiymatini ifodalaydi.
Demak, investitsiya kapitali qiymati kapital egalarining talabini qondirish uchun  zarur
bo‘lgan foydadan iboratdir. Bu kapitalning so f joriy qiymat i esa investorlar qarz oluvchiga
beradigan mablag‘larni xuddi shu foyda bilan birga qaytarishi uchun qoldirishga rozi bo‘ladigan mablag‘dan
iborat bo‘ladi.
Jahon amaliyotida investitsiyalarni moliyalashtirishga yo‘naltiriladigan
kapital qiymatini
baholashda kapitalning o‘rtacha tortiladigan hamda marjinal qiymatlaridan foydalaniladi.
Moliyalashtirishda amalda bir qancha resurslar manbalari qatnashishi munosabati bilan investitsiya
kapitali (moliya resurslari) qiymati o‘rta hisobdagi rentabellik darajasini ta`minlash zarurati ta`sirida
shakllanadi.
Shunday qilib, investitsiya kapitali qiymatini baholash joriy qiymatni diskontlash usulini qo‘llashga
asoslanadi, investitsiya loyihalari samaradorligini baholashning asosiy ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi
hamda asosan, qimmatli qog‘ozlar bozori orqali pul resurslarini jalb qilishga qaratiladi. Investitsiya
resurslari qiymatini baholash bilan investitsiyalash sub`ektlarining investitsiya imkoniyatlari aniqlanadi va
ularning o‘zgarishlari, qonuniyatlari topiladi.
Investitsiya resurslari qiymatini baholashning quyidagi usullaridan foydalanish mumkin:
1.Statistik usullar. Bu usullarda vaqt omili hisobga olinmaydi yoki to‘liq darajada hisobga olinmaydi.
Bularning uchta usullari mavjud:
-
xarajatlarni taqqoslash;
-
foydani taqqoslash;
-
rentabellikni taqqoslash (investitsiyalar bilan bog‘liq risklarni aks ettiradigan xarajatlarning
qoplanish usuli).
2.Dinamik usullar. Bu usullarda to‘lovlar va tushumlarning vaqt bilan bog‘liqligi hisobga olinadi.
1.
O‘sgan qiymat usuli. Bu usul o‘z kapitalidan muqobil foydalanishni nazarda tutadi.
2.
Diskontlash usuli. Bu usul hozirgi paytgacha o‘tkazilgan barcha to‘lovlarni oldindan belgilangan foiz stavkasi
bilan muvofiqlikda olib qaraydi va tushumlarning real miqdorini aks ettiradi.
3.
Annuitet   usuli. Bu usul muayyan yillar davomida bir xil summadagi to‘lovlar oqimini o‘rganadi.
4.
Ichki foiz stavkasi usuli (ichki daromadlilik me`yori yoki ichki foyda me`yori yoxud ichki
rentabellik me`yori). iqtisodiy adabiyotlarda u yoki bu atamalar uchraydi.
5.
Xarajatlarning qoplanishi dinamik usuli  statistik usuldan sof pul oqimlarini diskoshlashni nazarda
tutishi bilan farq qiladi.
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

O‘zbekiston sharoitida investitsiya resurslari qiymatini baholash paytidagi hisob-kitoblarda bank foiz
stavkasi, qayta moliyalash stavkasi, valyuta kurslari, soliq imtiyozlari, shuningdek, jadallashtirilgan
amortizatsiyadan foydalanishni nazarda tutish lozim.
Kapitalning ayrim elementlari qiymati
Kapital qiymatini aniqlaganda marjinal daromad va marjinal xarajatlarni taqqoslash zarur. Kapitalning
marjinal qiymati deganda investitsiyadan keladigan daromadning umumiy yig‘indisidagi
o‘zgarishlarni (yangi investitsiyalarni hisobga olgan holda) investitsiyalar uchun zarur kapital yig‘indisi
nisbatiga aytiladi.
 Shunday kilib, investitsiya resurslari qiymati kapital elementlari narxlarining o‘rtacha miqdori
sifatida tashkil topadi.
  Investitsiyalarni amalga oshirayotgan korxona qarz vositalari qiymati yangi jalb etilgan kreditlar
bo‘yicha effektiv foiz stavkasiga teng bo‘ladi.
  Imtiyozli aksiyalar yordamida tashkil topayotgan kapital qiymati bitta imtiyozli aksiyadan keladigan
yillik dividendni bitta imtiyozli aksiya narxiga nisbatiga teng bo‘ladi.
  Sof foyda bo‘yicha daromadlilik modelida soliq to‘lashdan keyin koladigan korxona foydasini
dividendlar sifatida taqsimlanadigan foyda asos kilib olinadi.
Mavjud kapital qiymati. Investorlar uchun lozim bo‘ladigan daromadlilik miqdorini aniqlagandan
so‘ng korxona o‘zi va investorlar foydasini ta`minlay oladigan daromadlilik darajasini baholashi lozim.
Yangi jalb etilayotgan kapital qiymati. Agar korxona uchun shaxsiy kapital etarli bo‘lmasa, u tashqi
manbalardan o‘zining qimmatli qog‘ozlari emissiyasi hisobiga kapitalni jalb qilishi mumkin. Faqat shuni
nazarda tutish kerakki, emissiya loyihasining daromadlilik darajasi mavjud kapitalga qaraganda ancha
yuqori bo‘lishi kerak.
Investitsiya loyihasini ishlab chiqishda tashqi yoki ichki moliya manbalarining qaysi biridan
foydalanishi korxona uchun ratsional bo‘lishini hisobga olish lozim. Shaxsiy kapitalni o‘stirish manbalari
sifatida aksiyalar, qarz majburiyatlari, konvertatsiya qilinadigan obligatsiyalar bo‘lishi mumkin. Tashqi qarz
kapitalni jalb etish manbalaridan foydalanilganda aksioner kapitalni kengaytirish zayomlar, obligatsiyalarni
chiqarishi mumkin.