(qo‘shimcha mahsulot = qo‘shimcha qiymat x mehnatning unumdorlik kuchi). Shuningdek qo‘shimcha maxsulot bilan qo‘shilgan qiymat o‘rtasida ham tub
farq mavjuddir. Har bir korxonada va tarmoqlarda qo‘shilgan qiymat asosiy
vositalar amortizatsiyasi + ish haqi + yaratilgan qo‘shimcha maxsulot (soliq
to‘lovlari va foyda)dan iborat bo‘ladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, agar qo‘shilgan
qiymat amortizatsiya, ish haqi va yaratilgan qo‘shimcha maxsulotdan iborat bo‘lsa,
qo‘shimcha maxsulot uning bir tarkibiy qismidir. Hamma tarmoq va sohalarda
yaratilgan qo‘shilgan qiymatlar yig‘indisi mamlakatning yalpi ichki maxsulotini
tashkil etadi. Shunday qilib, qo‘shimcha qiymat, qo‘shilgan qiymat va qo‘shimcha
maxsulot bir xil (sinonim) tushunchalar emas balki tamomila bir-biridan farq
qiladigan alohida-alohida iqtisodiy kategoriyalardir.
Ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘lgan qo‘shimcha maxsulot sotilish
jarayonida korxonaning umumiy foydasiga aylanadi. Bu foydadan davlat soliq
sifatida, ssuda kapital egalari esa foiz sifatida, yer egalari renta sifatida o‘z
ulushlarini oladilar. Bu daromad turlari qo‘shimcha maxsulot ning sotilib,
dastlabki taqsimlangandan keyingi o‘zgargan shakllaridir. Yuzaki real hayotda
qo‘shimcha maxsulot yuqoridagi to‘rtta shakllarda namoyon bo‘ladi. Kimki
iqtisodiy jarayonlarning tub ildizini tushunmasa, bu daromadlarning manbaini,
qayerda va kim tomonidan yaratilishini tushunmasdan qolaveradi. Zaruriy va
qo‘shimcha maxsulotlarning mazmunini tushunishda ularning real hayotdagi
modifikatsiyalashgan shakllarini bilish muhim rol o‘ynaydi. Ma’lumki, zaruriy va
qo‘shimcha maxsulot ularning bevosita ishlab chiqarish jarayonidagi ko‘rinishidir.
Ammo, ular oldi-sotdi va taqsimlash jarayonlaridan o‘tib, o‘z shakllarini
82
o‘zgartirib, modifikatsiyalashgan shakl oladilar.
Yangidan yaratilgan sof maxsulotning tarkibi va modifikatsiyalashgan
shakllari 2.8-rasmda aniqroq tasvirlash mumkin.
