Toshkent davlat iqtisodiyot universtiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Nazorat savollari:
1. Nima uchun Markaziy bank banklarning banki deb yuritiladi? 2. «Markaziy bank mustaqilligi» deganda nima tushuniladi? 3. Markaziy bankning bosh maqsadi va asosiy vazifalari ni-malardan iborat? 4. Nimalar Markaziy bank uchun taqiqlangan faoliyat turlari hisoblanadi? 5. Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida Markaziy bank nimalarga haqli? 6. Markaziy bank boshqaruvining o‘ziga xos xususiyatlari nimada? 7. Bank boshqaruvi qanday vakolatlarga ega? 8. Qaysi hollarda Markaziy bank raisi o‘z lavozimidan ozod etiladi? 9. Markaziy bank boshqa banklar faoliyatini qanday iqtisodiy dastaklarga asoslanib tartibga soladi? 10. Markaziy bank banklar faoliyatini nazorat qilishda qanday vakolatlarga ega? 74 4-MAVZU. TIJORAT BANKLARINING PASSIV OPERATSIYALARI TARKIBI VA ULARNING JOYLASHISHI Tijorat banklarining resurslari, ularning tarkibi va tavsifi Resurs – fransuzcha «ressourse» 14 so‘zidan olingan bo‘lib, pul mablag‘lari, yordamchi mablag‘, imkoniyat, zaxira, mablag‘ va imkoniyatlar manbayi, daromadlar manbayi, xom ashyo degan ma’nolarni o‘zida mujassamlashtiradi. Iqtisodiy manbalarda «resurs» so‘zi turli xil ma’nolarda, ya’ni, tabiat resurslari, moliyaviy resurslar, iqtisodiy resurslar, inson resurslari va boshqa ko‘rinishlarda tez-tez uchrab turadi. Shundan iqtisodiy resurslarni jamiyat rivojlanishining har bir bosqichida taqsimlanadigan iqtisodiy imkoniyatlarining asosiy elementlaridan biri deb hisoblash mumkin. Undan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning aniq maqsadlariga erishishda foydalaniladi. Iqtisodiy resurslar asosiy qismi, bu moliyaviy resurslar bo‘lib, bu resurslar iqtisodiyotning rivojlanishini ta’minlash uchun foydalaniladigan pul- kredit va byudjet mablag‘larini tashkil qiladi. Moliyaviy resurslarning asosiy manbayi bo‘lib, vaqtinchalik bo‘sh turgan pul mablag‘lari, soliqlar, jismoniy shaxslarning pul mablag‘lari, chek-depozit emissiyasi bilan bog‘liq mablag‘lar va boshqalar hisoblandi. Iqtisodiy manbalarda va bank mablag‘larining shakllanishi bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlarda «bank resurslari», «kredit resurslari», «depozit resurslari», «bank passivlari» kabi tushunchalarni uchratishimiz mumkin va bu tushunchalarga mualliflar o‘zlarining turlicha ta’riflari orqali izoh berganliklarining shohidi bo‘lamiz. Rossiyalik olim O.Lavrushinning fikriga ko‘ra, tijorat banklari- ning resurslari yoki «banklarning resurslari» bankning ixtiyorida bo‘lgan o‘z va jalb qilingan resurslarining yig‘indisi bo‘lib, uning aktiv operatsiyalarini amalga oshirishda ishlatiladi 15 . Shunday fikrni boshqa bir guruh mualliflarning ilmiy izlanishlarida ham uchratish mumkin. Tijorat banklarining resurslari o‘z mablag‘lari va jalb qilingan mablag‘lar hisobidan tashkil qilinishini ta’kidlash, bizning 75 fikrimizcha, ularning manbalariga ko‘proq e’tiborni qaratadi. Bank resurslarining zarurligi bank faoliyatini tashkil qilish va olib borish natijasida shakllanadi. Banklar tashkil qilinishining ilk bosqichlarida banklardan avvalambor o‘z kapitalining mavjud bo‘lishi va banklar keyingi faoliyatlarini olib borishlari uchun esa mablag‘lar jalb qilinishi talab qilinadi. Shu boisdan, tijorat banklari resurslari mohiyatini ta’riflaganda nafaqat ularning qaysi manbalar hisobidan tashkil qilinganligini e’tiborga olish, balki u mablag‘lar bankning maqsadli faoliyati uchun zarur va muhimligini hamda ularning samaradorligiga erishishni ham ko‘zda tutish lozim. Bank resurslarini puxta o‘rganish uchun ularni guruhlarga ajratib tasniflash lozim. To‘gri, bank resurslarining turkumlanishi ularni boshqarishda jiddiy o‘zgarish yaratmaydi, ammo ularni o‘rganishning tizimli yondashuvini vujudga keltirish uchun asos yaratadi. Tijorat banklari resurslarining shakllanishi jihatidan tasniflanishi bankirlar va iqtisodchi-olimlar tomonidan turlicha o‘rganiladi. Bu boradagi o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlardan asosiy uch guruhga bo‘lib o‘rganish mumkin. Birinchi guruh olimlari – bu guruhga Rossiya olimlaridan – V.I.Bukato va Yu.I.Lvov larni va boshqa olimlarni kiritish mumkin. Ular o‘zlarining «Банки и банковские операции вРосии» 16 kitobida «bank resurslarini shakllanishi jihatidan ikkiga bo‘lib o‘rgangan, ya’ni bank resurslari bankning o‘z kapitali va jalb qilingan mablag‘lardan iborat» deb ta’kidlovchi olimlardir. O.I.Lavrushin «Банковское дело» kitobida «tijorat bank resurslari shakllanishi jihatidan, o‘z resurslari va jalb qilingan mablag‘larga bo‘linadi» 17 , – deb aytib o‘tgan. Maslenchenkov Yu.S. «Финансовий менежмент в коммерческом банке» kitobida: «bank resurslarini o‘z va jalb qilingan mablag‘lardan tashkil topadi» 18 , - deb o‘rganadi. Bularning ishlaridan ko‘rishimiz mumkinki, bu iqtisodchi-olimlar resurslarning tarkibiy shakllanishiga ko‘p e’tibor berib, bank resurslarini faqat ikki guruhga bo‘lib o‘rganganlar. Ikkinchi yo‘nalish olimlari, bu guruhga Rossiya olimlaridan – K.K.Sadvakasov, V.V.Kiselev lar kiradi. Bu guruh olimlari bank 76 resurslarini o‘rganishda tarkibiy jihatdan uch yirik guruhga bo‘lib tasniflaydilar. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|