46
evangeyaliyasida Iso shajarasini Dovud. Solomon va Ibrohim bilan
bog’lashga harakat qilgan. Havariy Luka Iso Dovudning 28-avlodi ekanligini
qayd etgan. Mazkur dalillarni isbotlash qiyin, chunki Dovud tarixiy
manbalarga ko’ra, miloddan avvalgi X asrda yashagan (ming yil davomida
ularning o’rtasida bor-yo’g’i 28 ta avlod o’tganligi shubhalidir).
Yevangeliyalarda Isoning hayoti to’g’risida qayd etilgan ma’lumotlardagi
noaniqliklar yoki xatolar uning tarixiy shaxe ekanligiga shubha tug’diradi. SHu
bois uning shaxsiga munosabat masalasida afsonaviy va tarixiy maktablar
shakllagan. Afsona maktabining vakillari Isoning tarixiy shaxs ekanligini inkor
etadilar va Iso to’g’risidagi qarashlarning turli diniy rivoyatlardan tuzilganligini
isbotlashga harakat qiladilar. Mazkur maktabning kamchiligi shundaki, unda Iso
to’g’risidagi qarashlarning asosida xech qanday tarixiylik yo’q degan g’oyani
isbotlashga intiladilar.
Boshqa tarixiy maktab vakillari esa Isoning tarixiy shaxs ekanligini isbotlashga
harakat qiladilar. Bunda asosiy dalil sifatida yevangeliyalarda nomlari qayd
qilingan personajlar: Ioan Cho’qintiruvchi, havariy Pavel, Rim noibi Pontiy Pilat
kabilarning tarixiy shaxs ekanligi qayd etiladi. Bu maktab vakillari yana bir ishonarli
dalil sifatida Yahudiy tarixchisi Iosif Flaviyning so’zlarini keltirishadi: “O’sha
davrlarda Iso ismli dono bir kishi yashagan. Uning turmush tarzi maqtovga sazovor
edi, o’zining yaxshiliklari bilan dong taratgan. Ko’p Yahudiylar va boshqa xalq
vakillari unga shogird tutundilar. Pilat uni o’limga xukm qilgan. Lekin ular ustozidan
yuz o’girmadilar. Ularning ta’kidlashicha, Iso o’limidan keyingi uchinchi kun qayta
tirilib kelgan. Demak, u messiya bo’lgan”.
21
Albatta, bu dalillar uning tarixiy shaxs
ekanligini isbot qilish uchun etarli emas va bunga yanada asosli dalillar talab etiladi.
1946-1947 yillarda O’lik dengiz qirg’og’ida joylashgan Qumron g’oridan
arxeologlar tomonidan qadimgi Urama bitiklarning topilishi ushbu masalaga
oydinlik kiritgan. Qo’lyozmalarning milodiy 1 asr o’rtalarida Falastinda faoliyat
ko’rsatgan iudaizmning essinlar mazhabiga tegishli ekanligi aniqlangan. Essinlar
e’tikodi, diniy marosimlari va turmush tarzi bilan xristianlikka Yaqin turgan.
Qumron qo’lyozmalari asosan injilning lavhalari, jamoaning nizomi va
duolardan iborat bo’lgan. Qo’lyozmalarda «er yuzida adolat o’rnatadigan ustoz»,
Yangi diniy mazhabga asos solgan, iudaizm aqidalarini tanqid qilib, xristianlik
ta’limotiga o’xshash g’oyalarni targ’ib qilgan tarixiy shaxs yashaganligi to’g’risida
ma’lumotlar mavjud.
Dinshunoslik xristianlikiing vujudga kelishi muammosini o’rganar ekan, Isoning
hayoti va faoliyati haqida bahs yurituvchi bu ikki maktabdan birining qarashlari
to’g’ri ekanligini isbotlashga harakat kilmaydi. Ayni paytda, masalaga
Dostları ilə paylaş: