Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

 
BUDDAVIYLIK OQIMLARI 
 
HINAYANA 
MAHAYANA 
VAJRAYANA 
LAMAIZM 
CHAN-BUDDIZM 
 

---

42
III-asrda mazkur maskanlarga buddizm bo’yicha tahsil olgani Hitoy budparastlari 
tashrif buyurganlar”.
15
Olimlarning ta’kidlashicha, buddaviylik zardushtiylik va moniylik dinlariga 
ta’siri katta. “Sayyid Nasafiyning e’tiroficha, Budda ta’limoti Zardushtiy 
an’analarini vujudga kelishiga ta’sir ko’rsatgan”.
16
Lekin, bir guruh mutaxassislar 
tomonidan zardushtiylik dini dunyoning eng qadimgi dini sifatida qayd etilgan. 
SHuning uchun, bu ikki qadimgi dinlarning o’zaro bir-biriga ko’rsatgan ta’siri 
haqida gapirsak, xaqiqatga Yaqinroq bo’ladi. Ikkinchi guruh olimlarining 
ta’kidlashicha, Zardusht va Moniy ta’limotlari buddizmdagi “katta g’ildirak” 
mazhabining yuzaga kelishida muayyan rolga ega bo’lgan.
17
Yana uchinchi bir 
nuqtai nazarga muvofiq,”Moniy ibn Fatakning nur va zulmat kuchlari o’rtasidagi 
kurash g’oyasi aslida Budda va Zardusht g’oyalarining davomi edi. Moniy 
Buddaning ta’limotini yaxshi o’rganib, uni moniylik adabiyotiga singdirganligi 
turkiy matnlarda yaqqol ko’rinib turadi”
18
. 
Buddaviylik dini bilan bog’liq obidalar, ibodatxonalar, haykallar, devorlarga 
solingan rasmlar hududimizda topilgan qadimgi tarixiy obidalar orasida muhim 
o’rin 
egallaydi. 
XX 
asrning 
30-yillaridan 
O’zbekistondagi 
Qoratepa, 
Dalvarzintepa, Fayoztepalarda olib borilgan arxeologik qazilma ishlarining 
natijasi, buddizmning dastlab Surhon vohasida qo’nim topganligini nazariy va 
amaliy jihatdan namoyon qildi. Bular orasida eng yirik inshoat eski Termizdagi 
Qoratepa nomli g’or ibodatxonasidir (I-II asrlar). Qoratepa er osti ibodatxonalarida 
saqlanib qolgan sanskrit, brahmiy va baktriy tillaridagi yozma yodgorliklar matni 
namunalari: “Budda diniy e’tiqod (haqida) so’zlamoqda” yoki “Bu idish sadaqa 
beruvchi ...Budda ulug’ e’tiqod (haqida) so’zlamoqda”.
19
Buddaviylik odamlarning barcha insonlarni xudo oldida tengligi, xalos 
bo’lishning individual yo’li tanlanganligi, boshqa dinlarga munosabatda 
bardoshliligi, tarixiy shart-sharoitlarga moslashuvchanligi kabi xususiyatlari bilan 
davlat chegaralari va boshqa to’siqlardan o’tib jahon diniga aylangan. 
Hinduiylikning siquvi natijasida miloddan avvalgi IV-III asrlarda dastlab Osiyo 
qit’asining janubi va janubiy-sharqiga, milodiy I asrdan boshlab shimoli, shimoli-
g’arbi, va shimoli-sharqiga yoyilgan. Buddaviylik Hindistondan tashqari birinchi 
bo’lib Seylon (SHri-Lanka)da davlat dini sifatida qabul qilingan. Bu erda dindorlar 
uyushmasidan diniy tashkilot –