Toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

Suvli muhitning umumkislota agressivlik me'yori.*

Betonni suv bilan muloqot sharoiti (atrof muhit)

Konstruktsiyani
qalinligi
Bosimsiz inshootlar
Bosimli inshootlar
Oddiy va sulfatga chidamli
portland
tsement
putstsolan va shlakli portland sement
portland
tsement
putstsolan va shlakli portland sement
Suv havzasi yoki filtratsiya koeffitsienti 10 m/k.dan yuqori bo’lgan gruntlar.

6,7
6,2
5,7
6,7
6,4
6,0

7,0
6,5

6,0
7,0
6,7
6,2
Filtratsiya koeffitsienti 10-0,1 mG`k bo’lgan gruntlar.

6,2
5,2
me'yorlan-maydi
6,4
5,5
me'yorlan-maydi
6,4
5,7
5,2
6,6
6,0
5,5
Filtratsiya koeffitsienti 0,1 m/k dan kichik gruntlar



me'yorlan-maydi
me'yorlan-maydi
me'yorlan-maydi
me'yorlan-maydi
*рН keltirilgan qiymatlardan kichik bo’lsa suv agressiv hisoblanadi.

Suvda karbonat angidridning miqdori 100 mg/l dan kam bo’lmagan holda agressiv angidrid (SO₂) 5 mg/l dan ko’proq bo’lsa, suv agressiv hisoblanadi. Yer osti suvining ta'sirida kaltsiy karbonatining (SaSO₂) erishi va beton tarkibidan kaltsiy gidrat oksidini yuvib olib chiqib ketishini hisobiga ishqorlanish agressivligi yuz beradi. Bu jarayon suvning SO₂ va HCO₃ ionlari bilan to’yinmaganligi sababli yuz beradi.

7-jadval
Suvli muhitning karbonat kislota agressivlik me'yori.

Betonni suv bilan muloqot sharoiti (atrof muhit)

Konstruktsiyani qalinligi

K ning qiymati
Bosimsiz inshootlar
Bosimli inshootlar
Oddiy va sulfatga chidamli
portland sement
putstsolan shlakli portland sement
portland
tsement
putstsolan va shlakli portland sement
Suv havzasi yoki filtratsiya koeffitsienti 10 m/k.dan yuqori bo’lgan gruntlar.

5
20
30
0
15
25

0
10

20
0
5
15
Filtratsiya koeffitsienti 10-0,1 m/k bo’lgan gruntlar.

40
80
me'yorlan-maydi
30
60
me'yorlan-maydi
25
50
80
20
40
70
Filtratsiya koeffitsienti 0,1 m/k. dan kichik gruntlar

me'yorlan-maydi
me'yorlan-maydi
80
me'yorlan-maydi
70
me'yorlan-maydi

*Suvda erkin karbonat kislotasining mg/l.dagi miqdori a. Sa^{++ +} v⁺ K formulasi bo’yicha aniqlangan qiymatdan katta bo’lsa suvlar agressiv hisoblanadi. Sa⁺⁺ioni mg/l.da ifodalanadi, a va b koeffitsientlari maxsus jadvaldan aniqlanadi.

8-jadval
Suvli muhitning karbonat kislota agressivligini aniqlash uchun kerakli "a" va "b" koeffitsientlari.
Gidro-korbonat ishqorligi
Cl^-+SO₄^--, mg/l yig’indisi

0-200
201-400

401-600
601-800
801-1000

mg
ekv/l
grad
a
v
a
V
a
v
a
v
a
v
a
v
1,41
(4)
0,01
16
0,01
17
0,01
17
0,00
17
0,00
17
0,00
17
1,8
(5)
0,04
17
0,04
18
0,03
17
0,02
18
0,02
18
0,02
8
2,1
(6)
0,07
19
0,06
19
0,05
18
0,04
18
0,04
18
0,04
18
2,5
(7)
0,10
21
0,08
20
0,07
19
0,06
18
0,06
18
0,05
18
2,9
(8)
0,13
23
0,11
21
0,09
19
0,08
18
0,07
18
0,07
18
3,2
(9)
0,16
25
0,14
22
0,11
20
0,10
19
0,09
18
0,08
18
3,6
(10)
0,20
27
0,17
23
0,14
21
0,12
19
0,11
18
0,10
18
4,0
(11)
0,24
29
0,20
24
0,16
22
0,15
20
0,13
19
0,12
19
4,3
(12)
0,28
32
0,24
26
0,19
23
0,17
21
0,16
20
0,14
20
4,7
(13)
0,32
34
0,28
27
0,22
24
0,20
22
0,19
21
0,17
21
5,0
(14)
0,36
36
0,32
29
0,25
26
0,23
23
0,22
22
0,19
22
5,4
(15)
0,40
38
0,36
30
0,29
27
0,26
24
0,24
23
0,22
23
5,7
(16)
0,44
41
0,40
32
0,32
28
0,29
25
0,27
24
0,25
24
6,1
(17)
0,48
43
0,44
34
0,36
30
0,33
26
0,30
25
0,28
25
6,4
(18)
0,54
46
0,47
37
0,40
32
0,36
28
0,33
27
0,31
27
6,8
(19)
0,61
48
0,51
39
0,44
33
0,40
30
0,37
29
0,34
28
7,1
(20)
0,67
51
0,55
41
0,48
35
0,44
31
0,41
30
0,38
29
7,5
(21)
0,74
53
0,60
43
0,53
37
0,48
33
0,45
31
0,41
31
7,8
(22)
0,81
55
0,65
45
0,58
38
0,53
34
0,49
33
0,44
32
8,2
(23)
0,88
58
0,70
47
0,63
40
0,58
35
0,53
34
0,48
33
8,6
(24)
0,96
60
0,76
49
0,68
42
0,63
37
0,57
36
0,52
35
9,0
(25)
1,04
63
0,81
51
0,73
44
0,67
39
0,61
38
0,56
37

Suvning umumiy kislotali agressivligi uning tarkibida erkin holdagi vodorod ioni (pH) borligi bilan bog’liq holda yuz berdi. Suvning tarkibida erigan holda SO₄^- ionning ko’p miqdorda bo’lishi undagi sulfat agressivligini vujudga keltiradi. Ana shunday suv beton qorishda ishlatilsa yoki beton inshootlariga ta'sir ko’rsatsa u holda reaktsiya natijasida beton tarkibida CaSO₄ 2H₂O tuzi (gips) hosil bo’ladi, uning kristallari o’sib betonnning parchalanishiga sabab bo’ladi.

Suvning tarkibida magniy ioni ko’p miqdorda bo’lganda magnezial agressivlik beton konstruktsiyalariga ta'sir ko’rsatadi. Suvdagi magniy ionining maksimal agressivoigini vujudga keltiradigan miqdori sementning naviga, inshootning konstruktsiyasiga va sulfat (SO₄^--) ionining miqdoriga bog’liq holda o’zgaradi.
Suvning betonga nisbatan agressivligi H 114-54 "Gidrotexnik beton suvli muhitning agressivlik alomati va me'yori", me'yorlar va texnik sharoitlar bo’yicha baholanadi.
Ushbu me'yor va texnik sharoitlar quyidagi maqsadlarda ishlatiladi:
a) Kimyoviy tahlil natijalari bo’yicha suvli muhitning betonga nisbatan agressivligini aniqlash;
b) Shu agressiv suvli muhitga betonning chidamliligini ta'minlovchi sement navini tanlash;
v) Suvli muhit agressiv bo’lganida beton konstruktsiyasining suvga chidamliligini maxsus tadbiriy choralar bilan oshirish kerakligini aniqlash.
Ko’rilayotgan misolimizda filtratsiya koeffitsienti 5 m/kun bo’lgan gruntga joylashgan, qalinligi 0,5 m dan kichik, bosimli beton konstruktsiyasiga suvli muhitning agressivligini aniqlash talab qilinadi.
Keltirilgan me'yorlar bo’yicha (5,6,11-jadvallar) turli xil tsementdan tayyorlangan betonga nisbatan misol tariqasida ko’rilayotgan suv ishqorlanish, umumiy kislotali va magnezial agressivlikka ega emas.
Karbonat kislotali agressivlikning me'yori bo’yicha portlandtsement qo’llanilsa aSa⁺⁺ + v + K⁺⁺ mg/l, agar aralash sement qo’llanilsa, aSa⁺⁺+v + K⁺= mg/l
(a va b koeffitsientlari 8-jadvaldan, K-koeffitsienti 7-jadvaldan aniqlanadi).

9-jadval

							Suvli muhitning sulfat agressivlik me'yorlari – oddiy portland sement va oddiy sulfatga chidamsiz putstsolan, qumli-putstsolan va shlakli portland sementlar uchun.

Betonni suv bilan muloqot sharoiti (atrof-muhit)
Konstruk-tsiya qalinligi, m
Bosimsiz inshootlar
Bosimli inshootlar
Cl 1000
Cl=1000-6000 mg/l
Cl 6000 mg/l
Cl 1000 mg/l
Sl=1000-6000 mg/l
Cl 6000
Suv havzasi yoki filtratsiya koeffitsienti. 10 m/k dan yuqori gruntlar.
0,5
250
100+0,15/Cl
1050
250
100+0,15/Sl
1050

0,5-2,5
250

100+0,15/Cl
1050
250
100+0,15/Sl
1050


2,5
350
200+0,15/Cl
1150
300
150+0,15/Sl
1100
Filtratsiya koeffitsienti 10-0,1 m/kdan yuqori gruntlar.
0,5
250
100+0,15/Cl
1050
250
100+0,15/Cl
1050

0,5-2,5
300

150+0,15/Cl
1100
250
100+0,15/Sl
1050


2,5
350
250+0,15/Cl
1200
350
200+0,15/Cl
1150
Filtratsiya koeffitsienti 0,1 m/k dan kichik gruntlar
0,5
300
150+0,15/Cl
1100
300
150+0,15/Cl
1100

0,5-2,5
400

250+0,15/Cl
1200
350
250+0,15/Cl
1150


2,5
450
300+0,15/Cl
1250
400
300+0,15/Cl
1200

*SO₄^---ioni ko’rsatilgan qiymatdan (Cl^--- ioni hisobga olinganida) yuqori bo’lsa suv agressiv hisoblanadi.

10-jadval
Suvli muhitning sulfat agressivlik me'yorlari (sulfatga chidamli portlandtsement va putstsolan, qumli-putstsolan va shlakli porland-tsement uchun)*.
Betonni suv bilan muloqot sharoiti (atrof-muhit)
Konstruk-tsiya
qalinligi, m