Toshkent moliya instituti " Buxgalteriya hisobi va audit"

Mahsulot assortimentini boshqarish va ishlab chiqarish maromiyligi tahlili Korxonalar faoliyatida bir turdagi mahsulotni ishlab chiqarish hollarini juda kam xollardagina uchratish mumkin. Xattoki bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarda ham ularning turli assortimentlari tarkiblanadi.Mahsulotlarning turlari buyicha reja bajarilishining tahlili bilan bir qatorda assortimenti tahlilini ham amalga oshirish zarur.Mahsulot, ish va xizmatlarning turi va assortimenti tahlilida ularning segmentlar bo‘yicha taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan, profildagi va profilda bo‘lmagan turlari, asosiy va qo‘shimcha mahsulotlar turlari bo‘yicha turkumlanishi o‘rganiladi. Ular bo‘yicha reja topshiriqlarining bajarilishi, umumiy reja topshiriqlarining bajarilishida ularning ta’siri, mahsulotlar tuzilishidagi tarkibiy o‘zgarishlarga baho beriladi.Mahsulotlar nomenkulaturasi – deb, miqdor holida tovarlar guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini belgilashda hamda hisobga olishda qabul qilingan ro‘yxatidir.
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti - deb esa, mahsulotlarning ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni, uning turlari, navi, o‘lchami, markasi, artikullariga qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir. Tovarlar nomenklaturasi va assortimentini o‘rganishda o‘rtacha assortiment rejasining bajarilishi tahlil etish. Mahsulot assortimentini ishlab chiqarish maromiyligi bilan kompleks o‘rganish operatsion faoliyatga to‘liq baho berishga, o‘zgarishlarni makon va zamonda aniq tasniflashga imkonini beradi. Shu sababli, assortiment rejaining bajarilishi bilan bir qatorda ularni ishlab chiqarishng maromiyligiga ham baho beriladi. Ayrim korxonalar yillik, kvartal, oylik rejalarini ortig‘i bilan bajarishi, ammo, ishlab chiqarishni bir maromda tashkil eta olmaslik natijasida erishilgan samara va natijaviylik ko‘zda tutilgan yoki rejalashtirilgan yutuqni tamin eta olmaydi. SHu bilan birga mahsulot ishlab chiqarishdagi maromiylikni buzilishi shartnoma majburiyatlarini barbod bo‘lishiga, uning oqibatida jarimalar to‘lanilishiga, moliyaviy ahvolning qiyinlashiga ham olib keladi. Sotish hajmini tahlili Mahsulot ishlab chiqarish uzviyligi, davomiyligi taminlanadi qachonki ularni sotish to‘liq taminlansa yoki to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilsa. Ishlab chiqarish murakkab jarayon-lekin sotish undanda murakkab jarayon. SHu sababli tahlilida, mahsulot, ish va xizmatlarni sotish xajmi o‘rganishga alohida ahamiyat qaratiladi.Ishlab chiqarilgan va tayyor mahsulotlar qatoriga kiritilgan aktivlarni sotish xo‘jalik faoliyatidan olinadigan daromadlarni asosiy manbasi hisoblanadi.Mahsulot, ish va xizmatlarni sotigan qatorga kiritishning quyida shartlariga amal etiladi: - korxona tovarlarga egalik qilishning xatarlari va afzalliklarining ancha qismini xaridorga topshirgan bo‘lishi; - daromad miqdori ishonchli darajada baholangan bo‘lishi; - iqtisodiy naf kelajakda olinishi; - bitim bilan bog‘liq, qabul qilingan yoki kutilayotgan xarajatlar, ishonchli va aniq o‘lchangan bo‘lishi lozim .Yuridik shaxslarga va yakka tartibdagi tadbirkorlarga mahsulotlarni sotish faqat naqd pulsiz hisob-kitob bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Ishlab chiqarish joylarida tashkil qilingan yoki turg‘un savdo shoxobchalarida, o‘zining savdo do‘konlari orqali mahsulotlarni chakana sotish faqat nazorat-kassa mashinalari va to‘lov terminallaridan foydalangan holda amalga oshiriladi .Korxonalar aniq talablarga rioya qilgan xolda tovar va mahsulotlarni topshirishi (yuklab jo‘natishi), hamda ishni bajarish va xizmat ko‘rsatishni amalga oshirishlari mumkin. Korxonalar tomonidan mahsulot va tovarlarni yuklab jo‘natish, shuningdek ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish faqat xaridor va buyurtmachilardan 15 foizdan kam bo‘lmagan miqdorda bo‘nak to‘lovlari mavjudligidagina amalga oshirilishi mumkin.Mahsulot, ish xizmatlarni sotishni tahlil etish orqali nafaqat muammolarni aniqlash balki ularni hal qilish imkoni ham tug‘iladi. Sotishni tahlili oldiga quyidagi vazifalar qo‘yiladi: -rahbariyatning samarali boshqaruvi (taktik va strategik) qarorlarni qabul qilish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar bilan taminlash; -savdoda daromad keltiruvchi tovarlar( ularning turi va tarkibini kengaytirish), yo‘qotishlarga olib kelayotgan tovarlarni(ularni ishlab chiqarishni qisqartirish va to‘xtatish) aniqlash; -korxona (marketing, sotish)bo‘limlari faoliyat samaradorligini baholash; -bozorni segmentilarga mos ravishda ajratish; -oqilona marketing siyosatini yuritish; Agar tahlil ob’ekti bo‘yicha bitta hal qilinmagan muammo mavjud bo‘lsa siz albatta savdoni tahlil qilishingiz lozim.Tahlil etishda sotilgan mahsulot xajmining umumiy o‘zgarishlariga, dinamikasiga, sotilgan maxsulotlar tarkibiga, sotish xajmining o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga, eksport xajmiga muhim axamiyat beriladi. Sotish tahlilida sotilgan mahsulot, ish va xizmatlar yuzasidan shartnoma majburiyatlarining bajarilishiga a’lohida o‘rg‘u beriladi. Bu bevosita shartmonaviy munosabatlarni, to‘lovlarni qonunchilik normalariga mosligini taminlashga, turli yo‘qotishlarni oldini olishga imkon beradi. Operatsion faoliyat samaradorlikning usmumiy ko‘rsatkichi sotishdan tushumni sotilgan mahsulotlar ishlab chiqarish tannarxiga bo‘lish asosida topiladi