va
ular asosiy faoliyat turi
stavkasi bo‘yicha yagona soliq to‘loviga tortilgan.
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?
4. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib,
auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang.
Masala. Ishbay ish haqi olib ishlovchi xodim Aliyev A. belgilangan ishlab chiqarish
me’yorini 120%ga oshirib bajardi. Me’yorni 100% bajargan vaqtda to‘g‘ri ishbay ish haqi uchun
oylik ish haqi miqdori 200 ming so‘m. Korxonaning Ichki Nizomiga asosan ishlab chiqarish
me’yorini 105%dan yuqori bajargan ishchilarga har bir oshirib bajarilgan % uchun mahsulot
rastsenkasi 1,4 barobar yuqori to‘lash ko‘zda tutilgan. Ushbu oyda ishchi Aliyev A.ga hisoblangan
ish haqi 215 ming so‘mni tashkil qilgan.
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?
4. Hisoblangan ish haqining to‘g‘riligini aniqlang.
Masala.
Auditorlik
tekshiruvi
jarayonida
auditorlardan
korxonadagi
ayrim
tushunmovchiliklarni hal qilish maqsadida quyidagi masalalar yuzasidan maslahat va amaliy
tavsiyalar berish so‘raldi:
1. Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘ini kimlar to‘lamaydi?
2. Yer uchastkasidan birgalikda foydalanilganda korxonalardan olinadigan yer solig‘ini
kimlar to‘laydi?
3. Yer uchastkalarini ijaraga olganlar ijara haqidan tashqari yer solig‘ini ham to‘lashlari
lozimmi?
4. Toshkent shahrining 2-zonasida joylashgan umumiy maydoni 2200 kv m bo‘lgan 2 qavatli
binoning ikki nafar egasi bor: biriga 1800 kv m (81,8 %); ikkinchisiga - 400 kv m (18,2 %) maydon
tegishli. Ushbu holda yer solig‘ining so‘mmasi qanchaga teng bo‘ladi?
5. O‘z.Res. norezidenti respublikada yer uchastkasi bilan birga mulk xarid qiladi. U yer
solig‘ini to‘lashi lozimmi?
Talab qilinadi: Yuqoridagi masalalar bo‘yicha auditorlar tomonidan korxonaga qanday
maslahat yoki tushuntirish ishlari amalga oshirilishi lozimligini izohlang.
Masala. Yagona soliq to‘lovi to‘lovchisi hisoblangan korxona ixtiyoriy ravishda QQS
to‘lovchisi ham bo‘lib hisoblanadi. Tashkiloti subyekt qurilishidan ortib qolgan qurilish
materiallarini xususiy tadbirkorga 720 ming so‘mga sotgan, shu jumladan QQS - 120 ming so‘m.
Ushbu materiallarning tannarxi 300 ming so‘mni tashkil qilgan. Shartnomaga muvofiq mulkka
egalik huquqi xaridorga materiallarning haqi to‘langandan so‘ng o‘tadi. Xaridor korxonaning hisob
raqamiga to‘lovni to‘liq hajmda o‘tkazgan. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida qayd etilgan
operatsiyalar buxgalteriyada quyidagicha aks ettirilgan:
T/r
Xo‘jalik operatsiyalarining
mazmuni
So‘mma,
ming
so‘mda
Hisobvaraqlar
korrespondensiyasi
Yozuvlarni
tasdiqlovchi
hujjatlar
Debet
Kredit
1.
Materiallarni xarid qiluvchidan pul
mablag‘larining kelib tushishi aks
ettirildi
720
5110
6310
Oldi-sotdi shartnomasi,
bank ko‘chirmasi
2.
Ilgari olingan bo‘nak hisobga olindi
720
6310
4010
Shartnoma, bank
ko‘chirmasi
3.
Materiallarni sotish aks ettirildi
720
4010
9220
Yukxati, hisobvaraq-
faktura
4.
Hisoblab yozilgan QQS aks ettirildi
120
9220
6410
Hisobvaraq-faktura
5.
Materiallarning sotib olish qiymati
hisobdan chiqarildi
300
9220
1010
Yukxati, hisobvaraq-
faktura
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?
4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing.
ASOSIY ADABIYOTLAR
65.
Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based
approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages
66.
Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013
67.
Wally Smieliauskas
,
Kate Bewley
. Auditing: An International Approach Hardcover.
McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages
68.
David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1
edition, 312 pages.
69.
Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev,
A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet.
70.
«Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov
O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD
MOLIYA, 2015. – 212 b.
QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR
78.
Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by
CA Surbhi
Bansal
(Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015)
79.
Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction
to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM.
Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages
80.
Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд.
перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с.
81.
Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463
стр.
82.
Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. -
М.: Парадигма, 2005. - 352 стр.
83.
Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов,
Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б.
84.
Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова,
Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с.
85.
Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.:
Интернет сайтлари:
www.ziyonet.u
z,
www.lex.uz
www.iaсc.оrg.uк
,
www.аicpа.оrg
www.аccоunting.cом
www.gааp.ru
www.аuditinfo.ru
13-MAVZU. KORXONA XUSUSIY KAPITALI
AUDITI
13-MAVZU. KORXONA XUSUSIY KAPITALI AUDITI
Takrorlash uchun savollar
1.
Ustav kapitali va ta’sischilar bilan hisoblashishlarni audit qilishda qaysi me’yoriy
hujjatlardan foydalaniladi?
2.
Ustav kapitalini shakllantirishni tekshirish qanday amalga oshiriladi?
3.
Ustav kapitali hisobi va hisoboti auditi qanday o’tkaziladi?
4.
Auditor ta’sis hujjatlari bilan tanishtirishida qanday ma’lumotlarni tekshirishi lozim?
5.
Ustav kapitalini audit qilishda qanday hujjatlar va buxgalteriya schyotlari tekshirishi
manbalari bo’lib xizmat qiladi?
6.
Ustav kapitalini shakllantirshida va ta’sischilar bilan hisoblashishlarda soliqqa tortish
tekshirish xususiyatlari qanday amalga oshiriladi?
7.
Qo’shma korxonaning ustav fondi shakllantirildi. Valyutalar kursi o’zgarganda uni qayta
baholash kerakmi? Agar kerak bo’lsa, ushbu operatsiyani buxgalteriya hisobida qanday aks ettirish
lozim?
MAVZU BO’YICHA MASALALAR
Masala. Ta’sis shartnomasiga muvofiq tashkilotning ustav kapitali bir nechta yuridik shaxslar
tomonidan tashkil etilgan. Ta’sischilardan biri ishlab chiqarish maydonlaridan foydalanish huquqini
o‘tkazish yo‘li bilan 2000000 so‘m miqdorda 10 yil muddatga o‘z hissasini qo‘shdi.
Buxgalteriya hisobida hissalarni rasmiylashtirish quyidagicha aks ettirilgan.
Debet 6610-“To‘lovga dividendlar” schoti -2000000 so‘m.
Kredit 8310-“Oddiy aksiyalar” schoti -2000000 so‘m.
Ustav kapitaliga qo‘shiladigan hissasi:
Debet 0480-“Gudvill” schoti -2000000 so‘m.
Kredit 6610-“To‘lovga dividendlar” schoti -2000000 so‘m.
Shunday qilib, yangi tashkil etilgan tashkilot bu huquqni o‘zining nomoddiy aktivlar tarkibiga
kiritadi. 2 yildan so‘ng auditorlik tekshiruvlari davomida aniqlanadiki, ko‘rsatilgan nomoddiy aktiv
ta’sischi balansi hisobida bo‘lmagan, buning oqibatida ta’sischi uni ustav kapitaliga hissa sifatida
o‘tkazishga haqli emas edi. O‘tgan davr uchun ushbu nomoddiy aktivga Debet 2010 Kredit 0580
provodka orqali amortizatsiya hisoblangan. Amortizatsiya ajratmalari so‘mmasi 40000 so‘mni
tashkil etdi.
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Korxona buxgalteriyasi tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini
tekshiring;
3. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib,
auditorlik dalolatnomasini tuzing.
Masala. Aksiyadorlik jamiyati 1 mln so‘m miqdoridagi dividendlarni tayyor mahsulotlar bilan
to‘lashga qaror qilgan. Tayyor mahsulotlarning tannarxi 500 ming so‘mni tashkil qilgan va bu
muomalalar korxona buxgalteri tomonidan quyidagi tartibda hisobga olingan:
T/r
Xo‘jalik
operatsiyalarining
mazmuni
So‘mma,
ming so‘m
Hisobvaraqlar
korrespondensiyasi
Yozuvlarni
tasdiqlovchi
hujjatlar
Debet
Kredit
1.
Dividendlar hisoblandi
1000
8310
6610
Aksiyadorlar
umumiy yig‘ilishining
qarori, ta’sis shartnomalari,
inventar kartochkalar, kassa chiqim
orderlari
2.
Dividendlardan soliq ushlandi
100
6610
6510
Buxgalteriya hisob-kitobi, xususiy
kapital harakati to‘g‘risidagi
hisobot
3.
Dividendlardan hisoblangan soliq
o‘tkazildi
100
6310
5110
Bank ko‘chirmasi, to‘lov
talabnomasi, to‘lov
topshiriqnomasi
4.
Mahsulotlarni sotish aks ettirildi
900
6510
9110
Buxgalteriya hisob-kitobi,
moliyaviy hisobot shakllari, oborot
vedomostlari
5.
Sotilgan tayyor mahsulotlarning
tannarxi hisobdan chiqarildi
500
9110
2810
Buxgalteriya hisob-kitobi, limit-
zabor kartalari
6.
Hisobvaraqlarning yopilishi va
moliyaviy natijaning aniqlanishi
900
500
9110
9810
9810
9110
Buxgalteriya hisob-kitobi,
Aksiyadorlar
umumiy yig‘ilishining
qarori, ta’sis shartnomalari,
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?
4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing.
Masala. Tekshirilayotgan MCHJ ustav kapitalining miqdori 25 000 ming so‘mga teng.
Ta’sischi ta’sischilar tarkibidan chiqib ketgach, uning ulushi (15%) jamiyat ixtiyoriga o‘tdi.
Buxgalteriya balansi bo‘yicha korxonaning aktivlar so‘mmasi (400-qator) 80 000 ming so‘mga,
majburiyatlari (770-qator) - 35 000 ming so‘mga teng. Ta’sischi bilan hisob-kitob pul mablag‘lari
bilan amalga oshirilgan. Korxona buxgalteri tomonidan ulushning jamiyatga o‘tishi buxgalteriya
hisobida quyidagi tartibda amalga oshirilgan
:
Xo‘jalik operatsiyasining
mazmuni
So‘mma,
ming so‘m
Hisobvaraqlar
korrespondensiyasi
Yozuvlarni
tasdiqlovchi
hujjatlar
Debet
Kredit
Chiqib ketadigan ta’sischiga
jamiyatning qarzdorligi aks
ettirildi:
Bank ko‘chirmasi, chiqim kassa
orderi, ta’sis shartnomasi
- uning ustav kapitaliga qo‘yilgan
so‘mmasi chegarasida
300
6620
8630
- jamlangan daromad ulushiga
(soliq solinadigan daromad)
6 450
6620
8710
Dividendlar ko‘rinishidagi
daromaddan soliq ushlandi va
budjetga o‘tkazildi (2 200 x 10%)
3 750
6410
5110
6620
6410
Buxgalteriya hisob-kitobi, bank
ko‘chirmasi, to‘lov
vedomostlari
Chiqib ketadigan ta’sischi bilan
hisob-kitob amalga oshirildi (6 750
- 300)
3 000
5110
5010
6620
Ta’sischilar umumiy yig‘ilishi
bayonnomasi, moliyaviy
hisobot shakllari
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Korxona buxgalteriyasi tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini
tekshiring;
3. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
Masala. MCHJda ikki muassis bor, ustav kapitali to‘liq shakllantirilgan. Muassislar uni
ko‘paytirishni xohlashyapti: biri materiallar, ikkinchisi pul kiritadi. Bunday operatsiya
mumkinmi? U hisobda qanday aks ettiriladi?
ASOSIY ADABIYOTLAR
71.
Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based
approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages
72.
Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013
73.
Wally Smieliauskas
,
Kate Bewley
. Auditing: An International Approach Hardcover.
McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages
74.
David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1
edition, 312 pages.
75.
Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev,
A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet.
76.
«Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov
O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD
MOLIYA, 2015. – 212 b.
QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR
86.
Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by
CA Surbhi
Bansal
(Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015)
87.
Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction
to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM.
Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages
88.
Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд.
перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с.
89.
Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463
стр.
90.
Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. -
М.: Парадигма, 2005. - 352 стр.
91.
Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов,
Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б.
92.
Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова,
Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с.
93.
Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.:
Интернет сайтлари:
www.ziyonet.u
z,
www.lex.uz
www.iaсc.оrg.uк
,
www.аicpа.оrg
www.аccоunting.cом
www.gааp.ru
www.аuditinfo.ru
15-MAVZU. DAROMAD VA XARAJATLAR
HAMDA MOLIYAVIY NATIJALAR AUDITI
15-MAVZU. DAROMAD VA XARAJATLAR HAMDA MOLIYAVIY NATIJALAR AUDITI
Takrorlash uchun savollar
1.
Moliyaviy natijalarni audit qilishda foydalaniladigan asosiy me’yoriy hujjatlarni keltiring?
2.
Xarajatlarni audit qilish qanday tashkil etiladi?
3.
Ishlab chiqarish xarajatlariga va mahsulotlar (ish, xizmatlar) tannarxiga kirtiladigan
xarajatlarni to’g’ri aniqlashni qanday tekshiriladi?
4.
Operatsion daromadlar va xarajatlarni shakllantirishni to’g’ri tekshirish qanday amalga
oshiriladi?
5.
Realitsiyadan tashqari daromadlar va xarajatlarni tartibini tekshirish qanday amalga
oshiriladi?
6.
Korxonalar faoliyati moliyaviy natijalarni shakllantirish va foydaning ishlatilishi qanday
tekshiriladi?
7.
Xarajatlar, Tushumilar va realizatsiyadan tashqari daromadlar va xarajatlarni audit qilishda
qaysi hujjatlar va buxgalteriya schyotlari tekshirish manbalari bo’lib hisoblanadi?
8.
Korxonada ishlaydigan xodimning ukasi yoki singlisining ta’lim olishi uchun oliy o’quv
yurtiga o’tkazilgan mablag’lar xodimning daromadi hisoblanib, ularga soliq solinadimi?
9.
Korxona o’zining xodimi uchun sanatoriy-kurortda davolanishga yo’llanmalar xarid qiladi
yoki ularning ambulatoriyada davolanishlariga haq to’laydi. Ushbu summalar uning daromadi
hisoblanadimi, ularga daromad solig’i va yagona ijtimoiy to’lov hisoblab yozilishi kerakmi?
10.
Korxona o’z mahsulotini xodimlariga tannarxidan past baholarda sotishi mumkinmi?
11.
9000, 9600 "Asosiy (operatsiyali) faoliyatdan olinadigan daromadlar" va "Moliyaviy
faoliyat bo’yicha xarajatlar" schyotlarining analitik hisobini tekshirish tartibini qanday amalga
oshiriladi?
12.
Xususiy firma umumiy ovqatlanish bilan shug’ullanadi (oshxona). Jamoa oila a’zolaridan
iborat. 2011 yilda unga yaqin yo’l ta’mirlanishi sababli tushum faqat soliqlarni to’lashga etdi.
Xodimlarning ish haqi bo’yicha qarz hosil bo’ldi. Ular ushbu qarzni firma foydasiga qoldirishga
rozilar. Qanday qilib provodkalarni o’tkazish va jismoniy shaxslarning daromadlarini soliq
hisobotida aks ettirish kerak?
13.
Sud qarori bilan undirilgan (shartnoma shartlarining buzilgani uchun) va korxona (YAST
to’lovchisi) hisobraqamiga kelib tushgan jarima tarzidagi pul mablag’lari (850,0 mln so’m) biz
uchun realizatsiya hisoblanadimi yoki daromadmi? Ular buxgalteriya yozuvlarida qanday
ifodalanadi?
14.
Xususiy korxona soliqlar va to’lovlar to’langanidan keyin qolgan foydani tasarruf qilishi,
o’z xohishiga qarab hisob-kitob raqamida bo’lgan mablag’larni o’zi va uchinchi shaxslar (masalan,
qarindoshlari) uchun avtomobil, uy-joy xarid qilishgan yo’naltirishi mumkinmi? Buni hadya qilish
deb hisoblasa bo’ladimi? Ushbu operatsiyalarga jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i
solinadimi? Qanday hujjatlar rasmiylashtiriladi va ular qaerga taqdim etiladi? Agar korxona QQS
to’lovchi bo’lsa, buni buxgalteriya provodkalarida qanday aks ettirish kerak?
15.
Korxonamiz YAST to’lovchisi hisoblanib, 2011 yilda balansdagi asosiy vositalarni (bino,
dastgoh va boshqalar) jismoniy shaxslarga ijara shartnomasi asosida ijaraga berganmiz. Operativ
ijaraga berilgan mulklar bo’yicha operatsiyalar korxonamiz hisobotida qay tarzda aks ettiriladi?
16.
Korxona qishloq joylarida namunaviy loyihalar bo’yicha yakka tartibdagi uy-joy quruvchi
jismoniy shaxslar olgan ipoteka kreditlari uchun to’lovlarni "Qishloq qurilish bank" ATBga
ularning ish haqidan yo’naltirsa, ushbu summalardan byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga
sug’urta badali (4,5%), yagona ijtimoiy to’lov (25%) va jismoniy shaxslardan olinadigan daromad
solig’i ushlab qolinishi kerakmi?
17.
Xodim o’z xohishiga ko’ra ishdan bo’shaganda unga ishdan bo’shatish nafaqasi to’lanishi
shartmi yoki to’lanmasa ham bo’ladimi va bu qaysi qonun hujjatlari asosida amalga oshiriladi?
18.
Korxonada bir necha yil ishlagan xodim yillik mehnat ta’tillaridan foydalanmagan holda
ishdan bo’shab ketib, ma’lum bir vaqtdan keyin yana ishga qabul qilinsa, ilgarigi foydalanilmay
qolgan mehnat ta’tillari uchun pullik kompensatsiya talab qilishga haqlimi va buni korxona to’lab
berishi lozimmi?
19.
Vakillik xarajatlari me’yorlashtiriladimi, ular uchun qanday me’yor belgilangan?
MAVZU BO’YICHA MASALALAR
Masala. Yagona soliq to‘lovi to‘lovchisi bo‘lgan korxona o‘zi ishlab chiqargan mahsulotini 25
645,4 ming so‘mga 100 foizli oldindan to‘lov sharti bilan sotgan. Ushbu sotilgan mahsulotning
tannarxi 27 535,6 ming so‘mni tashkil qilgan. Yuqoridagi muomalalar korxona buxgalteri
tomonidan quyidagicha buxgalteriyada hisobga olingan:
T/r
Xo‘jalik operatsiyasi
mazmuni
So‘mma,
ming
so‘mda
Schotlar
Korresponden-
siyasi
Yozuvlarni
tasdiqlovchi
hujjatlar
Debet
Kredit
1
Mahsulot uchun oldindan to‘lov
kelib tushdi
25 645,4
6310
5110
Hisobraqamdan
ko‘chirma
2
Sotilgan mahsulotning haqiqiy
narxi hisobdan chiqarildi
27 535,6
2810
9110
Yukxati, hisobvaraq-
faktura
3
Mahsulot sotilishidan tushgan
daromad aks ettiriladi
25 645,4
9010
4010
Buxgalteriya hisob-
kitob-ma’lumotnomasi
4
Avans to‘lovini hisobga olinishi
aks ettiriladi
25 645,4
4010
6310
Olingan bo‘naklar
hisobining qaydnomasi
5
Realizatsiya bo‘yicha moliyaviy
natija aks ettiriladi (9110 va 9010
schotlarining yopilishi)
27 535,6
25 645,4
9110
9910
9910
9010
Olingan bo‘naklar
hisobining qaydnomasi
6
YAST hisoblandi
1 376,78
6410
9820
Buxgalteriya hisob-
kitobi
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib
auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang.
Masala. “ALSCOM” kompaniyasida 2012 - yil bo‘yicha quyidagi moliyaviy natija
aniqlangan. Kompaniyaning soliqqa tortilgunga qadar foydasi 2500 000$ ni tashkil etgan.
Buxgalteriya hisoboti bo‘yicha hisoblangan amartizatsiya miqdori 100 000$, soliq hisoboti
bo‘yicha hisoblangan amartizatsiya miqdori esa 120 000$ ni tashkil etadi. Kompaniya bank
kreditidan foydalanganligi uchun, bankka 50 000$ miqdorida foiz to‘lovlarini to‘lagan. Markaziy
bank tomonidan o‘rnatilgan foiz stavkasi bo‘yicha foiz xarajatlari 40 000$ ni tashkil etadi Soliq
stavkasi 10% Kompaniya 2008 - yil uchun budjetga 25 000$ daromad solig‘i to‘lagan .
Talab qilinadi:
1.
Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini
tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang.
2.
Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim
Masala. OAJ umumbelgilangan tartibdagi soliq to‘lovchi hisoblanadi. Jamiyat tarkibida mustaqil
balansga va alohida hisobraqamiga ega bo‘lgan yuridik shaxs hisoblanuvchi 8 ta sho‘ba korxona
mavjud. Auditorlik tekshiruvi jarayonida mijoz-korxona tomonidan auditorlarga quyidagi masalalar
bo‘yicha amaliy maslahatlar berish talab etildi.
Shu’ba korxonalar yil yakuni bo‘yicha jamiyatga topshirgan balanslari yig‘ilgan holda
aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishida olingan sof foyda taqsimlanadi. Sof foydaning dividend
uchun yo‘naltirilgan qismi aksiyadorlarga (yuridik va jismoniy shaxslarga ) egalik qilayotgan
aksiyasiga qarab taqsimlanadi, taqsimlangan dividend uchun dividend solig‘i kim tomonidan,
qanday tartibda to‘lanadi?
Quyidagi qayd etilgan ko‘rsatkichlar moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotning (2-son
shaklning) qaysi satrlarida aks ettiriladi:
a) jamiyatni saqlash uchun sho’ba korxonalaridan kelib tushgan to‘lovlar (daromadlar);
b) sho’ba korxonalarimiz tomonidan bizning hisobraqamga o‘tkazilgan dividendlar;
v) sho’ba korxonalarimiz tomonidan korxonamiz hisobiga o‘tkazib berilgan to‘lovlar hisobidan
amalga oshiriladigan korxonani boshqarish va boshqa maqsadlardagi xarajatlar.
Talab qilinadi:
1.
Auditorlar tomonidan OAJ buxgalterlariga yuqoridagi masalalar bo‘yicha qanday amaliy
tavsiyalar yoki maslahat-tushuntirish ishlari amalga oshirilishi lozim?
2.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
Masala. Chakana savdo korxonasi 10 to‘plamdagi oshxona servizini har bir to‘plam uchun
750 ming so‘m narx bo‘yicha sotdi. Bir to‘plam servizning xarid qiymati - 650 ming so‘mni tashkil
qilgan. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar buxgalteriya hisobida
quyidagi tartibda aks ettirilgan:
T/r
Xo‘jalik operatsiyalari-
ning mazmuni
So‘mma,
ming so‘m
Hisobvaraqlar
korrespondensiyasi
Yozuvlarni
tasdiqlovchi
hujjatlar
Debet
Kredit
1.
Sotilgan servizlarning tan-
narxi hisobdan chiqarildi
6 500
9220
2820
Kassa kirim orderi,
buxgalteriya hisob-kitobi
2.
Servizlarni sotishdan olingan
daromad aks ettirildi
6 500
5110
9120
Kassa kirim orderi
3.
Sotilgan servizlar bo‘yicha
savdo ustamasi hisobdan
chiqarildi
2 000
2880
9220
Buxgalteriya
ma’lumotnoma-hisob-
kitobi
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?
4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing.
Masala. Korxona 2013 - yilning boshida 4000 ming so‘mga avtomobil sotib olgan va uni
sug‘urtalagan. 2013 - yilning ohirida avtomobil avariyaga uchraganligi sababli sug‘urta tashkiloti
3500 ming so‘m miqdorida sug‘urta to‘lovini to‘lab berdi. Avtomobilning 2013 - yil oxiriga
bo‘lgan balans qiymati 3000 ming so‘mni tashkil qilgan. Sug‘urta tashkilotidan olingan mablag‘ga
yangi avtomobil sotib olingan. Buxgalter tomonidan 3500 minig so‘mlik sug‘urta qoplamasi
daromad sifatida qabul qilingan.
Talab qilinadi: Mazkur holatda buxgalter to‘g‘ri yo‘l tutganmi. Sizning fikringizcha sug‘urta
qoplamasining qanday qismi jami yillik daromadga kiritilishi kerak.
Masala. Auditor tomonidan tekshiruv jarayonida 2012 - yilda “Foton” kompaniyasi
tomonidan foydali xizmat muddati tugagan uskunani 13 500 ming so‘mga sotilganligi aniqlandi.
Uskunaning boshlang‘ich qiymati 230000 ming so‘mni, chiqib ketish sanasidagi to‘plangan
amortizatsiyasi 225000 ming so‘mni, 2012 - yilda uskunaga xizmat qo‘rsatish xarajatlari 10 000
ming so‘mga teng bo‘lgan. Mazkur xo‘jalik operatsiyasi bo‘yicha kompaniya buxgalteri tomonidan
asosiy vositalarni chiqib ketishi bilan bog‘liq daromad yoki zarar hisobga olinmagan.
Talab qilinadi:
1.Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
2. Olingan dalillarga asoslanib yuqoridagi holat amaldagi qonunchilikga muvofiqligini izohlab
bering.
Masala. Korxona hisobot davrida quyidagi boshqa daromadlarga ega bo‘lgan: shartnoma
shartlarini buzganlik uchun mol yetkazib beruvchilardan olingan 114 ming so‘mlik jarima
so‘mmasi; xaridorlar bilan shartnoma bo‘yicha aniqlangan o‘tgan yil foydasi 40 ming so‘m; da’vo
muddati tugagan 6 ming so‘mlik kreditorlik qarzlari; inventarizatsiya natijasida aniqlangan ortiqcha
10 ming so‘mlik tayyor mahsulot kirim qilingan. Mazkur holatlar buxgalter tomonidan quyidagi
provodkalar bilan rasmiylashtirilgan:
Debet 5110 “hisob – kitob hisobvarag‘i” schoti, - 114 ming so‘m;
Kredit 9220 “Boshqa aktivlarning chiqib ketishi”schoti, - 114 ming so‘m;
Debet 4010 “Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schotlar”schoti,- 40 ming so‘m;
Kredit 9340 “O‘tkan yil foydasi” schoti,- 40 ming so‘m;
Debet 9430 “Boshqa operatsion xarajatlar” schoti,- 6 ming so‘m;
Kredit 6990 “Boshqa majburiyatlar” schoti,- 6 ming so‘m.
Debet 2810 “Tayyor mahsulot” schoti,- 10 ming so‘m;
Kredit 9390 “Boshqa operatsion daromadlar” schoti,- 10 ming so‘m.
Talab qilinadi:
1.
Olingan dalillarga asoslanib yuqoridaga holatlar bo‘yicha buxgalter tomonidan yo‘l
qo‘yilgan(agar mavjud bo‘lsa) xatolarni aniqlab, uni tuzatish va yakunlovchi provodkalar bo‘yicha
amaliy tavsiyalar bering.
2.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
Masala. Korxona hisobot davrida moliyaviy faoliyat bo‘yicha quyidagi daromadlarga ega
bo‘lgan: sho‘ba korxonalarga hisoblangan dividendlar 50 ming so‘m; berilgan zayomlar bo‘yicha
hisoblangan foizlar 40 ming so‘m; debitorlik qarzlar bo‘yicha hisoblangan ijobiy kurs farqlari 70
ming so‘m; subyektni uzoq muddatli ijara berishdan hisoblangan foizlar -100 ming so‘m. Mazkur
holatlar buxgalter tomonidan quyidagi provodkalar bilan rasmiylashtirilgan;
Debet 4840-“Olinadigan dividentlar” schoti,- 50 ming so‘m;
Kredit 9220-“Boshqa aqtivlarning chiqib ketishi” schoti,- 50 ming so‘m.
Debet 5110-“Hisob – kitob hisobvarag‘i” schoti,- 40 ming so‘m;
Kredit 4830-“Olinadigan foizlar schoti,-40 ming so‘m.
Debet 4010-“Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schotlar” schoti,- 70 ming so‘m.
Kredit 9390-“Boshqa operatsion daromadlar” schoti,- 70 ming so‘m.
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim?
3. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing.
ASOSIY ADABIYOTLAR
77.
Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based
approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages
78.
Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013
79.
Wally Smieliauskas
,
Kate Bewley
. Auditing: An International Approach Hardcover.
McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages
80.
David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1
edition, 312 pages.
81.
Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev,
A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet.
82.
«Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov
O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD
MOLIYA, 2015. – 212 b.
QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR
94.
Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by
CA Surbhi
Bansal
(Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015)
95.
Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction
to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM.
Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages
96.
Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд.
перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с.
97.
Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463
стр.
98.
Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. -
М.: Парадигма, 2005. - 352 стр.
99.
Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов,
Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б.
100.
Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова,
Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с.
101.
Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.:
Интернет сайтлари:
www.ziyonet.u
z,
www.lex.uz
www.iaсc.оrg.uк
,
www.аicpа.оrg
www.аccоunting.cом
www.gааp.ru
www.аuditinfo.ru
16-MAVZU. ICHKI AUDIT ASOSLARI
16-MAVZU. ICHKI AUDIT ASOSLARI
Takrorlash uchun savollar
1. Ichki audit xizmatining asosiy vazifalari va funktsiyalarini tushuntirib bering?
2. Ichki audit natijalari qanday umumlashtiriladi?
3. Ichki audit xizmatining huquq va majburiyatlarini izohlab bering?
4. Ichki audit xizmatiga qo’yiladigan talablarni tushuntirib bering?
5. Ichki audit xizmatining mustaqilligi deganda nima tushuniladi?
6.Ichki audit o’tkazishga va uni o’tkazish natijalari bo’yicha yig’ma hisobot tuzishga qo’yiladigan
talablarni tushuntirib bering?
7. Ichki audit xizmatining javobgarligini izohlab bering?
9.O’zbekiston Respublikasi ichki auditni tartibga solish tiziminitushuntirib bering?
10. Ichki auditorni sertifikatlash tartibini tushuntirib bering?
11. Ichki auditning boshqa xizmatlar va tashkilotlar bilan o’zaro aloqasini tushuntirib bering?
12. Ichki auditni o’tkazish bosqichlarini tushuntirib bering?
13. Ichki audit xizmati ishini rejalashtirish qanday amalga oshiriladi?
14. Kichik biznes korxonalarida ichki auditning xususiyatlarini tushuntirib bering?
MAVZU BO’YICHA MASALALAR
Masala.
Dostları ilə paylaş: |