Toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi
Yüklə 6,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1-jadval.
“Buxgalteriya balansi” ma’lumotlari AKTIV SO‘MMA, (ming so‘mda) Asosiy vositalar 28655 Nomoddiy aktivlar 2073 Materiallar 4373 Xaridor va buyurtmachilar 145016 Kassadagi pul mablag‘lari 6862 Qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar 3500 Hisob-kitob schetidagi pul mablag‘lari 5079 Jami 195558 1 2 Passiv Ustav kapitali 10000 Qo‘shilgan kapital 23807 O‘tgan yillar taqsimlanmagan foydasi 32630 Taqsimlanmagan foyda 20305 Mol yyetkazib beruvchilar va pudratchilar 58736 Majburiyatlar: Mehnatga xaq to‘lash bo‘yicha 4843 Budjetdan tashqari fondlarga 2567 Budjet oldidagi 21735 Olingan avanslar 17115 Kelgusi davr xarajatlari 3386 Boshqa qisqa muddatli majburiyailar 434 Jami 195558 2-jadval. “Moliyaviy natijalar” to‘g‘risidagi hisobot ma’lumoti Ko‘rsatkichlar So‘mma, ming. so‘mda Mahsulot (ish, xizmatlar) sotishdan tushgan tushum 211564 Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxi 188995 Sotish xarajatlari 387 Yalpi foyda 22182 Boshqa operatsion daromadlar 11857 Boshqa operatsion xarajatlar 4597 Asosiy faoliyatning foydasi 29442 Moliyaviy faoliyatdan daromadlar 643 Moliyaviy faoliyatdan xarajatlar 644 Umumxo‘jalik faoliyatining foydasi 29441 Soliqqa tortilgungacha foyda 29441 Sof foyda 20305 3-jadval. Quyida keltirilgan jadvallar asosida ma’lumotlarni shakllantiring bazaviy ko‘rsatkichlar hisob-kitobi Bazaviy ko‘rsatkich Bazaviy ko‘rsatkichni moliyaviy hisobotdagi ko‘rsatkichi, so‘mmada. Muhimlik darajasi, % Muhimlik darajasi, so‘m. 4-jadval. Muhimlik darajasini balans aktiviga nisbatan taqsimlash AKTIV SO‘MMA, (ming so‘mda) Salmoq, % Muhimlik darajasi, ming so‘mda Asosiy vositalar 28655 Nomoddiy aktivlar 2073 Materiallar 4373 Xaridor va buyurtmachilar 145016 Kassadagi pul mablag‘lari 6862 Qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar 3500 Hisob-kitob schetidagi pul mablag‘lari 5079 Jami 195558 Talab qilinadi: 1. Muhimlik darajasini aniqlash uchun bazaviy ko‘rsatkichlarni shakllantiring; 2. Umumiy muhimlik darajasini aniqlang; 3. Barcha hisob-kitoblarni auditorning ishchi hujjatida aks ettiring. Masala. Moliyaviy hisobot uchun umumiy muhimlik darajasi 400 ming so‘m. Auditor kassa operatsiyalarini tekshirishda quyidagi holatlarni aniqladi: 1) Kassadagi pul mablag‘lari belgilangan limitdan ko‘p chiqqan: 100 ming so‘m; 2) Jismoniy shaxslar bilan asossiz hisob-kitob ishlari amalga oshirilgan NKM dan foydalanilmagan holda. Talab qilinadi: 1. Yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni muhimligini aniqlang. 2. Aniqlangan xato va kamchiliklar bo‘yicha korxona rahbari va kassirga qanday choralar ko‘riladi. 3. Auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Keltirilgan ma’lumotlar asosida umumiy muhimlik darajasini aniqlang. 5-jadval. “Nur” OAJ 31- dekabr 2013- y. holatiga buxgalteriya balansi Ko‘rsatikich So‘mmada ming so‘mda. AKTIV 1. Uzoq muddatli aktivlar – jami 45 282,3 shu jumladan: Asosiy vositalar 45 282,3 2. Joriy aktivlar – jami 2 832,6 shu jumladan: Materiallar 675,9 Debitorlar 1 823,1 Pul mablag‘lari 40,1 Boshqa joriy aktivlar 293,5 BALANS 48 114,9 PASSIV 1. O‘z mablag‘lari manbalari – jami 28 975,1 shu jumladan: Ustav kapital 19 000,0 Qo‘shilgan kapital 7 362,1 Rezerv kapital 981,3 Taqsimlanmagan foyda 1 631,7 2. Majburiyatlar – jami 19 139,8 shu jumladan: Kredit va qarzlar 1 275,6 Kreditorlik qarzlari 17 864,2 BALANS 48 114,9 6-jadval. “Nur” OAJ 31 - dekabr 2013 - y. holatigaMoliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot Ko‘rsatikich So‘mma ming so‘mda. 1. Sotishdan sof tushum 7 135,6 2. Sotilgan mahsulotlar ishlab chiqarish tannarxi 5 971,3 3. Yalpi foyda 1 164,3 4. Boshqa daromadlar 1 472,3 5. Boshqa xarajatlar 656,5 6. Sof foyda 1980,1 7-jadval. Quyida keltirilgan jadvallar asosida ma’lumotlarni shakllantiring bazaviy ko‘rsatkichlar hisob-kitobi Bazaviy ko‘rsatkich Bazaviy ko‘rsatkichni moliyaviy hisobotdagi ko‘rsatkichi, so‘mmada. Muhimlik darajasi, % Muhimlik darajasi, so‘m. 8-jadval. Muhimlik darajasini balans aktiviga nisbatan taqsimlash Balans aktivining moddalari So‘mma, ming. so‘m. Salmoq, % Muhimlik darajasi, ming so‘mda. 1. Uzoq muddatli aktivlar – jami 45 282,3 shu jumladan: Asosiy vositalar 45 282,3 2. Joriy aktivlar – jami 2 832,6 shu jumladan: Materiallar 675,9 Debitorlar 1 823,1 Pul mablag‘lari 40,1 Boshqa joriy aktivlar 293,5 BALANS 48 114,9 Talab qilinadi: 1. Muhimlik darajasini aniqlash uchun bazaviy ko‘rsatkichlarni shakllantiring. 2. Umumiy muhimlik darajasini aniqlang. 3. Barcha hisob-kitoblarni auditorning ishchi hujjatida aks ettiring. 4. Aniqlagan ko‘rsatkichlaringiz bo‘yicha umumiy xulosa bering. Masala. Auditorlik firmasi mijozining 3 ta katta magazinlari mavjud. Uning har birida bir nechta bo‘limlari bo‘lib, ular kamida 5 yilda bir marta hujjatli tekshirishdan o‘tishi kerak. Auditor oldiga risk yuqori bo‘lgan bo‘limlarni mukammal tekshirish vazifasi qo‘yilgan. Magazinlarning har birida ichki nazorat bo‘limi mavjud. O‘tgan yili magazinlarda auditorlik tekshiruvi o‘tkazilgan. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim. 2. Auditor riskni baholash uchun nimalarga e’tibor berishi kerak? Masala. «ODIL-AUDIT» firmasi sizning auditorlik firmangizga tekshiruv o‘tkazib berish yuzasidan murojaat qildi. Avvalgi auditorlik firmasi bilan shartnomaning buzilish sababi auditorlik xulosasining o‘z vaqtida taqdim qilinmaganligidir. «ODIL-AUDIT» firmasining ikkita bo‘linmasi mavjud bo‘lib, ularning birinchisi bosh ofis bilan bir joyda joylashgan. Birinchi bo‘lim korxona va tashkilotlarga isitish va sovitish sistemasini o‘rnatib beradi. Barcha ishlar iste’molchilarning talablariga binoan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Ikkinchi bo‘linma bosh ofisdan 25 km uzoqda joylashgan bo‘lib, elektr buyumlarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Ikkala bo‘limda ham buxgalter mavjud bo‘lib, moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot alohida tayyorlanadi va bosh ofisda konsolidatsiyalashgan hisobot tuziladi. Oxirga yillarda birinchi bo‘lim daromadli bo‘lib, ikkinchi bo‘limda rentabellik pasaygan. Direktorlar Kengashi ikkinchi bo‘limni sotib yuborish uchun xaridor izlamoqda. Birinchi bo‘limning menedjerlari yuqori malakali bo‘lib, ishni to‘g‘ri tashkil qilishgan. Shuning uchun direktor aksiyalar kursini ko‘tarish maqsadida tezroq auditorlik xulosasini olishni rejalashtirgan. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim. 2. Auditorlik riskiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlang. Masala. Ichki xo‘jalik riski 80%, nazorat riski 50%, aniqlanmaslik riski 10% bo‘lganda auditorlik riskining maqbul to‘plamini aniqlang. Holatlarga baho bering, ko‘rsatkichlarni mohiyati tushuntiring. Masala. Quyidagi keltirilgan ko‘rsatkichlar asosida aniqlanmaslik riskini aniqlang. Auditorlik riskining maqbul to‘plami 0,05, ichki xo‘jalik riski 0,75, nazorat riski 0,30. Holatga baho bering, ko‘rsatkichlar mohiyatini tushuntiring. ASOSIY ADABIYOTLAR 19. Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages 20. Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013 21. Wally Smieliauskas , Kate Bewley . Auditing: An International Approach Hardcover. McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages 22. David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1 edition, 312 pages. 23. Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev, A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet. 24. «Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD MOLIYA, 2015. – 212 b. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 25. Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by CA Surbhi Bansal (Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015) 26. Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM. Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages 27. Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд. перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с. 28. Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463 стр. 29. Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. - М.: Парадигма, 2005. - 352 стр. 30. Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б. 31. Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с. 32. Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.: Интернет сайтлари: www.ziyonet.u z, www.lex.uz www.iaсc.оrg.uк , www.аicpа.оrg www.аccоunting.cом www.gааp.ru www.аuditinfo.ru 6 6 - - M M A A V V Z Z U U . .AUDITORLIK FAOLIYATINI REJALASHTIRISH 6 6 - - M M A A V V Z Z U U . .AUDITORLIK FAOLIYATINI REJALASHTIRISH Takrorlash uchun savollar 1. Auditni rejalashtirishning zaruriyati nimadan iborat? 2. Audit qanday maqsad uchun rejalashtiriladi? 3. Xo’jalik sub’ektining qaysi hujjatlari tekshirish uchun rejalashtiriladi va nima uchun? 4. Mijozning hisob tizimi batafsil o’rganish uchun auditor kuzatishning qanday usullaridan foydalanishi mumkin? 5. Auditorga mijozning tijorat to’g’risidagi ma’lumotlari nima uchun zarur bo’ladi? 6. Auditor nazoratni baholash uchun qanday tadbirlarni bajarish kerak bo’ladi? 7. Auditor ishlarini rejalashtirishda uni o’tkazishni qanday umumiy qoidalaridan foydalaniladi? 8. Audit ishlarini kompleks rejalashtirishning umumiy qoidalari nimalardan iborat? 9. Audit ishlarini kompleks rejalashtirishning uzluksizlik qoidasi (printsipi) nimadan iborat? 10. Rejalashtirishning maqbullik printsipi nimadan iborat? 11. Auditni rejalashtirishning qanday asosiy bosqichlari mavjud? 12. Audit ishlarini rjalashtirishning natijalaridan qanday foydalaniladi? 13. Auditni rejalashtirish hajmi nimalarga bog’liq? 14. Audit ishlarini rejalashtirishning natijalari qanday hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi? MAVZU BO’YICHA MASALALAR Masala. Quyida keltirilgan ma’lumotlar asosida auditning umumiy rejasi va dasturini tuzing 1. Mijozdan so‘rab olinadigan hujjatlarning ro‘yxatini tuzing 2. Auditni rejalashtirish to‘g‘risida hisobot tuzing. 3. Audit o‘tkazish to‘g‘risida shartnomaning loyihasini tuzing. Masalani bajarish uchun ko‘rsatmalar: 1. Yuqoridagi masalada keltirilgan ma’lumotlar korxonaning ta’sis hujjatlari va hisobot ma’lumotlarini o‘rganish orqali bajariladi va bu, o‘z navbatida, «Xo‘jalik subyekti to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar» bo‘limi uchun material sifatida xizmat qiladi. 2. Auditning umumiy rejasi va dasturi korxonaning faoliyatini o‘rganish asosida ichki nazorat tizimini baholash va moliyaviy hisobot tahlilini hisobga olgan holda tuziladi; auditorlik faoliyati standartlariga mos holda rasmiylashtiriladi. (1-2 jadvallar) 3. Audit umumiy rejasining shakli. 1-jadval 4. № № Rejalashtirilgan ishlar turi O‘tkazish davri Bajaruvchi Izoh 5. Audit dasturining shakli. 2-jadval № Bo‘lim raqami Audit bo‘limlari bo‘yicha auditorlik amallari ro‘yxati O‘tkazish davri Bajaruvchi Ishchi hujjatlar Izoh 5. 6. Audit rejasi va dasturida tekshiruv o‘tkazishda qo‘llaniladigan auditorlik tahliliy amallarini 3-jadval ko‘rinishida asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, moliyaviy qo‘yilmalar (investitsiyalar), tovar-moddiy zaxiralar, mahsulot ishlab chiqarish va sotish, pul mablag‘lari, hisob-kitoblar, korxona xususiy kapitali, moliyaviy natijalar auditi kabi masalalar bo‘yicha quyidagi jadval shaklida bayon eting.3-jadval № Auditorlik tahliliy amallari Auditorning ishchi hujjatlari 6. 7. Xo‘jalik subyektidan so‘raladigan hujjatlar ro‘yxatini tuzishda hisob shaklini va hisob ma’lumotlarini qayta ishlash usulini hisobga olish zarur bo‘ladi. Hujjatlar ro‘yxatini 4-jadval ko‘rinishida taqdim qilish mumkin. 7. Bajariladigan auditorlik ishlarini umumlashtirishning maqsadi quyidagilardan iborat bo‘ladi: - Ichki nazoratning holatini aniqlash; - Auditor o‘tkazish uchun shartnomaning maqsadga muvofiqligi; - Rejalashtirilgan auditorlik amallar turlarini ko‘rsatilgan holda tekshiriladigan obyektlarni aniqlash va dasturini tuzish; - Shartnoma bo‘yicha auditorlik xizmati uchun sarflanadigan vaqtni va uning bahosini aniqlash. 1-6 topshiriqlarni bajarish natijasida olingan materiallar asosida auditorlik hisobot tuziladi. HISOBOTNING TAXMINIY TARKIBI VA MAZMUNI. 1. Xo‘jalik subyekti to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar (korxona nomi, tashkiliy-huquqiy shakli, manzili, ta’sischilar va ustav kapitali to‘g‘risida ma’lumotlar va rahbarlari). 2. Tashkilot tarkibi va boshqaruv tuzilishi. (Bo‘limlar tarkibi, filiallarning mavjudligi, boshqaruv organlari va boshqalar). 3. Buxgalteriya hisobining tashkil qilinishi (hisob shakli va tizimi, hujjatlashtirish tizimi, hisob ishlarini tasnifi). 4. Ichki nazorat tizimini baholash. 5. Muammoli jarayonlar, sohalar va audit riski. 6. Auditning dasturi. 7. Shartnoma bo‘yicha sarflanadigan zarur ish vaqti va to‘lov bahosi hisob-kitobini 5-jadval ko‘rinishida rasmiylashtirish mumkin. TEKSHIRISH UCHUN TALAB ETILADIGAN HUJJATLAR RO‘YXATI 4-jadval № Bo‘lim raqami Tekshirish obyekti Hujjatlar nomi Taqdim qilish muddati Olish muddati Izoh SHARTNOMA BO‘YICHA SARFLANADIGAN VAQT VA NARX HISOB-KITOBI 5-jadval № Bo‘lim Auditorlik guruhining rahbari Auditor Assistent Ekspert Jami 1 Rejalashtirish 2 Auditorlik tekshirish 2.1 Pul mablag‘lari 2.2 Asosiy vositalar va nomod- diy aktivlar 2.3 Tovar-moddiy zaxiralar 2.4 Hisoblashish muomalalari 2.5 Moliyaviy natijalar 2.6 Xususiy kapital 2.7 Moliyaviy hisobot 3. Tekshirish natijalarini rasmiylashtirish 4. Umumiy sarflangan vaqt 5. 1 soat stavkasi 6. Umumiy so‘mmasi Tuzilgan sanasi Masala. Qurilish korxonasi aktivlari auditining ishchi dasturini tuzing Masala. Savdo korxonasi auditini amalga oshirish uchun dastlabki rejalashtirish jarayonida qanday amallar amalga oshiriladi. ASOSIY ADABIYOTLAR 25. Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages 26. Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013 27. Wally Smieliauskas , Kate Bewley . Auditing: An International Approach Hardcover. McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages 28. David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1 edition, 312 pages. 29. Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev, A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet. 30. «Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD MOLIYA, 2015. – 212 b. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 33. Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by CA Surbhi Bansal (Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015) 34. Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM. Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages 35. Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд. перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с. 36. Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463 стр. 37. Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. - М.: Парадигма, 2005. - 352 стр. 38. Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б. 39. Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с. 40. Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.: Интернет сайтлари: www.ziyonet.u z, www.lex.uz www.iaсc.оrg.uк , www.аicpа.оrg www.аccоunting.cом www.gааp.ru www.аuditinfo.ru 7 7 - - M M A A V V Z Z U U . . AUDITORLIK TEKSHIRISH VAQTIDA BUXGALTERIYA HISOBI TIZIMI VA ICHKI NAZORATNI O’RGANISH HAMDA BAHOLASH 7 7 - - M M A A V V Z Z U U . . AUDITORLIK TEKSHIRISH VAQTIDA BUXGALTERIYA HISOBI TIZIMI VA ICHKI NAZORATNI O’RGANISH HAMDA BAHOLASH Takrorlash uchun savollar 1. Ichki nazorat tizimi deganda nima tushunasiz? 2. Buxgalteriya hisobi tizimi deganda nima tushunasiz? 3. Auditorlik tekshiruvida ichki nazorat tizimini ahamiyati nimalardan iborat? 4. Korxonalarda INT va BXT elementlari nimalardan iborat? 5. Auditor korxona ichki nazorat tizimini qanday baholaydi? 6. Tekshiriladigan korxona (mijoz) faoliyatini qanday o’rganish mumkin? 7. Buxgalterlik hisobining tashkil etilishini o’rganish qanday amalga oshiriladi? 8. Korxona buxgalteriyasining tashkiliy tuzilmasi, tashkiliy tuzilmada ko’rsatilgan har bir xodimning vazifalari va mas’uliyatlarining bayoni qanday o’rganiladi? 9. Hisob tsiklining muhim uchastkalari bo’yicha hujjatlar aylanish reja-grafigini tekshirish qanday amalga oshiriladi? 10. Korxona hisob siyosatini o’rganish qanday amalga oshiriladi? 11. Ichki nazorat tizimini o’rganish qanday amalga oshiriladi? 12. Nazorat muhiti deganda nimalarni tushunasiz? 13. Nazorat amallari deganda nimalarni tushunasiz? MAVZU BO’YICHA MASALALAR Masala. Firmangiz mijozi “ODIL-AUDIT” kompaniyasi, quyidagi keltirilgan muammoni hal etish bo‘yicha sizga murojaat etdi. Kompaniyada quyidagi funksiyalarni bajaruvchi 3 ta ma’muriyat xodimi mavjud va bu xodimlar quyidagi funksiyalarni bajarishlari lozim: 1. Bosh kitobni yuritish. 2. To‘lanadigan schotlar registrlarini yuritish. 3. Olinadigan schotlar reja. 4. Cheklarni imzolashga tayyorlash. 5. To‘lov jurnalini yuritish. 6. Bankdagi schotlarni nazorat qilish. 7. Pul tushumlarini yig‘ish va ularni bankdagi hisob-kitob schotiga o‘tkazish. Talab qilinadi: 1. Buyruqning «Hisob siyosati va moliyaviy hisobot» BHMSga muvofiqligiga baho bering. 1. Audit o‘tkazish jarayonida hisob siyosatini zaruriy jihatlarini auditor ishchi hujjatida aks ettiring. 2. Hisob siyosatini korxonalar ichki nazoratini tashkil qilish ta’sirini baholang. 3. Keltirilgan muammo shundan iboratki yuqorida keltirib o‘tilgan xodimlar bo‘yicha bajariladigan funksiyalarning to‘g‘ri taqsimlanmaganidadir. Siz ushbu funksiyalarini xodimlar o‘rtasida shunday taqsimlangki, natijada kompaniyada ichki nazorat yuqori darajada tashkil etilsin. 4. Har bir funksiyani bajaruvchi xodimlarni lavozimi bo‘yicha ajratib chiqing. Masalani bajarish yuzasidan ko‘rsatmalar 1. Bajarilgan ishlar natijalari "tekshirish nazorat varag‘i" ish hujjatiga yozilgan. 2. Hisob siyosatiga ichki nazoratning bir elementi nuqtayi nazaridan baho bering. Savol Javob Izoh 1.Hisob ishlarini tashkil qilish 1.1.Hujjatlar aylanishi grafigini mavjudligi. 1.2.Ishchi rejasini mavjudligi. h Ha Y Yo‘q 2.1.Eskirish hisoblash tartibi. Asosiy vositalar bo‘yicha: 2.1.1 To‘g‘ri chiziqli usul. 2.1.2 Qoldiqni kamayish usuli. 2.1.3 Kumulyativ usul. 2.1.4 Ishlab chiqarish usuli. 1.2. Nomoddiy aktivlar bo‘yicha. 1.2.1. To‘g‘ri chiziqli usul. 1.2.2. Ishlab chiqarish usuli. 1.3. Xo‘jalik jihozlari va inventarlar (A.B.T.E.B.) bo‘yicha: 2.3.1 100% yoki 50% li usul. 2.3.2 To‘g‘ri chiziqli usul. 2.3.3 Ishlab chiqarish usuli. 3.0 Asosiy vositalarning ta’mirlash hisobi: 3.1 Ta’mirlashning amalga oshirish yuzasidan xarajatlarni qo‘shish. 3.2 Asosiy vositalarni ta’mirlash uchun zaxira tashkil qilish. 3.3 Haqiqiy xarajatlarni kelgusi davr xarajatlari hisobiga hisobdan chiqarish. 4.0 Moddiy boyliklar kirimi hisobi: 5.0 Materiallarning baholash tartibi: 5.1 O‘rtacha qiymat bo‘yicha (AVECO). 5.2 LIFO. 5.3 FIFO. 6.0 Tovarlarning baholash usullari: 6.1 Sotib olish bahosi bo‘yicha. 6.2 Sotish bahosi bo‘yicha. 7.0 Ishlab chiqarish xarajatlari guruhlash va ularni hisobdan chiqarish: 7.1 To‘la ishlab chiqarish tannarxi bo‘yicha. 7.2 Marjinal usul bo‘yicha yoki qisman ishlab chiqarish tannarxi bo‘yicha. 8.0 Bevosita xarajatlarni mahsulot va xizmatlar turlari bo‘yicha quyidagilarga mutanosib ravishda taqsimlash: 8.1 Asosiy ish haqi bo‘yicha. 8.2 To‘g‘ri (bevosita) xarajatlar bo‘yicha. 8.3 Moddiy xarajatlar bo‘yicha: 8.4 Har bir faoliyatdan tushgan tushum bo‘yicha (bunda jami tushum 100%, deb qaraladi); Boshqa usullar. 9.0 Tugallanmagan ishlab chiqarishni balansda aks ettirish usullari: 9.1 Haqiqiy tannarx bo‘yicha; 9.2 Reja tannarx bo‘yicha; 9.3 Xarajatlarning bevosita moddalari bo‘yicha; 10.0 Tayyor mahsulotni baholash tartibi: 10.1 Haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi bo‘yicha; 10.2 Reja tannarx bo‘yicha; 11.0 Soliqlar yuzasidan mahsulot hisobi tartibi: 11.1 Tovarlar (ish, xizmatlar)ni jo‘natish (ko‘rsatish) hamda xaridorlardan hisob-kitob hujjatlarini qabul qilish tadbirlari bo‘yicha; 11.2 Schotni to‘lash tartibi bo‘yicha; 12.0 Kurs farqlari hisob usullari: 12.1 9540-"Valuta kurslari farqidan daromadlar" schoti yordamida; 13.0 Fondlar va rezervlar mavjudligi; 13.1 Zaxira fondi; 13.2 Kelgusi davr xarajat va to‘lovlari zaxirasi; 13.3 Ta’mirlash bo‘yicha; 13.3.1 Ta’til haqi to‘lovi bo‘yicha; 13.3.2 Maxsus fondlar; Masala. Auditorlik tekshiruvi jarayonida korxona yil oxirida birlamchi buxgalteriya hujjatlarini inventarizatsiya qilganligi, endi saqlash muddati tugaganligi munosabati bilan ularning bir qismini yo‘q qilishni rejalashtirayotganligi aniqlandi. Auditorlardan korxona mijoz-korxona buxgalterlari tomonidan bu borada quyidagicha savollar bilan murojaat qilindi: “Nima qilsak to‘g‘ri bo‘ladi: qog‘ozlarni arxivga saqlashga topshirish kerakmi yoki ularni yo‘q qilish mumkinmi? Qanday hujjatlarni yo‘q qilish mumkin? Bunday holda yo‘q qilish dalolatnomasi qanday tuziladi, u qaysi shaklda bo‘ladi va kim tomonidan tasdiqlanadi?” Talab qilinadi: 1. Auditorlar tomonidan korxona buxgalterlariga yuqoridagi holat bo‘yicha qanday amaliy tavsiyalar yoki tushuntirish ishlari amalga oshirilishi lozim? 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; Masala. “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonunning 23-moddasida buxgalteriya hujjatlari va moliyaviy ma’lumotlar kamida uch yil, moliyaviy hisobot esa qonun hujjatlarida belgilangan muddat mobaynida saqlanadi deyilgan. Buxgalteriya birlamchi hujjatlari, shu jumladan bank hujjatlari, omborxona kirim-chiqim ryestri va (kviansiya) to‘lov pattalarini saqlash muddati necha yilni tashkil etadi? 1. Tashkilotda jinoiy ish tugatilib, sud hukmi chiqqandan keyin hujjatlar qancha muddat saqlanadi? 2. Keyin tayinlangan tekshiruvda jinoiy ish tugatilgan davrdagi hujjatlarning talab qilinishi to‘g‘rimi yoki bunda sud hukmi yetarli hisoblanadimi? ASOSIY ADABIYOTLAR 31. Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages 32. Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013 33. Wally Smieliauskas , Kate Bewley . Auditing: An International Approach Hardcover. McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages 34. David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1 edition, 312 pages. 35. Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev, A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet. 36. «Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD MOLIYA, 2015. – 212 b. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 41. Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by CA Surbhi Bansal (Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015) 42. Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM. Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages 43. Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд. перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с. 44. Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463 стр. 45. Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. - М.: Парадигма, 2005. - 352 стр. 46. Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б. 47. Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с. 48. Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.: Интернет сайтлари: www.ziyonet.u z, www.lex.uz www.iaсc.оrg.uк , www.аicpа.оrg www.аccоunting.cом www.gааp.ru www.аuditinfo.ru 8 8 - - M M A A V V Z Z U U . . AUDITORLIK DALILLAR 8 8 - - M M A A V V Z Z U U . . AUDITORLIK DALILLAR Takrorlash uchun savollar 1. Ishchi hujjatlar” tushunchasini qanday tushunasiz? 2. Auditor tomonidan qanday ishchi hujjatlar tuzilishi mumkin? 3. Mijozga qanday ishchi hujjatlar ko’rsatilishi mumkin? 4. Auditorlik dalillar nima? 5. Auditorlik dalillarning tayinlanishi qanday tashkil etiladi va uning oldiga qanday talablar qo’yiladi? 6. Auditorlik dalillarning qanday turlari mavjud? 7. Auditorlik dalillarning qanday manbalari mavjud? 8. Ishchi hujjatlar qanday talablarga javob berishi lozim? 9. Auditorlik amallari va auditorlik dalillarni to’plash qanday amalga oshiriladi? 10. Auditorlik dalillarni olishning qanday usullari mavjud? 11. Tahliliy amallarning qanday turlari mavjud? 12. Auditorlik tashkilotining ish hujjatlari deganda nimalarni tushunasiz? 13. Xo’jalik shartnomasida yuristning vizasi bo’lishi shartmi? U qo’yilmagani uchun qanday jazo choralari nazarda tutilgan? Agar unda yuristning vizasi bo’lmasa, shartnoma haqiqiy bo’lmaydimi? 14. Korxona yil oxirida birlamchi buxgalteriya hujjatlarini inventarizatsiya qildi, endi saqlash muddati tugaganligi munosabati bilan ularning bir qismini yo’q qilishni rejalashtiryapti. Nima qilsa to’g’ri bo’ladi: qog’ozlarni arxivga saqlashga topshirish kerakmi yoki ularni yo’q qilish mumkinmi? Qanday hujjatlarni yo’q qilish mumkin? Bunday holda yo’q qilish dalolatnomasi qanday tuziladi, u qaysi shaklda bo’ladi va kim tomonidan tasdiqlanadi? MAVZU BO’YICHA MASALALAR Masala. Buxgalteriya hisobi ma’lumotlarining to‘g‘riligini tasdiqlovchi quyidagi auditorlik dalillari mavjud: Haqiqiy tekshirish vaqtida aniqlangan tugallanmagan ishlab chiqarish hajmini ko‘rsatuvchi inventarizatsiya ma’lumotlari. 2010- «Asosiy ishlab chiqarish» schoti bo‘yicha birlamchi hujjat va jurnal orderlar. 2810- «Ombordagi tayyor mahsulot» schoti bo‘yicha birlamchi hujjat va jurnal orderlar. Auditorning o‘zi ishtirok etgan ishlab chiqarish zaxiralarining inventarizatsiya ma’lumotlari. Talab qilinadi: Keltirilgan auditorlik dalillarini ishonchlilik darajasi bo‘yicha tizimga keltiring. Masala. Qurilish tashkiloti o‘ziga tegishli bo‘lgan yer maydonida o‘z maqsadlarida foydalanish uchun bino qurdi. Auditor qurilish bilan bog‘liq xarajatlarni miqdorini aks ettiruvchi barcha hujjatlarni to‘pladi. Talab qilinadi: 1. Qurilish tannarxining to‘g‘ri hisoblanganligini tasdiqlovchi yoki inkor qiluvchi auditorlik dalillarini toping. 2. Hisobotda aks ettirilgan xarajatlarning to‘g‘riligini 3-shaxslardan olingan ma’lumotlar asosida tasdiqlang. Masala. «ODIL-AUDIT» firmasini tekshirish jarayonida auditor quyidagi auditorlik dalillarini to‘pladi: 1) «ODIL-AUDIT» firmasi xodimi tomonidan tayyorlangan haqiqiy xarajatlar tahlili; 2) «ODIL-AUDIT» firmasiga tegishli bo‘lgan aksiyalar miqdori va mavjudligini tasdiqlovchi aksionerlar reystridan ko‘chirma; 3) Auditorning o‘zi ishtirok etgan tovar-moddiy zaxiralar inventarizatsiyasi dalolatnomasi; Talab qilinadi: Ushbu auditorlik dalillarining ishonchlilik darajasini aniqlang. Masala. Auditor tomonidan quyidagi auditorlik amallari bajarildi: 1) Transport vositalarini ro‘yxatga olish hujjatlari tekshirildi; 2) Transport vositalarini qabul qilishdagi birlamchi hujjatlar va dalalatnomalar tekshirildi; 3) Transport vositalarining haqiqiy mavjudligi aniqlandi; 4) Transport vositalarini sotgan mol yyetkazib beruvchilardan og‘zaki tasdiq olindi; Talab qilinadi: Yuqorida bajarilgan auditorlik amallarining qaysi biri korxonaning transport vositalariga egalik qilish huquqini isbotlab beradi? Masala. Quyida keltirilgan dalillarni manbasi (to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’lumot, tashqi yoki boshqa shu kabilar)ga ko‘ra turkumlang va ularni muhimligi va ishonchliligiga ko‘ra tartib bilan qo‘yib chiqing: A) Kreditorlarning oylik hisobotida ko‘rsatilgan so‘mmalar; B) Tasdiqlangan hujjatlarni ro‘yxatga olish jurnalining «Schotlar bo‘yicha to‘lovlar» bo‘limida ko‘rsatilgan so‘mmalar; V) Auditorga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yo‘llangan kreditorlar xatidagi ko‘rsatilgan so‘mmalar; G) Direktorlar Kengashi majlisidan ko‘chirmada ko‘rsatilgan so‘mmalar. Masala. Auditorlik dalillar bo‘yicha ishchi standart talabiga ko‘ra, auditor muhimlikka ko‘ra test o‘tkazishning quyidagi keltirilganlarning biridan foydalanishi mumkin a) Xo‘jalik operatsiyalari bo‘yicha testlar o‘tkazish; b) qoldiqlar bo‘yicha testlar o‘tkazish; v) analitik amallar. Talab qilinadi: Quyida keltirilgan amallarni yuqorida aytib o‘tilgan muhimlilikka ko‘ra test o‘tkazishning qaysi turiga kirishini jadval asosida keltirib o‘ting: 1. Haqiqiy natijalar bilan rejadagi ko‘rsatkichlarni solishtirish. 2.Cheklar reystrida qayd etilgan «to‘langan» cheklar bo‘yicha provodkalarni topshirish. 3. To‘lashga doir hisoblangan foizlarni qayta hisob-kitobini o‘tkazish. 4. Zaxiralarning aylanuvchanlik koeffitsiyentini hisoblash va tarmoq bo‘yicha taqqoslash. 5. Yil oxiriga bank schotlarini tekshirish. 6. Realizatsiya jurnali provodkalari bilan schot-fakturalar hisobini solishtirib tekshirish. 7.Yil oxiriga mavjud korxona kantselyariya zaxiralarini inventarizatsiyadan o‘tkazish. Masala. Toshkent shahrida joylashgan umumiy ovqatlanish korxonasiga tegishli kafe haftada 7 kun, bir kunda 12 soat (haftada jami 84 soat) ishlaydi. Kafedagi xizmat ko‘rsatuvchi 4 o‘rindiqli stollar soni 36 ta. Ma’muriy xodimlar soni 2 kishini, texnik xodimlar 1 kishini tashkil etadi. Korxonada 2012 - yilning IV choragida butun korxona bo‘yicha haqiqatdagi mehnatga haq to‘lash fondi 14 200 000 so‘mni tashkil etsa, stollar soni o‘zgarmagan holda, korxona DSIga taqdim etadigan xodimlar soni va mehnatga haq to‘lash fondi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma hisob-kitobini qanday to‘ldirish lozimligi bo‘yicha maslahat-tushuntirish bering. Masala. Kichik qo‘shma korxonaning asosiy faoliyat turi ishlab chiqarish hisoblanadi. U umumbelgilangan tartibda soliqlar to‘laydi. 2010 - yilda korxonada xomashyo bilan bog‘liq muammolar yuzaga keldi. Korxona boshqa korxona bilan 1 yil muddatga moddiy yordam to‘g‘risida qarz shartnomasini tuzdi. Qarz beruvchi yagona soliq to‘lovi to‘lovchisidir. Qarz beruvchining hisobvaraq-fakturasida QQS ko‘rsatilmagan, chunki uni to‘lamaydi. Qarzni belgilangan muddatda qaytarish chog‘ida korxonada hisobvaraq-fakturani to‘ldirish borasida shubha paydo bo‘ldi. Agar QQS ustuni to‘ldirilsa, bu QQS hisobotida (7-ilova) qanday aks ettiriladi? Qarz beruvchi hisobvaraq-fakturani qanday qilib to‘g‘ri to‘ldirishi kerak? Ikkala tarafning buxgalteriya provodkalari qanday ko‘rinishda bo‘ladi? Masala. MCHJ balansida 2009 - yilda xarid qilingan uchta avtomashina bor. MCHJ ustavi va ta’sis hujjatlariga muvofiq ulardan biri uchinchi shaxsga tekinga berilgan? Yuqorida keltirilgan muomalalarni to‘g‘ri va qonuniy amalga oshirilganligini tekshirishda qanday ma’lumot manbalari yoki dalillar o‘rganilishi lozim? Masala. Ulgurji savdo qiluvchi korxonaning 2011 - yil yanvar-sentabr oylaridagi tushumi 32 000 ming so‘mni tashkil qilgan. IV chorakda 14 500 ming so‘mlik tovarlar realizatsiya qilingan. Oktabrda xaridor sentabrda sotilgan 600 ming so‘mlik tovarning bir qismini qaytargan. Ushbu tovarning xarid qiymati 370 ming so‘mni tashkil etgan. Korxona qaytarilgan tovar so‘mmasi - 600 ming so‘mga yillik tovar oborotini kamaytirgan. Shu tariqa, 2011 - yil uchun YAST hisob-kitobining 010-satrida aks ettiriladigan tushum 45 900 ming so‘mni (32 000 + 14 500 - 600) tashkil qilgan. Korxona buxgalteri tomonidan buxgalteriya hisobida tovarning qaytarilishi quyidagicha aks ettirilgan: Yüklə 6,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|