Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

Аsоsiy fаоliyatdа ishlоvchi хоdimlаrining ish hаqi fоndi 

bo’yichа mutlаq vа nisbiy fаrqni аniqlаsh 

Ko’rsatkichlar

 

Summasi, 

ming so’m

 

1.Asosiy faoliyatda ishlovchi xodimlarning ish haqi fondi  

- asosiy davrda  

- haqiqatda 

- mutlaq farq (+,-)

 

 

10939,5 

11755,9 

+816,4

 

2.Tovarmahsulotihajmining 

2014 

yilganisbatanqo’shimchao’sishsur’ati  11,41 fоiz

 

 

3. Ish haqi fondi hisobi 

10939,5 +10939,5 х 11,41 = 11813,2 

100

 

11813,2

 

4. Nisbiy tejam(-) (ortiqcha xarajat(+))  

11755,9 – 11813,2 =-57,3

 

57,3

 

                                      Manba: Muallif ishlanmasi 

       Jadval ma’lumotlaridan  o’rinib turipti i, Tovar mahsulot ha mining o’sish 

suratini hisobga olmagan holda ish haqi fondi bo’yicha 816,4 ming sum mutloq 

ortiqcha xara atga yo’l qo’yilgan . Tovar mahsulotning ha mining o’sish surati 

11,41  foizga  ortgani,  nisbiy  iqtisod  57,3  ming  sumni  tashkil  etgani  va  bu 

korxonani mehnat resurslaridan oqilona foydalanganidan dalolat beradi. 

  Korxonalarda  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlar  hajmining  oshishiga,  ular 

tannarxining pasayishiga, foyda  miqdorining  oshishiga  hamda  boshqa bir  qator 

texnik-iqtisodiy   o’rsat ichlarining  yaxshilanishi   orxonalarda    mehnat  haqi 

tahlilini  tashkil  etilishi  va  olingan  axborotlardan  boshqaruv  qarorlarini  qabul 

qilishda  foydalanish  dara asiga  bog’liqligini  yuqorida  ham  ta idlab  o’tildi. 

Mehnat  va  mehnat  haqi  o’rsat ichlarining  ba arilish dara asi  orxonalar  ich i 

imkoniyatlaridan  maksimal  foydalanishga,  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlar 

ha mini oshirishga va mehnat unumdorligini o’sishiga ta’sir  o’rsatadi. 

---

 

Bugungi  kunda  korxonalar  haqli  ravishda  ishlab  chiqarishining  yetakchi 

bo’g’iniga,  uni  tash il  etishning  asosiy  sha liga  aylanmoqda.Hozirgi  vaqtda 

tadbirkorlik  harakati  o’z  tar ibida  190  mingdan  ziyod  tashkilotlarni 

birlashtirmoqda.  Shuningdek,  iqtisodiyotni  madernazisiyalash  korxona  va 

tashkilotlarda  mehnat  haqini  oshirish,  qishloq  aholisi  turmush  farovonligini 

 o’tarish,  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirishda  mehnat  resurslaridan 

samarali foydalanishni taqozo etmoqda. Mehnat  o’rsat ichlari tar ibiga odatda 

quyidagilar kiradi: 

- ish haqi fondi; 

- xodimlar soni; 

- mehnat unumdorligi; 

- o’rtacha yilli  ish haqi. 

Moddiy  ishlab  chiqarishda  mehnat  resurslaridan  samarali  foydalanishni 

ifodalovchi  o’rsat ichlar quyidagilardir: 

- mehnat unumdorligini o’sish dara asi; 

- mehnat unumdorligi hisobiga mahsulot ha mini o’sishi; 

- hodimlar sonini nisbiy kamayishi; 

 - mehnat haqi fondidan nisbiy iqtisod; 

 -mehnat  unumdorligi  o’sish  dara asini  mehnat  haqini  o’sish  dara asiga 

nisbati. 

Mehnat  haqini  tahlil  etish  orqali  korxonalarni  mehnat  resurslari  bilan 

ta’minlanishi  va  ulardan  foydalanish,  ularning  tar ibi,   asbiy  mahorati, 

xodimlarni  malakasini  oshirish,  ish  vaqtidan  foydalanish,  mehnat  haqining 

o’rtacha oyli   miqdori  o’rsat ichlariga baho beriladi. Ayniqsa, bunda  mehnat 

haqining  oshirilishida  mehnat  unumdorligini  oshirish  im oniyatlariga   o’proq 

e’tibor  beriladi.  Mehnat  va  unga  haq  to’lashni  tahlil  etishdan  maqsad,  mehnat 

unumdorligini    oshirish  rezervlari  hisobiga  mahsulot  ha mini  o’sishini,  ish 

vaqtidan  to’liq  foydalanish  va  boshqa  omillar  evaziga  mahsulot  tannarxini 

pasaytirishdan iboratdir.  

---

 

Bugungi  sharoitida  korxonalarning  mehnat  haqi  va  mehnat  fondidan 

foydalanishni  o’rganishda  tahlilning  asosiy  vazifalari  bo’lib  quyidagilar 

hisoblanadi: 

-korxonalarning  mehnat  resurslari  bilan  ta’minlanishi,  ularning  tar ibi, 

stru turasi  o’zgarishini  mehnat  unumdorligiga  bo’lgan  ta’sirini  hisoblash  va 

baho berish; 

  -ish vaqtini yo’qotish sabablarini aniqlash va unga baho berish; 

- mehnat haqini oshirib borish rejasining bajarilishi va dinamikasiga obyektiv 

baho berish; 

- mehnat resurslaridan samarali foydalanish bo’yicha mav ud im oniyatlarni 

aniqlash; 

- hodimlar qo’nimsizligiga baho berish; 

- mahsulot ishlab chiqarish ha miga mehnat haqini oshishining ta’sir etuvchi 

omillarini aniqlash va ularga baho berish; 

-bir  xodimning  mehnat  unumdorligini  aniqlash  va  uning  o’zgarishiga  ta’sir 

etuvchi omillarga baho berish; 

      -  ish  vaqtidan  foydalanish  va  bir  soatli   ish  unumdorligini  o’zgarishini 

mahsulot ishlab chiqarish ha miga ta’sirini o’rganish va ha ozolar.  

Korxonalarda mehnat haqi va mehnat haqi fondini  tahlilining asosiy axborot 

manbalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 

                         -biznes re a ma’lumotlari; 

                      -mehnat  resurslaridan  foydalanish   o’rsat ichlarini  a s  ettirgan 

1-son sha lidagi “mehnat hisobot sha li” statisti  hisobot sha li ma’lumotlari; 

                      -mehnat  haqini  hisobi  yuritiladigan  hisob  registrlari  va 

hisobotlari; 

                         -ish vaqtidan foydalanish, ish vaqti balansi to’g’risidagi hisobot, 

ishga   elish,   etish  to’g’risidagi  tabel,  ishlab  chiqarish  normasini  ba arilishi 

to’g’risidagi ma’lumotnoma va boshqa ma’lumotlar. 

---

 

Mehnat  haqi  fondi-bu  xodimlarga  mehnat  haqi  uchun  hisoblangan 

vato’lanadigan   ami  pul  mablag’laridir  va  bunga  ta’sir  etuvchi  omillar  esa 

quyidagilar hisoblanadi:

 

      -  hodimlar soni;

 

      -  ish vaqti fondi;

 

      -  mehnat haqi darajasi.