Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi

2.3-jadval 
Moliyaviy hisobot auditining umumilmiy usullari mohiyatini
izohlashga doir yondashuvlar 
Umumilmiy 
usullari 
nomlanishi 
Davronov Z.D.
16
 
Shermuxammedova N.A.
17
 
Analiz 
Analizda butun tizim moddiy yoki fikran 
qismlarga 
ajratiladi. 
Analiz 
butunni 
bilishning asosiy va zaruriy bosqichidir 
Ob’ektni amalda yoki fikran tarkibiy qismlarga 
ajratish 
Sintez
 
Qismlar avval alohida-alohida bo’laklarga 
bo’linib o’rganiladi va xulosalar chiqariladi. 
Bu xulosalar butun uchun sintezdir 
Sintezqismlardan 
butunni, 
xuddi 
shunday 
tarzda, qayta birlashtirish 
Qiyoslash 
Qiyoslash tadqiq qilinayotgan narsa va 
hodisalar 
o’rtasidagi 
o’xshashlik 
va 
tafovutlarni bilishga, ularning aloqa va 
munosabatlarini 
aniqlashga 
yordam 
beradigan bilish usulidir 
Taqqoslash-ob’ektlar (yoki ayni bir ob’ektning 
rivojlanish bosqichlari)ning o’xshash yoki farqli 
jihatlarini, 
ya’ni 
ularning 
ayniyligi 
va 
tafovutlarini aniqlovchi bilish operatsiyasi
Analogiya 
Analogiya narsa va hodisalar o’rtasida 
biron-bir jihatdan o’xshashlikni ko’rsatuvchi 
jarayondir 
Analogiya(moslik, 
o’xshashlik)-o’xshash 
bo’lmagan 
ob’ektlarning 
ayrim 
jihatlari, 
xossalari va munosabatlaridagi o’xshashliklarni 
aniqlash 
Induktsiya 
Xususiylikdan umumiylikka qarab borish 
jarayonini 
o’zida 
mujassamlashtirgan 
tushuncha 
Xususiylik(tajriba, dalil)dan umumiyga (ularni 
umumlashtirib 
xulosa 
chiqarishga) 
fikran 
harakat qilish 
Deduktsiya 
Deduktsiya 
umumiy 
xulosa 
chiqarish 
ma’nosini 
beradi, 
ya’ni 
xulosalar 
umumiylikdan juz’iylikka tomon boradi. 
Umumiy 
fikrdan, 
qonundan 
xususiy 
qonunlarni 
mantiqiy 
ravishda 
keltirib 
chiqarish, 
kashf 
etish, 
ijod 
qilish 
deduktsiyaning asosiy vazifasidir 
Deduktsiyaning o’ziga xos xususiyati shundaki, 
tadqiqotchi deduktsiya vositasida bir sinf, bir 
jins, bir guruh narsa yoki hodisa to’g’risidagi 
umumiy bilimlardan ularning har biri haqida 
alohida bilimlarni hosil qiladi 
Modellashtirish 
Modellashtirish deganda ijod ob’ektining har 
xil shakllarini moddiy va fikriy jihatdan 
yaratish usuli tushuniladi 
Modellashtirish-borliqni 
bilvosita 
o’rganish 
usuli. Biron ob’ektning xususiyatlarini ularni 
o’rganish uchun maxsus tuzilgan boshqa 
ob’ektda qayta hosil qilishdir
Tizimli 
(sistemali) 
yondashuv 
Tizimli (sistemali) yondashuv, deganda 
qismlardan tashkil topgan va muayyan 
tarzda bir-biri bilan bog’langan hamda bir 
butun 
yaxlitlikni 
tashkil 
etadigan 
jarayonlarning hammasi tushuniladi 
Fanda turli ob’ektlarni sistemalar sifatida tadqiq 
etishni nazarda tutadigan metodologik tamoyil 
(talab)lar majmui 
16
Davronov Z.D. Ilmiy ijod metodologiyasi:O’quv qo’llanma /. -T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2007 y. – 184 bet.
17
Shermuhamedova N.A. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi:Darslik/. -T.: “Fan va texnologiya”, 2014 y. – 512 bet. 

---

39 
Tushuntirish 
Narsa va hodisalarning mohiyatini ochib 
berish, ular to’g’risida tinglovchiga bilim 
berish 
tushuniladi. 
Tushunish 
esa 
tushuntirish natijasida hissiy qabul qilingan 
bilimlar yig’indisidir 
“Tushuntirish-insonning hamkorlik faoliyatida 
bilish jarayonlari ob’ektiga kirgan narsa va 
hodisalarning mohiyatini fikr uzatish, o’zaro 
ta’sir o’tkazish, ta’sirlanish, muloqot, taqlid 
yordami 
bilan 
oydinlashtirish, 
xotiradagi 
bilimlar va ijtimoiy tajribalar bilan ularni 
uyg’unlashtirgan holda tushunish sari etaklovchi 
aqliy faoliyat”
18
Tavsiflash 
Narsa 
yoki 
hodisaga 
turli 
tomondan 
yondashib, u haqida batafsil bilimga ega 
bo’lishni ta’minlash tavsif etishdir 
Tavsiflash-tajriba (kuzatish yoki eksperiment) 
natijalarini fanda qabul qilingan ma’lum 
belgilash tizimlari yordamida qayd etishdan 
iborat bilish operatsiyasi
Abstraktsiya 
Ko’p qirrali ob’ektlarning har birini yakka-
yakka holda emas, balki ma’lum bir qismi 
haqida umumiy fikr yuritishga aytiladi. 
Binobarin, jonli mushohadadan nazariy 
jihatlarga o’tish aniqlikdan abstraktsiyaga 
o’tish demakdir 
O’rganilayotgan hodisaning bir qancha xossalari 
va nisbatlaridan fikran uzoqlashish, ayni paytda 
tadqiqotchini qiziqtirgan xossalarni (eng avvalo, 
muhim, umumiy xossalarni) ajratish jarayoni 
Yuqorida keltirilgan fikrlar asosida moliyaviy hisobot auditi usuliga 
quyidagicha ta’rif berish orqali uning mazmuni va ahamiyatini to’liq va aniq ochib 
berish mumkin. 
Moliyaviy hisobot auditi usuli - bu fanni tadqiq etish va auditorlik 
tekshiruvini amalga oshirish jarayonida bajariladigan va qo’llaniladigan tadqiqot 
tamoyillari, tartiblari, bosqichlari, talablari hamda tahliliy amallari majmuidir 
(2.2-rasm va 2.3 va 2.4-jadvallar).