Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
-jadval Moliyaviy natijalar auditi dasturining «xarajatlar auditi» bo’limi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
5.5-jadval
Moliyaviy natijalar auditi dasturining «xarajatlar auditi» bo’limi 69 № Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotni tayyorlash tamoyillari Audit yo’nalishlari 1 Vujudga kelish, to’liqlik a) hisobotda aks ettirilgan moliyaviy faoliyat xarajatlari haqiqatda aktsionerlik jamiyati tomonidan tan olinganligiga ishonch hosil qilish; b) hisobotda aks ettirilgan moliyaviy faoliyat xarajatlari va daromadlari hisobot davriga taalluqliligiga ishonch hosil qilish 2 Mavjudlik va to’liqliq moliyaviy faoliyat xarajatlari aktsionerlik jamiyati hisobotida to’liq aks ettirilganligi va aks ettirilmagan xarajatlar yo’qligi 3 Baholash, aniq o’lchash hisobotda aks ettirilgan moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlari to’g’ri baholanganligi 4 Taqdim etish va ochib berish a)moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlarining hisobotda to’g’ri turkumlanganligiga ishonch hosil qilish; b)moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlari to’g’risidagi barcha muhim axborotlar to’liq va tegishli tarzda aktsionerlik jamiyati moliyaviy hisobotida ochib berilganligiga ishonch hosil qilish Bunda «auditor moliyaviy natijalarni tekshirayotganida byudjetga soliq o’z vaqtida va to’la to’lanayotganligini, shubhali qarzlar bo’yicha zahiralar to’g’ri vujudga keltirilganligini, firma qatnashchilari o’rtasida foyda o’z vaqtida va to’g’ri taqsimlanayotganligiga va aktsiyadorga dividendlar to’g’ri to’lanayotganligiga e’tibor berishi kerak», -deb hisoblanadi 70 . Korxonaning moliyaviy faoliyatidan kelib chiqadigan xarajatlari foiz ko’rinishidagi xarajatlar, kurs farqlaridagi zararlar hamda boshqa turdagi moliyaviy faoliyat xarajatlaridan iborat. Amaliyotda ayrim hollarda korxonaning 69 Ivatov Z.F. Moliyaviy natijalar auditini takomillashtirish: 08.00.08-«Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit» ixtisosligi bo’yicha nomzodlik dissertatsiyasi avtoreferati.-Toshkent: O’zbekiston Respublikasi Bank Moliya Akademiyasi, 2006.-22 b. 70 Avloqulov A.Z. “Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarida moliyaviy natijalar ko’rsatkichlarini aks ettirish xususiyatlari” Toshkent “Xalqaro moliya va hisob” elektron jurnali 2017 y. №2-son. 168 moliyaviy ahvolini «yaxshilash» maqsadida daromadlarni oshirib ko’rsatish yoki soliqqa tortiladigan bazani kamaytirish maqsadida, ularni pasaytirish hollari uchraydi. Bunda tekshiruv o’tkazish uchun deduktiv usul ya’ni yozuvlarni moliyaviy hisobotdan dastlabki hujjatlarga tomon tekshirish tavsiya etiladi. Bu buxgalteriya hisobi va hisobotida aks ettirilgan daromadlar haqiqatan ham korxonada olinganligini isbotlashga imkon beradi. Moliyaviy faoliyat xarajatlari hisobda pasaytirib ko’rsatilmaganligi, ya’ni barcha xarajatlar va zararlar hisobotda to’liq aks ettirilganligiga ham ishonch hosil qilish lozim. Bunda tekshiruv induktiv usul bo’yicha, ya’ni dastlabki hujjatlardan buxgalteriya hisobi va hisobotiga tomon amalga oshiriladi. Auditor moliyaviy hisobotda aks ettirilgan moliyaviy faoliyat daromadlari korxona tomonidan haqiqatda olinganligiga ham ishonch hosil qilishi lozim. Buning uchun tegishli daromadlarning olinganligini tasdiqlovchi dastlabki hujjatlarni tahlil qilish zarur. Bundan tashqari, xo’jalik faoliyatida sodir bo’lgan muomalalarni aks ettirishda muvofiqlik tamoyili buzilmaganligiga ishonch hosil qilish kerak. Buning uchun hisobot davrida aks ettirilgan moliyaviy faoliyatga doir daromadlar tanlab olinib, ularga tegishli dastlabki hujjatlar o’rganilishi va ushbu daromadlarni olish huquqi korxonada haqiqatdan hisobot davrida vujudga kelganligiga ishonch hosil qilish zarur. Aktsionerlik jamiyatining moliyaviy faoliyatiga doir xarajatlarini tekshirish chog’ida auditor ularning hisobotda o’z vaqtida va to’liq aks ettirilganligini aniqlash lozim. Moliyaviy faoliyatga doir daromadlar va xarajatlar hisobotda haqqoniy bahoda aks ettirilishi lozim. Auditor ularni buxgalteriya hisobi va dastlabki hujjatlar (masalan, bank kreditlari bo’yicha foizlar to’g’risidagi ma’lumotnoma, uzoq muddatli ijara bo’yicha foizlar hisob-kitobi, valyuta schyoti bo’yicha bank ko’chirmasi, moliyaviy qo’yilmalarni baholash hisob-kitobi) ma’lumotlari bilan taqqoslab tekshirishi kerak. Bunda quyidagi tekshiruv usullarini qo’llash maqsadga muvofiq: arifmetik qayta hisoblash (masalan, hisoblangan foizlarni, qayta baholashga doir hisob-kitoblarni) va daromadlarni hisoblashning asoslanganligini va hisob-kitoblarning to’g’riligini tekshirish. Bundan tashqari, 169 auditor moliyaviy hisobotda moliyaviy faoliyat daromadlari va harajatlarining to’g’ri turkumlanganligini ham tekshirishi lozim. «Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to’ldirish qoidalari»ga (O’zR MV 2002 yil 27 dekabrdagi 140-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan) muvofiq moliyaviy faoliyatga doir daromadlar va xarajatlar quyidagicha turkumlangan: - daromadlar - dividendlar shaklida, foizlar shaklida, uzoq muddatli ijara (lizing)dan daromadlar, valyuta kursidan daromadlar va moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari; - xarajatlar - foizlar shaklida, uzoq muddatli ijara (lizing) bo’yicha foizlar shaklida, valyuta kursi farqidan zararlar va moliyaviy faoliyat bo’yicha boshqa xarajatlar . Auditor hisobotda aks ettirilgan moliyaviy faoliyatga doir daromadlar va xarajatlarning har bir moddasi bo’yicha tafsilotini (rasshifrovkasini) mustaqil tuzishi yoki mijozdan talab qilib olishi mumkin. Bu daromadlar va xarajatlarning u yoki bu toifasi hisobda to’g’ri aks ettirilganligini aniqlash imkonini beradi. Xarajatlarning aks ettirilishini tekshirish chog’ida auditorga quyidagi usullarni qo’llash tavsiya etiladi: dastlabki hujjatlar bilan taqqoslash (soliqqa tortishda hisobga olinadigan daromadlar hisob-kitobining to’g’riligini ham qo’shgan holda); xarajatlarni u yoki bu davrga olib borishning to’g’riligini tekshirish; daromadlar va xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlarda aks ettirilgan ma’lumotlarni tahlil qilish; tahlil amallari (joriy va o’tgan davrdagi moliyaviy faoliyatga doir daromadlar va xarajatlarni taqqoslash). Mulklarni uzoq muddatli ijaraga berish bilan bog’liq daromadlar, agar bu aktsionerlik jamiyatining asosiy faoliyat predmeti hisoblanmaganda, moliyaviy faoliyat daromadlariga kiritiladi. Ushbu muomalalarni tekshirish chog’ida auditor ijara shartnomasining mazmuni bilan tanishishi va shartnomaning O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi va O’zbekiston Respublikasi «Lizing to’g’risida» qonuni hamda boshqa qonunosti hujjatlari me’yorlariga mosligi tekshirishi zarur. Jumladan: shartnomada mulk ijara ob’ekti sifatida ko’rsatilganligi; shartnomada ijara haqini to’lash tartibi, muddatlari va shartlari ko’rsatilganligi; shartnomada 170 ta’mirlash shartlari kelishilganligi; ijarachiga mulkni yaxshilash uchun qilingan kapital xarajatlar qiymatining qoplanish shartlari va h.k. aniqlanadi. Auditor tekshiruvni yakunlash chog’ida aktsionerlik jamiyati moliyaviy hisoboti va unga tushuntirishlarda xarajatlar to’g’risidagi barcha muhim axborotlar lozim bo’lgan darajada ochib berilganligiga ishonch hosil qilishi kerak. Xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob siyosati to’g’risidagi axborotlari tarkibida moliyaviy hisobotda eng kamida quyidagi axborotlar ochib berilishi lozim: - moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlarini tan olish tartibi to’g’risidagi axborotlar; - moliyaviy faoliyat bo’yicha boshqa daromadlar va xarajatlar to’g’risidagi axborotlar. Foizlar ko’rinishidagi daromadlar, uzoq muddatli ijara (lizing)dan olingan daromadlar va valyuta kursi farqlaridan olingan daromadlar moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda ushbu daromadlarga tegishli xarajatlar chegirib tashlangan holda ko’rsatilishi mumkin: - buxgalteriya hisobining tegishli qoidalari bunday aks ettirishni ko’zda tutgan yoki taqiqlamaganida; - bir xildagi yoki o’xshash xo’jalik faoliyati natijasida vujudga kelgan daromadlar va ular bilan bog’liq xarajatlar (masalan, mulkni uzoq muddatli ijara (lizing)ga berish), korxona moliyaviy ahvolini tavsiflash uchun muhim hisoblanmaydi. Majburiyatlar moddiy mablag’lar bilan to’lanishi ko’zda tutilgan shartnomalarni bajarish natijasida olingan tushum bo’yicha eng kamida quyidagi axborotlar ochib berilishi lozim: - mazkur shartnomalar amalga oshirilayotgan aktsionerlik jamiyatlarining umumiy soni, tushumning asosiy qismi to’g’ri keladigan korxonalar ko’rsatilgan holda; - ko’rsatilgan shartnoma bo’yicha bog’liq tomonlardan olingan tushumning ulushi; - aktsionerlik jamiyati tomonidan berilgan mahsulotlar qiymatini 171 aniqlash usuli. Buxgalteriya hisobi qoidalariga muvofiq, moliyaviy faoliyat daromadlarni hisobga oluvchi schyotlarda aks ettirilmaydigan, aktsionerlik jamiyatining hisobot davridagi moliyaviy faoliyatiga doir daromadlari moliyaviy hisobotda alohida ochib beriladi. Auditor aktsionerlik jamiyatidagi buxgalteriya hisobi tizimi aktsionerlik jamiyatining barcha daromadlarini, jumladan, asosiy, investitsion va moliyaviy faoliyat bo’yicha daromadlari to’g’risidagi axborotlarni ochib berish imkoniyatini ta’minlashi lozimligini hisobga olishi zarur. Aktsionerlik jamiyati hisob siyosati to’g’risidagi axborotlar tarkibida moliyaviy hisobotda kreditlar va uzoq muddatli ijara (lizing) bo’yicha foizlarni to’lash to’g’risidagi xarajatlarni tan olish tartibi ochib beriladi. Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda aktsionerlik jamiyati xarajatlari sotilgan mahsulot (tovar, ish va xizmat)lar tannarxi, davr xarajatlari, moliyaviy faoliyat xarajatlari, favqulodda vaziyatlar vujudga kelgan hollarda esa-favqulodda xarajatlarga bo’linadi. Hisobot davri uchun aktsionerlik jamiyatining moliyaviy faoliyati bo’yicha xarajatlari moliyaviy hisobotda alohida ochib beriladi. Agar auditor fikriga ko’ra, moliyaviy faoliyatga doir daromadlar va xarajatlar to’g’risidagi qaysidir muhim axborot moliyaviy hisobotda va unga tushuntirishlarda ochib berilmagan yoki to’liq hajmda ochib berilmagan bo’lsa, auditor ushbu faktning moliyaviy hisobot va auditorlik xulosasiga ta’sirini baholashi lozim. Shuningdek, moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlarni tekshirish chog’ida quyidagilar aniqlanishi zarur: - banklar va boshqa moliya-kredit tashkilotlari tomonidan berilgan kreditlar bo’yicha foizlarni aks ettirishning to’g’ri va to’liqligi; - royalti va kapital transfertini hisobda aks ettirish shartlariga rioya qilinishi; - chet el valyutasi bilan amalga oshirilgan muomalalarga doir kurs tafovutlari bo’yicha daromadlar (zararlar)ning to’g’ri aks ettirilishi, o’z qimmatli qog’ozlarini chiqarish va tarqatish bilan bog’liq xarajatlarni hisobdan o’chirishning to’g’riligi; - qimmatli qog’ozlarga, sho’’ba korxonalarga va hokazolarga qilingan qo’yilmalarni qayta baholash bo’yicha daromadlar (zararlar)ni aks ettirishning 172 to’liqligi va to’g’riligi; - O’zbekiston Respublikasi hududida va uning tashqarisida boshqa xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatida ulush qo’shgan holda qatnashishdan olingan daromad, aktsiyalar bo’yicha dividendlar va obligatsiyalar hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektga tegishli boshqa qimmatli qog’ozlar bo’yicha olingan daromadlar to’liqligi va to’g’riligi; - mulklarni uzoq muddatli ijaraga olish (lizing) bo’yicha foizlar to’lanishi va mulklarni uzoq muddatli ijaraga berishdan olingan daromadlarni aks ettirishning to’liqligi; - boshqa muomalalarni moliyaviy faoliyat bo’yicha boshqa daromadlar (xarajatlar) qatoriga olib borishning to’g’riligi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|