Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.9.-jadval
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot auditida odatda uchraydigan xatoliklar 82 Tipik xatoliklar namunalari Xatoliklarning oqibatlari Dastlabki hisob xujjatlarini qabul qilingan tartibini ayrim buzishlar bilan rasmiylashtirish Xujjatlar blanklarida ko’rsatilgan barcha satrlar va grafalar to’ldirilmagan Xo’jalik muomalalari haqida to’la axborot yo’q, bu ularni hisobga olishda ma’lumotlar buzilishiga olib kelishi mumkin. Xujjat to’g’riligini tasdiqlovchi zarur imzo yo’q. Xujjatlar va ular asosida amalga oshirilgan muomalalar xaqiqiy emas deb topilishi mumkin Bo’sh satrlar va grafalar chizib qo’yilmagan Xujjatga muomala mohiyatini o’zgartiruvchi yozuv kiritilishi mumkin. Xujjatlar tegishli shtamp bilan tasdiqlanmagan. Xujjatdan takror foydalanish mumkin, bu xujjatga opera-tsiyalarini hisoblashda ma’lumotlar buzilishiga olib kelishi mumkin. Dastlabki xujjatlarni amaldagi qonunlar va yo’riqnomalar talablarini buzib rasmiylashtirilgan Ma’lum tusdagi moliya-xo’jalik faoliyatini amalga oshirish xuquqiga litsenziya, ruxsatnoma yo’q Xo’jalik muomalalari noqonuniy deb hisoblanishi mumkin Shartnoma tuzilgan, muomalalar esa uni rasmiylashtirish va mazmuniga doir boshqa qonun talablariga rioya qilmay amalga oshirilgan Shartnoma va muomalalar qonunga xilof deb topilishi unda ishtirok etgan yuridik va jismoniy shaxslar javobgarlikka tortilishi mumkin Bunday sharoitlarda auditorning har bir xatoning qanday tusdaligini va oqibatini, me’yordan chetga chiqishini, ularning xo’jalik yuritish natijalariga ta’sirini professional baholay olish qobiliyati muhimdir. Ayrim misollar quyidagi 9-jadvalda keltirilgan. Xo’jalik muomalalarini rasmiylashtirish va hisobga olishda yuz beradigan aniq xatolar va me’yordan chetga chiqishlar hayotda g’oyat xilma- xil - turlicha bo’lishi mumkin. Rahbarlar va hisob xodimlari xo’jalik faoliyatining deyarli har bir sohasida yo’l qo’yadigan eng ko’p uchraydigan xatolar mavjud (ular turli mualliflar tomonidan tadqiq etilgan, tizimlashtirilgan va tahlil etilgan). Bunday maqolalarning zarurligiga shubxa yo’q, chunki ularda auditorlarga amaliy ishda yordam beradigan ma’lumotlar bo’ladi; lekin, ularda xatolikning umumiy mohiyati, shuningdek xo’jalik yuritish natijalariga ularning ta’siri ochib 82 Jadval muallif tomonidan tayyorlangan 212 berilmaydi. Ataylab qilingan xatolar (ularning bir qismi ma’muriyat va xodimlarning suyiiste’mollari sifatida tasnif qilinishi mumkin) odatda jinoiy huquq doirasida bo’ladi. Tekshirish huquqni muxofaza qiluvchi organlarning topshirig’iga muvofiq o’tkazilayotgan bo’lsa (majburiy audit) auditordan bunday su’iiste’mollarni to’la ochib berishni ta’minlash kutiladi. Shu bilan birga atayin qilingan g’arazlarni aniqlash chog’ida, agar muhim bo’lsa, umuman buxgalteriya hisoboti to’g’riligiga shubha tug’dirsa, auditordan shunga mos harakatlarni va xulosada tegishlicha tavsifni kutish lozim. Agar auditorda ayrim xodimlarning standartga ko’ra axborotni ataylab buzish deb tasnif qilishga haqli bo’lgan su’iiste’mollar to’g’risida asosli shubha paydo bo’lsa, bu haqda avvalo iqtisodiy sub’ektlarning yuqori ma’muriyati vakillarini (agar bu vakilar suyiiste’molga arashlamagan bo’lsa) xabardor qilishi zarur. Tegishli xo’jalik muomalasining mohiyatini tekshirish, aniqlangan suyiiste’mollarni batafsil to’xtatish, bu suyiiste’mollarning oqibatlarini aniq miqdoriy baholash, shuningdek tegishli xulosa chiqarish auditorning vazifasiga kiradi. Bunday hollarda suiste’mollar to’g’risidagi aniqlangan axborotlarni to’la- to’kis xujjatlashtirish zarur. Keyinchalik sudlashish boshlansa, auditorning ish xujjatlari sudda isbotlovchi dalillarga aylanishi mumkin. Shubhali xo’jalik muomalalarini puxta tekshirish aslida yana auditor aniqlangan su’iste’mollar auditning boshqa segmentlariga qanday ta’sir qilishini aniqlash uchun, hisob va hisobotga kiritilgan aniqlangan suiste’mollarning oqibatini bartaraf etadigan tuzatishlarning xarakterini aniqlash uchun talab qilinadi. Agar auditni amalga oshirish davri vaqt jihatidan audit qilinayotgan davrdan keyin bo’lsa (masalan, buxgalterya hisoboti soliq inspektsiyasiga topshirilgandan keyin) u holda ish tugagandan keyin taqdim etishi lozim bo’lgan auditorlik xulosasining shaklini ham belgilash zarur. Biroq, mavjud hisob tizimida bu vazifani ham to’la hal qilingan, deb bo’lmaydi. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotda, umuman buxgalteriya hisobotida korxonaning moliyaviy axvolini xolisona aks ettirish muammolari xilma-xil. Tekshiruv jarayonida turli omillarning buxgalteriya 213 hisobotining ishonchlilik (haqiqiylik) darajasiga ta’sirini o’rganish zarur. Bizningcha, yuqoridagi jadval mazmunini bilib olish ko’p auditorlar uchun foydali bo’ladi. Bu moliyaviy hisobot bo’yicha keltirilgan dalillarni ishonchliligini baholash va ko’p hollarda hisob hamda audit amaliyotida uchraydigan turli holatlarni baholash uchun zarurdir. Ma’lumki, buxgalteriya hisobida barcha yozuvlar dastlabki hujjatlar asosida yuritiladi. Bundan keyin, undagi ma’lumotlar hisob registrlariga ko’chirib yoziladi, u erda ular bir xil tizimga keltiriladi, ya’ni, buxgalteriya hisobvaraqlarida qayd etiladi. Hisobot davrining oxirida hisob registrlari ma’lumotlariga asosan korxona hisoboti to’ldiriladi. Dastlabki hujjatlar hisob ma’lumotlari harakatini boshlab beradi, korxona moliyaviy-xo’jalik faoliyatini yoppasiga va uzluksiz aks etish uchun buxgalteriya hisobini kerakli bo’lgan ma’lumotlar bilan ta’minlaydi. Hisobga olish uchun faqat to’g’ri rasmiylashtirilgan, ya’ni, barcha rekvizitlari to’ldirilgan hujjat qabul qilinadi. Faqat shu holatda, dastlabki hujjat huquqiy maqomga ega bo’ladi. Bunday rekvizitlar bo’lib hujjat nomi, kodi; tuzilgan sanasi, xo’jalik muomala mazmuni; xo’jalik muomala o’lchamlari (natura va pul ifodasida); xo’jalik muomalalari sodir etilishi bo’yicha va to’g’ri rasmiylashtirilmshi yuzasidan mas’ul mansabdor shaxslar lavozimlari, shaxsiy imzolar va ularning yoritishlari va boshqalar hisoblanadi. Hozirgi vaqtda ayrim rekvizitlarni kodlar bilan almashtirib yozishga ruxsat etilgan. Korxonada buxgalteriya hisobi hisoblash texnikasi yordamida avtomatlashtirilgan bo’lsa bunday holatlar ko’proq uchraydi. Dastlabki buxgalteriya hujjatlardagi yozuvlarni siyoh, kimyoviy qalam, sharikli ruchka pastasi, yozuv mashinkalari, kompyuterning printeri va boshqalar bilan amalga oshirish mumkin. Har bir korxonada rahbar bosh buxgalter bilan kelishgan holda dastlabki hujjatlarni imzolash huquqiga ega bo’lgan shaxslar ro’yxatini tasdiqlaydi. Buxgalteriyaga kelib tushgan barcha pul oqimlari bo’yicha dastlabki hujjatlar majburiy tekshiruvdan o’tkazilishi lozim. Tekshiruv hujjatlarning shakllari (hujjatlar va uning rekvizitlari to’liq va to’g’ri rasmiylashtirilganligi) va mazmuni 214 (muomalalar qonuniyligi, alohida ko’rsatkichlarning logik jihatdan bog’langanligi) bo’yicha amalga oshiriladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|