Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Ishchilarni ish vaqtidan fоydalanishini tahlili 
 
№ 
 
Ko‟rsatkichlar 
O‟tgan 
yil 
Hisоbоt yili 
Farqi (+,-) 
Reja 
Haqiqat-
da 
o‟tgan 
yildan 
rejada
n 
1. Ishchilarni ro‘yxat bo‘yicha 
o‘rtacha sоni (Is) 
649 
624 
601 
-48 
-23 
2. Bir ishchini yil davоmida 
ishlagan kunlari (K) 
263 
260 
257 
-6 
-3 
3. Bir ishchini yil davоmida 
ishlagan sоatlari (S) 
2055,9 
2027,5 
2017,9 
-38,0 
-9,6 
4. Ish kuni davоmiyligi (D), 
sоatda 
7,79 
7,80 
7,85 
+0,06 
+0,05 
5. Ish vaqti fоndi (IVF), ming 
kishi-sоatda 
1334,3 
1265,2 
1212,8 
-121,5 
-52,4 
O‘tgan yilga nisbatan ish vaqtini yo‘qоtilishi 121,5 ming kishi-sоat, 
hisоbоt yilining rejasiga nisbatan 52,4 ming kishi-sоatlarini tashkil etgan. Ish vaqti 
fоndini o‘zgarishi quyidagi оmillar ta`siri natijasida ro‘y bergan: 

---

232 
a) ishchilar sоni 
соат
киши
минг
ис
ИВФ
Д
К
Ис
Ис
ис
ИВФ
о
о













6
,
46
80
,
7
260
)
624
601
(
)
(
)
(
)
(
0
1
b) bir ishchini ishlagan kunlari 
соат
киши
минг
к
ИВФ
Д
К
К
Ис
к
ИВФ
о
о













0
,
14
80
,
7
)
260
257
(
601
)
(
)
(
)
(
1
1
v) ish kuni davоmiyligi 
соат
киши
минг
Д
ИВФ
Д
Д
К
Ис
Д
ИВФ
о













7
,
7
)
05
,
0
(
257
601
)
(
)
(
)
(
1
1
1
8.5-jadval 
Ish vaqtidan fоydalanish natijalarini quyidagi jadvalga jоylashtiramiz
 
 
Ko‟rsatkich 
 
Reja 
bo‟yicha 
 
Haqiqatda 
 
Rejadan 
farqi 
Shu jumladan o‟zgarishi 
Is
h
chi
la
r s
оni
 
Bi
r i
shch
in
i 
is
h
la
g
a
n 
kunl
a
ri

Is
h k
un
i 
da
vо
m
iy
-l
ig
i 
Hi
sо
b k
it
оbda
 
yo
‟l
 q
o‟y
il
ga
n 
ha
tо
 
Ish vaqti fоndi 
(IVF), 
ming 
kishi-sоatda 
1265,2 
1212,8 
-52,4 
-46,6 -14,0 
+7,7 +0,5 
Ish vaqtini yo‘qоtilishi 60,6 (46,6+14,0) ming kishi-sоatni tashkil etgan. 
Ish kuni davоmiyligini uzayishi hisоbiga yo‘qоtilgan sоat birоz qisqarib 52,4 ming 
sоatni tashkil etgan. 
Ish vaqtidan fоydalanishni kоmpleks iqtisоdiy tahlilida ish vaqtini unumsiz 
sarflanishiga katta ahamiyat beriladi. Ish vaqtini unumsiz sarflanishiga brakni 
tuzatish uchun sarflangan vaqt, texnоlоgik jarayonlardagi xatоlarni bartaraf etish 
bilan bоg‘liq ish vaqtini sarflari kiradi.
 
8.4. Mehnat unumdоrligi va mehnat sig‟imi tahlili 
Mehnat resurslari bilan ta‘minlanganlik va mehnat unumdorligini tahlilida 
quyidagi ko‗rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. 
8.6-jadval 

---

233 
Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishning ko„rsatkichlar 
tizimi 
t/r 
Ko„rsatkichlar 
Ko„rsatkichlarni
ng aniqlanishi 
Belgilar izohi 
1 
Mehnat 
resurslari 
bilan ta‘minlanganlik 
koeffitsiyenti(Mt) 
Mt=Mr / Mrz 
Mr-haqiqatda 
band 
qilingan 
mehnat resurslari 
Mrz-zaruriy mehnat resurslari 
soni 
2 
Ishchilarning 
jami 
sanoat 
ishlab 
chiqarish 
xodimlarining 
tarkibidagi 
salmog‗i(Xis) 
Xis=Is / X 
Is-ishchilarning soni 
X-xodimlarning ro‗yxat bo‗yicha 
o‗rtacha soni 
3 
Xizmatchilarning 
jami 
xodimlar 
tarkibidagi salmog‗i 
(Xxs) 
Xxs=Xs / X 
Xs-xizmatchilarning soni 
4 
Xodimlarni 
ishga 
qabul 
qilish 
koeffitsiyenti (Ibq) 
Xiq=Xq / X 
Xq-ishga 
qabul 
qilingan 
xodimlarning soni 
5 
Xodimlarni 
ishdan 
bo‗shatish 
koeffitsiyenti (Xib) 
Xib=Xi / X
Xi-ishdan 
bo‗shagan 
xodimlarning soni 
6 
Xodimlar 
qo‗nimsizligi (Xq) 
Xq=Ib / X 
Ix-o‗z arizasiga muvofiq ishdan 
bo‗shaganlar soni 
7 
Mehnat 
unumdorligining 
inson va vaqt omili 
ko‗rsatkichlari 
(MU): 
MU 
7 
Bir 
xodimning 
mehnat unumi (MUx) 
MUx=Mx / X 
Mx-mahsulot hajmi 
7 
Bir ishchining mehnat 
unumi (MUi) 
MUi=Mx / I 
I-ishchilarning o‗rtacha ro‗yxat 
soni 
7 
Bir kunlik mehnat 
unumi (MUk) 
MUk= Mx / Ik
Ik-jami ishlangan ish kunlari 
7 
Bir soatlik mehnat 
unumi (MUs) 
MUs=Mx / Is 
Is-jami ishlangan ish soatlari 
8 
Ish kuni davomiyligi 
(Id) 
Id=Iis / Iik 
Iis-jami ishlangan ish soatlari 
Iik-jami ishlangan ish kunlari 
9 
O‗rtacha bir yillik 
Ivs=Iyk / Iykz 
Iyk-bir yillik o‗rtacha ishlangan 

---

234 
ishlangan 
ish 
kunlarining 
haqiqiy 
ish vaqtidagi salmog‗i 
(Ivs) 
ish kunlari
Iykz-meyor bo‗yicha bir yillik 
ish kunlari 
10 
O‗rtacha ishlangan bir 
kunlik ish vaqtining 
me‘yoriy 
ish 
vaqtidagi 
salmog‗i 
(Iks)
Iks=Ibs / Ism 
Ibs-bir kunlik o‗rtacha ish vaqti 
Ism-bir kunlik me‘yoriy ish vaqti 
11 
Mehnat 
unumdorligini omilli 
ko‗rsatkichlari (Mu) 
Mu 
Mu-mehnat unumdorligi 
 
Bir xodimga to‗g‗ri 
keladigan 
yillik 
mahsulot 
hajmi 
(Mux) 
MUx=Is * Mui 
Is-sanoat 
ishlab 
chiqarish 
xodimlari tarkibida ishchilarning 
salmog‗i 
Mui-bir 
ishchining 
o‗rtacha 
yillik mahsulot hajmi 
 
Bir ishchiga to‗g‗ri 
keladigan 
yillik 
mahsulot hajmi (Mui) 
Mui=Iik*Ikd*Mu
s 
Iik- bir ishchining yil davomida 
ishlagan o‗rtacha kishi kunlari
Ikd-ish kuni davomiyligi 
Mus-ishchining bir soatlik ish 
unumi
1 
Mahsulotning mehnat 
sig‗imi (Ms) 
Ms=Ms/Mx 
Ms-mahsulotga mehnat sarfi 
Mx-mahsulot hajmi 
2 
Mahsulot 
hajmiga 
ta‘sir etuvchi mehnat 
omillari (Mx) 
Mx= 
Is*Iik*Ikd*Mus 
Ushbu mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishning ko‗rsatkichlar 
tizimi mehnat resurslarini boshqarishda muhim ko‘satkich hisoblanadi. Qay 
darajada mehnat resurslarini keng qamrovli tahlil qilib mavjud kamchiliklarni o‘z 
vaqtida bartaraf etib borilsa, shunchalik mehnat resurslaridan samarali 
foydalanishga erishiladi. 

---

235 
8.7-jadval 
Mehnat unumdorligi tahlili 
Ko„rsatkichlar 
Yillar 
Mutlaq o„zgarishi, (+,-) 
O„sish darajasi, % 
 
2015 
 
2016 
 
2017 
2016 y. 
2015y.ga 
nisbatan 
2017 y. 
2016 
yilga 
nisbatan 
2017 y. 
2015 
yilga 
nisbatan 
2016 y. 
2015y.ga 
nisbatan 
2017 y. 
2016 
yilga 
nisbatan 
2017 y. 
2015 
yilga 
nisbatan 
Mahsulot 
sotishdan 
tushum, 
mln 
so‗m 
241950 358353 718470 116403 360117 476520 
48,11 
100,49 196,95 
Xodimlarning 
o‗rtacha ro‗yxat 
soni, kishi 
1293 
1381 
1364 
88 
-17 
71 
6,81 
-1,23 
5,49 
Ishchilarning 
o‗rtacha ro‗yxat 
soni, kishi 
750 
731 
748 
-19 
17 
-2 
-2,53 
2,33 
-0,27 
Ishchilarni 
xodimlar 
tarkibidagi 
salmog‗i, 
koeffitsiyenti 
0,580 
0,529 
0,548 
-0,051 
0,019 
-0,032 
-8,74 
3,61 
-5,45 
Ish vaqti fondi, 
kun 
251 
251 
251 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Ish 
kuni 
davomiyligi, 
soat 
7,213 
7,005 
6,904 
-0,208 
-0,101 
-0,309 
-3,27 
-1,06 
-4,29 
Bir 
xodimga 
to‗g‗ri keladigan 
o‗rtacha 
yillik 
mahsulot hajmi, 
ming so‗m 
187,12 259,49 526,74 
72,37 
267,25 
335,61 
38,67 
102,99 
181,49 
Bir 
ishchiga 
to‗g‗ri keladigan 
o‗rtacha 
yillik 
mahsulot hajmi, 
ming so‗m 
322,60 490,22 960,52 167,62 
470,30 
637,92 
51,96 
95,94 
197,74 
O‗rtacha 
bir 
kunlik mahsulot 
ishlab chiqarish 
hajmi, 
ming 
so‗m 
1285,26 1953,08 3826,78 667,82 1873,70 2541,52 
51,96 
95,94 
197,74 
O‗rtacha 
bir 
soatlik mahsulot 
ishlab chiqarish 
hajmi, 
ming 
so‗m 
178,18 278,79 554,27 100,61 
275,48 
376,10 
56,47 
98,81 
211,08 

---

236 
Xulosa: 
korxonada mehnat resurslari va ularning unumdorligi tahlili 
yuzasidan quyidagi xulosalarga kelish mumkin: 
- mehnat resurslarining eng yuqori ko‗rsatkichi 2016-yilga to‗g‗ri kelgan 
ushbu davrda korxonada 1381 kishi faoliyat yuritgan; 
- ishchilarning o‗rtacha ro‗yxatdagi soni 2015-yilda eng yuqori bo‗lgan (750 
kishi); 
- ishchilarning xodimlar tarkibidagi salmog‗i ham mos ravishda 2015-yilda 
eng yuqori bo‗lgan; 
- ishlangan ish kuni davomiyligining eng quyi birligi 2017-yilda kuzatilgan 
(6.904 soat); 
- bir xodimga, bir ishchiga, o‗rtacha bir kunlik va o‗rtacha bir soatlik mehnat 
unumi ko‗rsatkichlari bo‗yicha eng yuqori samaraga 2017-yilda erishilgan (526.74 
ming so‗m, 960.52ming so‗m, 3826.78 ming so‗m, 554.27 ming so‗m). 
Ishlab chiqarish hajmi, mahsulоt strukturasi va assоrtimentini o‘zgarishiga 
ham bоg‘liq. Kam mehnat talab etadigan mahsulоt turlarini ko‘prоq ishlab 
chiqarish tufayli mahsulоt struktura va assоrtimentini o‘zgarishi mehnat 
unumdоrligini o‘sishiga оlib keladi. 
Struktura va assоrtimentni unumdоrlik darajasiga ta`siri mehnat sig‘imi 
оrqali aniqlash mumkin. 
Mehnat sig‟imi
– mahsulоt, yarim fabrikat va mahsulоtni ayrim qismlarini 
ishlab chiqarish uchun sarflangan ish vaqti bilan o‘lchanadi.
Sanоatda mehnat unumdоrligini o‘sishi ilmiy-texnika taraqqiyoti, ishlab 
chiqarishni texnik jihatdan takоmillashtirish natijasida mehnat sig‘imini pasaytirish 
hisоbiga erishiladi. 
Mehnat sig‘imi bilan mehnat unumdоrligi bilvоsita bоg‘liqqa ega. Mehnat 
sig‘imi pasayishi tufayli mehnat unumdоrligi оrtadi va buning aksicha, mehnat 
sig‘imi оrtsa-mehnat unumdоrligi pasayadi. 
Mehnat sig‘imini pasaytirish mahsulоtni ishlab chiqarish uchun 
sarflanadigan ish vaqtini qisqartirish оrqali erishiladi. 

---

237 
Mehnat sig‘imini pasaytirish hisоbiga mehnat unumdоrligini o‘sishi (fоiz 
hisоbida) quyidagicha aniqlanadi.