Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

To„lov layoqati, moliyaviy barqarorlik va rentabellik 
ko„rsatkichlarining qiyosiy tahlili 
Qiyosiy ko„rsatkichlar 
To„lov 
layoqati 
Moliyaviy 
mustaqillik 
Xususiy kapital 
rentabelligi 
Joriy davr 
2.6 
0.52 
0.12 
Moliya rejasi bo‗yicha 
2.5 
0.55 
0.15 
O‗tgan yilning shu davri 
2.2 
0.53 
0.15 
Normativ ko‗rsatkich 
3.0 
0.50 
0.10 
Ilg‗or korxona ko‗rsatkichi 
3.4 
0.70 
0.16 
Tarmoq o‗rtacha ko‗rsatkichi 
2.2 
0.42 
0.07 
Farqi+,- 
Moliya rejasidan 
+0.1 
+0.03 
-0.03 
O‗tgan yilga nisbatan 
+0.4 
+0.01 
-0.03 
Normativ ko‗rsatkichga nisbatan 
-0.4 
-0.02 
+0.02 
Ilg‗or korxonaga nisbatan 
-0.8 
-0.18 
-0.04 
Tarmoq o‗rtacha ko‗rsatkichiga 
nisbatan 
+0.4 
-0.10 
+0.05 

---

79 
 
Omilli tahlil.
Korxona moliyaviy holati haqidagi obyektiv ma‘lumotlarni 
ifoda etuvchi natijaviy ko‗rsatkichlar va ularning o‗zgarishiga ta‘sir etuvchi 
omillarni o‗rganish imkoniyatlarni baholashda muhim usul hisoblanadi. Omilli 
tahlil natijaviy ko‗rsatkichning qaysi omillar hisobiga o‗zgarganligini, ularning 
ijobiy va salbiy ta‘sirlarini aniqlash imkonini beradi. Bu esa korxona faoliyatini 
samarali boshqarishning muhim yo‗nalishlarini belgilab olishda ahamiyatli 
hisoblanadi. Omilli tahlilni moliyaviy faoliyat va uning samaradorligi, 
natijaviyligini xarakterlovchi barcha jihatlarga nisbatan qo‗llash mumkin. 
Omilli tahlil quyidagi shartlar asosida bajariladi.
-natijaviy ko‗rsatkichga ta‘sir etuvchi birlik ikki yoki undan ortiq bo‗lishi 
lozim; 
-natijaviy ko‗rsatkich bir xil o‗lchovli bo‗lishi lozim; 
-natijaviy ko‗rsatkichga ta‘sir etuvchi omillarni hisob-kitoblar orqali 
aniqlash mumkin bo‗lishi lozim; 
-natijaviy ko‗rsatkichga ta‘sir etuvchi birliklar o‗rtasida uzviylik, bog‗liqlik, 
aloqadorlik bo‗lmog‗i lozim; 
-natijaviy ko‗rsatkichlarga ta‘sir etuvchi birliklar turli jihatlarni aks ettirishi 
lozim (baho, tannarx, hajm, struktura va h.k. kabi).
Iqtisodiy tahlilda omilli tahlildan ko‗proq korxona moliyaviy faoliyati 
natijaviyligini baholashda, foyda va zararlar o‗zgarishiga, rentabellik o‗zgarishiga 
ta‘sir etuvchi birliklarni baholashda foydalaniladi. Aslida har bitta natijaviy 
ko‗rsatkichni omilli tahlilini amalga oshirish mumkin. Shu sababli moliyaviy holat 
tahlili yuzasidan omilli tahlil mavzularini quyidagicha tarkiblash mumkin 
-iqtisodiy resurslar samaradorligi, natijaviyligi bilan bog‗liq bo‗lgan 
ko‗rsatkichlarning omilli tahlili; 
-aktivlar samaradorligi, natijaviyligi bilan bog‗liq bo‗lgan ko‗rsatkichlarning 
omilli tahlili; 
-kapital va majburiyatlar samaradorligi, natijaviyligi bilan bog‗liq
ko‗rsatkichlarning omilli tahlili; 
-moliyaviy faoliyat natijaviyligi va rentabelligi bilan bog‗liq bo‗lgan 
ko‗rsatkichlarning omilli tahlili; 
-korxonaning bozordagi faolligi va ish aktivligi bilan bog‗liq bo‗lgan 
ko‗rsatkichlarning omilli tahlili. 
Omilli tahlil metodikasini xalqaro amaliyotda mashhur bo‗lgan, g‗arb tahlil 
maktabining buyuk nomoyandasi Dyuponning uch faktorli modeli misolida ko‗rib 
chiqish mumkin.