Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 
9.6. Ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar tannarxini tahlili 
Ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxini tahlili tahlilda eng 
murakkab, qiyin va ko‗p mehnat talab qiladigan jarayon hisoblanadi. Uning 
buxgalteriya xizmati xodimlari mehnat sig‗imidagi hajmi ham eng yuqori normani 
tashkil etadi. 
Mahsulot (ish, xizmat)larning tannarxi – ishlab chiqarishning eng muhim 
samaradorlik ko‗rsatkichi hisoblanadi. 
Ishlab chiqarishning muhim samaradorlik ko‗rsatkichi bu ishlab chiqarish 
tannarxidir. Korxonaning moliyaviy natijasi va moliyaviy ahvoli avvalo ushbu 
samaradorlik ko‗rsatkichiga bog‗liqdir. 
Xarajatlar boshqarish tizimining samaradorligi avvalo ularni tahlil etishni 
tashkil etilganligiga bog‗liq. O‗z navbatida bu quyidagilarga bog‗liq: 
- korxonada qo‗llanilayotgan hisob shakli va usullariga; 
- hisob ishlarining avtomatlashtirish darajasiga; 

---

266 
- operatsion xarajatlarni rejalashtirish va normalash holatiga; 
- soatlik, kunlik, dekadalik, oylik xarajatlar yuzasidan hisobotlarning 
shakllantirilganlik holatiga; 
- real holat va natijani chuqur tahlil qilishda malakali mutaxassislarning 
mavjudligiga va h.k. omillarga bog‗liq. 
Ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar tannarxi tahlili obyekti sifatida 
quyidagilar tarkiblanadi: 
- ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotning to‗liq tannarxi va xarajat 
elementlari bo‗yicha tahlili; 
- bir so‗mlik ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotga to‗g‗ri keladigan 
xarajat tahlili; 
- alohida tur mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi; 
- xarajatlarning alohida moddalari bo‗yicha tahlili; 
- javobgarlik markazlari bo‗yicha tahlili. 
9.18-jadval 
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari tahlili 
Xarajat elementlari va 
mahsulotning xarajat