Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Xo„jalik yurituvchi subyektning operatsion sikli
– bu materiallarni xarid 
qilish, ishlab chiqarish va naqd pulga yoki osonlik bilan pulga aylantiriladigan 
moliyaviy aktivlarga sotish o‗rtasidagi o‗rtacha vaqtdir. Uzoq muddatli va joriy 
operatsion aktivlarni tasnif etish maqsadida ayni shu tarmoq yoki faoliyatning shu 
turi uchun kattaroq davr ancha muvofiqroq hisoblanmasa, bir yil oraliq operatsion 
sikl hisoblanadi. 
Uzoq muddatli (joriy bo„lmagan) aktivlar 
–
 
subyekt faoliyatida uzoq 
muddatli asosda foydalaniladigan aktivlar, jumladan subyektning mulki, binolari 
va uskunalari, moddiy aktivlari, taraqqiyot va gudvillga xarajatlar. Investitsiyalash 

---

286 
maqsadida saqlab turilgan va hisobot kunidan boshlab, 12 oy davomida sotilishi 
mumkin bo‗lmagan aktivlardir. 
Qisqa muddatli (joriy) majburiyatlar 
–
 
hisobot kunidan boshlab, 12 oy 
davomida hisob-kitob qilinadigan majburiyatlardir. 
Joriy majburiyatlarning tavsifi joriy aktivlar tavsifiga o‗xshashdir. 
Kreditorlik qarzi ish haqi, soliqlar bo‗yicha qarzlar va boshqa operatsiya xarajatlari 
bo‗yicha qarzlar kabi ayrim joriy majburiyatlar joriy aktivlar hisobidan hisob-kitob 
qilishni talab qiladi, chunki subyektning odatdagi operatsiyasi tsiklida 
foydalaniladigan aylanma mablag‗ni tashkil etuvchi moddalar bo‗yicha majburiy 
hisoblanadi. Bunday operatsiya moddalari hatto hisobot vaqtidan so‗ng 12 oydan 
ortiq davr davomida ham hisob-kitob qilinishi lozim bo‗lsada, joriy majburiyatlar 
hisobida tasnif qilinadi. 
Joriy majburiyatlarga‚ shuningdek, bank overdraftlari, to‗lanadigan 
dividendlar, daromad soliqlari, savdo bilan bog‗liq bo‗lmagan o‗zga kreditorlik 
qarzlari, foizlarni to‗lashni talab qiladigan qisqa muddatli majburiyatlarning joriy 
qismi kiradi. Ular hisobot kunidan boshlab 12 oy davomida hisob-kitobni talab 
etsada, operatsiya nuqtayi nazaridan joriyligini aniqlash qiyin. 
Uzoq muddatli asosda aylanma mablag‗dan pul bilan ta‘minlanadigan, foizni 
to‗lashni talab qiluvchi majburiyatlar (12 oy davomida hisob-kitob qilinmaydigan 
majburiyatlar) uzoq muddatli (nojoriy) majburiyatlar hisoblanadi.