Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

2. Majburiyatlar 
5 452 310 192 
14 152 659 989 
8 700 349 797 
Uzoq muddatli bank kreditlari va qarzlari 
4 675 490 146 
12 304 013 149 7 628 523 003 
Boshqa majburiyatlar 
14 744 216 
8 878 479 
5865737 
Kreditorlik majburiyatlari, jami 
762 075 830 
1 839 768 361 1077692531 
Shu jumladan: 
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga 
majburiyatlar 
219 818 890 
514 650 184 
294 831 294 
Byudjetga majburiyatlar 
20 798 130 
62 317 043 
41 518 913 
Balans passivi bo„yicha jami 
13 198 104 658 24 276 893 065 
11 078 788 407
 
 
10.25-jadval
 
Korxona to„lov layoqatining tahlili
To„lov mablag„lari 
To„lov majburiyatlari 
Mutlaq 
to„lovga 
qobillik 
Nisbiy 
to„lovga 
qobillik 
1 
2 
3 
4 
Balans likvidligi 
A1-Doimiy 
harakatdagi 
aktivlar 
P1-To‗lov muddati kelgan 
majburiyatlar 
A1-P1 
A1/P1 
A2-Tez pulga aylanadigan 
aktivlar 
P2-Qisqa 
muddatli 
majburiyatlar 
A2-P2 
A2/P2 
A3-Sekin pulga aylanadigan 
aktivlar 
P3-Uzoq 
muddatli 
majburiyatlar 
A3-P3 
A3/P3 
 
To„lov layoqati 
A1-Doimiy harakatdagi 
aktivlar 
Joriy majburiyatlar (JM) 
A1-JM 
A1/JM 
A1-Doimiy harakatdagi 
aktivlar 
A1+A2-JM 
(A1+A2)/JM 
A1-Doimiy harakatdagi 
aktivlar 
A1+A2+A3-
JM 
(A1+A2+A3)/
JM 
 
 

---

335 
10.7. Korxonaning o„z aylanma mablag„lari bilan ta‟minlanganligi 
tahlili 
Aylanma mablag‗lar bilan ta‘minlanganlik, ishlab chiqarishni tashkil etish 
va uzluksiz faoliyatni yo‗lga qo‗yish, moliyaviy barqarorlikni ta‘minlash, 
moliyaviy ahvolni yaxshilashning, raqobatdoshlik va uni o‗stirishning zaruriy 
sharti hisoblanadi. 
Aylanma mablag„lar bilan ta‟minlanganlik
deganda joriy faoliyatning o‗z 
mablag‗lari hisobiga moliyalashtirish holati tushuniladi. Agar moliyalashtirishga 
o‗z mablag‗lari yetarli bo‗lmasa, u holda majburiyatlar, qarzga olingan mablag‗lar 
hisobiga ehtiyoj ta‘minlanadi. Lekin bu holat faoliyat natijaviyligining asosiy 
qismini qarz beruvchilar tomonidan olib qo‗yilishiga olib keladi. Shu bilan birga, 
globallashgan va kuchli raqobatga asoslangan iqtisodiyotda aktivlarni, faoliyatni 
moliyalashtirishning mazmuni tubdan o‗zgarganligini ham qayd etib o‗tish lozim. 
Negaki, faqat o‗z mablag‗lari hisobigagina bugungi iqtisodiyotni rivojlantirishni 
tasavvur qilib bo‗lmaydi. Shu bilan birga qarz munosabatlaridagi imtiyozli 
shartlar, imkoniyatlar tufayli firma va kompaniyalar, tadbirkorlik subyektlari har 
qachongidan ham qarz kapitaliga ko‗proq zaruriyat sezmoqdalar. Bugungi kunda 
faqat o‗z mablag‗lari hisobigagina moliyalashtirilgan bironta korxonani uchratish 
qiyin. 
Aktivlar buxgalteriya balansida qayd etilgan tartib bo‗yicha uzoq muddatli 
va joriy aktivlarga bo‗linadi. Aktivlarni moliyalashtirish manbalarini ham yagona 
tarkibga ko‗ra o‗z va qarz mablag‗lariga ajratish mumkin. O‗z mablag‗lari bu 
xo‗jalik yurituvchi subyektning faqat o‗zigagina tegishli bo‗lgan mablag‗lar 
manbasini (ustav, rezerv, qo‗shilgan kapital, taqsimlanmagan foyda va boshqa 
o‗zlik mablag‗lari) ifoda etsa, qarz mablag‗lari uzoq va qisqa muddatli (joriy) 
majburiyatlar hisobiga aktivlarni moliyalashtirishni xarakterlaydi. 
Majburiyatlarning uzoq muddatli aktivlarga yo‗naltirilgan qismi uzoq 
muddatli (bir yildan ortiq muddatga) majburiyatlar sifatida, zaxiralarga 
yo‗naltirilganda (bir yilga qadar) qisqa muddatli majburiyatlar sifatida tarkiblanadi. 

---

336 
Aylanma aktivlar qatoriga tovar-moddiy zaxiralar hamda tugallanmagan 
ishlab chiqarish va kelgusi davr xarajatlari kiritiladi. 
Birinchi guruhga asosiy qismini tovar-moddiy zaxiralarning aktiv qismi 
bo‗lgan ishlab chiqarish zaxiralari kiritiladi. 
Ikkinchi guruh albatta korxonaning yoki tarmoqning, ishlab chiqarish va 
ta‘minotning, faoliyat va texnologiyalarning xususiyatlaridan kelib chiqqan 
aylanma aktivlar qiymati orqali shakllanadi. 
Tahlilda asosiy e‘tibor: pul fondlarining tashkil etilishi va ishlatilishiga; 
aylanma mablag‗lardan foydalanish darajasiga; aylanma mablag‗lardan samarali va 
optimal foydalanish darajasiga; tejamkorlikni ta‘minlashdagi imkoniyatlarni 
aniqlashga; iqtisod qilish hisobiga foydani o‗stirishning aniq yechimlariga 
qaratiladi. 
Asosiy maqsadi – aylanma mablag‗lardan samarali foydalanishda yo‗l 
qo‗yilayotgan kamchiliklarni aniqlash, ularni oldini olish, moliyaviy holatni 
yaxshilash yuzasidan tegishli imkoniyatlarni aniqlash va yo‗lga qo‗yishdan iborat. 
Tahlilda aylanma mablag‗larni me‘yorlash masalasiga muhim ahamiyat 
beriladi. Me‘yorlashtiriladigan va me‘yorlashtirilmaydigan aylanma aktivlar 
ularning ishlab chiqarishdagi va texnologik jarayonlardagi xususiyatlaridan kelib 
chiqqan holda belgilanadi. 
Ishlab chiqarish zaxiralari, tovarlar, tayyor mahsulotlarning ombor qoldiqlari 
me‘yorlashtiriladigan aylanma aktivlar qatoriga kiritiladi. Qolgan joriy aktivlar 
me‘yorlashtirilmaydigan aylanma aktivlar hisoblanadi. 
Aylanma mablag‗lar samaradorligini baholashda ularning aylanuvchanlik 
koeffitsiyentlariga va aylanish davriga baho beriladi. 
Aylanuvchanlikni oshirish va aylanish davrini qisqartirish aylanma aktivlar 
intensiv foydalanuvchanlik darajasini ifoda etadi. 
Aylanma mablag‗lar naqdligini baholashda sof aktivlar qiymatiga muhim 
ahamiyat qaratiladi. 

---

337 
Sof aktivlar deganda xo‗jalik yurituvchi subyektning o‗z mablag‗lari bilan 
ta‘minlangan uzoq muddatli va joriy aktivlarning qiymati, ya‘ni xo‗jalik yurituvchi 
subyektning qarz majburiyatlaridan ozod bo‗lgan mol-mulk qiymati tushuniladi
32
. 
Sof aktivlar qiymatini aniqlash formulasi quyidagi bog‗lanishda bo‗ladi: