Toshkent moliya instituti mi-62/23 guruh talabasi qaratoyev azizbek rasul o’G’lining “iqtisodiyot nazariyasi” fanidan 1 -oraiiq nazorati bo’yicha ishlab chiqilgan yozma ishi

iqtisodiy g`oya, qarash
, konsepsiya, 
nazariya, ta'limotlar vujudga kelganligi aniq. Ularning barchasini to`la 
o`rganish alohida mavzu, maxsus muammo. Shu maqsadda yangidan yangi 
tadqiqotlar olib borish, tahlil etish va umumlashtirib e'lon qilish zarur, bu 
yaqin kelajak vazifasi sifatida qabul qilinishi mumkin. 
Ammo, hozirgi davrgacha jamlangan barcha iqtisodiy g`oyalarni 
ma'lum sistemaga solish va shu asosda o`rganish maqbuldir. Ammo o`tgan 
davr xodisalari va g`oyalarini hozirgi zamon qarashlari "qolipi"ga zo`rma-
zo`raki kelishtirish, moslashtirish mumkin emas. Bu tarixni vulgar 
zamonaviylashtirishga, o`rganilayotgan davrning xususiyatlarini inkor 
etishga olib keladi. 
Bu fan doim rivojlanishda bo`lib, bir-birini to`ldiruvchi evolutsion 
(mavjud g`oyalarning yanada chuqurroq takomillashuvi) va inqilobiy
(butunlay yangicha konsepsiyalar vujudga kelishi) yo`llari mavjud. 
Inqilobiy o`zgarishga misol sifatida A.Smit va uning izdoshlari g`oyalari, 
marjinalistik to`ntarish, yangi klassik yo`nalish (A.Marshall), 
J.M.Keynsning iqtisodiy qarashlarini keltirish mumkin. 

---

Iqtisodchilarning tadqiqotlaridagi asosiy bosh g`oya - jamiyat, 
insoniyat, ayrim shaxslarning boyligi masalasidir. Maqsad bir, lekin unga 
eltadigan yo`llar nihoyatda xilma-xil ekanligini ko`ramiz. Ilk kapitalistik
munosabatlar vujudga kelgan davrgacha (XV asr) bo`lgan iqtisodiy 
g`oyalardagi umumiylik shuki, barcha donishmandlar va ularning yozgan 
asarlarida mehnat va yer boylikning asosiy vositasi ekanligi turli yo`llar 
bilan talqin etiladi, ularda ishlab chiqarish sohasi asosiy deb hisoblangan. 
XV-XVII asrlarda (qisman XVIII asr boshlarida) yangi iqtisodiy 
ta'limot - merkantilizm vujudga keldi. Merkantilizm to`g`risida qisqa 
ma'lumot beradigan bo`lsak, uning mohiyati iqtisodiy siyosatda 
mamlakatda va davlat xazinasida nodir metallarni ko`proq to`plash, 
ta'limotda esa muomala (savdo, pul oboroti) sohasidagi iqtisodiy 
qonuniyatlarni izlashdir, ya'ni avvalgi davrdagi g`oyalardan keskin farq 
qiladi. 
Keyingi muhim o`zgarish, bu klassik iqtisodiy maktabning yuzaga 
kelishidir (XVIII asr). Bu iqtisodiy ta'limot ichida fiziokratizm ham 
vujudga keldiki, uning umri uncha uzoq bo`lmadi. Klassik maktab 
g`oyalari hozirgi davrda ham turli shakllarda qayta namoyon bo`lmoqda 
(neoklassik, liberal, neoliberal...). Marks nomi bilan bog`liq bo`lgan 
marksizm ta'limoti (nobozor iqtisodiyot) ham tarixda muhim o`rinni 
egallaydi. 

---