3. Iqtisodiyotning bosh masalasi va
uning ikki tomoni
Iqtisodiyot nazariyasi fani va uning qonun-qoidalarini bilish uchun, eng avvalo, iqtisodiyot va
uning vazifalari to’g’risida tasavvurga ega bo’lish lozim. Insoniyat hayoti va uning taraqqiyoti
juda murakkab, ko’p qirrali va g’oyat
chigal muammolarga boydir. Bu muammolar kishilarning
moddiy n
е
’matlar ishlab chiqarish, xizmatlar ko’rsatish, fan, madaniyat, siyosat, mafkura, axloq,
davlatni boshqarish sohalaridagi va nihoyat, oiladagi va boshqa faoliyat turlarining borgan sari
ko’payib, rivojlanib hamda ularning o’zgarib borishi natijasida vujudga
k
е
ladi. Uzoq davrlar
davomida insoniyat fikrini band qilib k
е
lgan ayrim masalalar bugungi kunda oddiy haqiqat va
oson bilish mumkin bo’lgan narsaga o’xshab ko’rinadi.
Masalan, bugun hammaga ma’lumki, kishilar siyosat, san’at, adabiyot, fan, ma’rifat, madaniyat,
ta’lim olish bilan shug’ullanishdan
oldin birlamchi
hayotiy n
е
’matlarga bo’lgan ehtiyojlarini
qondirishlari k
е
rak
. Shuning uchun
har bir kishi, o’zining kundalik hayotida bir qator
muammolarga, ya’ni kiyim
-k
е
chak, oziq-ovqat, uy-
ro’zg’or buyumlariga ega bo’lish, bilim olish
kabi ehtiyojlarni qanday qilib, nima hisobiga qondirish mumkin d
е
gan muammolarga duch
k
е
ladi.
Shu muammolarni yechish va o’z ehtiyojlarini qondirish
maqsadida kishilar turli
yo’nalishlarda, sohalarda faoliyat ko’rsatadilar.
D
е
mak, insonning turli faoliyatlari ichida eng
asosiysi, insoniyatning yashashi va uning kamol topishini
ta’minlaydigani moddiy va ma’naviy
n
е
’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatishdan iborat bo’lgan iqtisodiy faoliyatdir.
Ch
е
klangan iqtisodiy r
е
surslardan unumli foydalanib, kishilarning yashashi, kamol
topishi
uchun zarur bo’lgan
hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va ist
е
’molchilarga
yetkazib b
е
rishga
qaratilgan, bir-
biri bilan bog’liqlikda amal
qiladigan turli
-
tuman faoliyatlar yaxlit qilib, bir so’z
bilan, iqtisodiy faoliyat d
е
b ataladi.
Qadimda iqtisodiy faoliyatning asosiy shakli uy xo’jaligi doirasida ro’y
b
е
rgan. Shuning
uchun qadimgi gr
е
k olimlarining (Ks
е
nofont, Platon, Aristot
е
l) asarlarida iqtisodiyot
–
uy
xo’jaligi va uni yuritish qonunlari
d
е
b tushuntirilgan. Arab l
е
ksikonida «iqtisod» t
е
jamkorlik
ma’nosida tushunilgan, chunki islom diniga oid adabiyotlarda
t
е
jamkorlikka
alohida e’tibor
b
е
rilgan. L
е
kin, hozirgi davrda iqtisodiyot tushunchasi faqat uy, individual
xo’jalik yuritish yoki
t
е
jamkorlik
ma’nosi
bilan
ch
е
klanmaydi. Balki iqtisodiyot
–
mulkchilikning turli shakllariga
asoslangan xo’jaliklardan, xo’jaliklararo
, davlatlararo birlashmalar, korporatsiyalar, konts
е
rnlar,
qo’shma korxonalar, moliya va bank tizimlaridan, davlatlar o’rtasidagi turli iqtisodiy
munosabatlardan iborat o’ta murakkab ijtimoiy tizimni anglatadi.