Toshkent moliya instituti o. Masharipnv Sh. Ilxomov

Вапк kreditlari auditining obyektlari

Ko‘rsatkichlar		Ko‘rsatkichlar keltiril- gan moliyaviy hisohol shakllari
Nomi	Schyot lar	1- shakl	2- shakl	4- shakl
		Satr	Satr	Satr
Uzoq muddatli bank kreditlari	7810	570
Uzoq muddatli qarzlar	7820	580
Qisqa muddatli qarzlar	6820	740
Foizlar shaklidagi xarajatlar			180
Valuta kursi farqidan daromadlar			150
Olingan va to‘langan foizlar				110
Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar bo'yicha pul tushumlari va to'lovlari				150
Investitsion faoliyatning sof pul kirimi va chiqimi				100

21-son BHMS ga muvofiq, kredit va qarvlardan foydalan- ganlik uchun to'lanadigan foiz to'lovlari moliyaviy faoliyatga doir chiqimlar tarkibida hisobga olinishi, ya'ni moliyaviy nati- jalarga - 9610-«Foiz ko'rinishidagi xarajatlar» schyotining de- betiga olib borilishi, soliqqa tortish maqsadida esa foyda solig'i ho'yicha qonunchilik talahlariga muvofiq hisohga olinishi lozim.
Foizlarni hisobga olishning shunga o'xshash tartibi ishlab chiqarish zaxiralari sotib olish uchun olingan qarz mablag'lari bo'yicha ham qo‘llaniladi. 4-son «Tovar-moddiy zaxiralari» nomli BHMS ga muvofiq, korxonalar kredit uchun to'lovlarga doir xarajatlarni, agar bular sotib olish bilan bog‘liq ho'lsa, moddiy ishlab chiqarish zaxiralarining haqiqiy tannarxiga qo‘shiladi. Bu tartibga sotib olingan tovar moddiy zaxiralami omborga kirim qilinishiga qadar rioya qilishi, so‘ng esa foizlar odatdagi tartibda hisobga olinadi.
Kredit va qarzlami hisobga olishning tashkil etilishini tek- shirishda auditor olingan kreditlar bo‘yicha qoldiqlar qanday baholanayotganligini ham aniqlashi zarur. Auditor kreditlaming maqsadga muvofiq sarflanishini va ssuda qarzlarmi qaytarish tartibini (pul mablag'lari ko'rinishida, veksel berish yo‘li bilan, o'zaro qarz surishish orqali) aniqlashi kerak. Kreditlarni qaytar- ishning to'liqligi va o‘z vaqtidaligini auditor bank ko‘chirmalari bo'yicha tekshiradi.
7810 - «Uzoq muddatli bank kreditlari» schyoti bo'yicha uzoq muddatli kreditlaming qaytarilishigacha 12 oy toflmasdan, hisobot tuzishda qaytarilmagan qoldiq qisqa muddatli qarz tarkibida ko'rsatiladi.
Auditor kreditlar bo‘yicha muddati o'tib ketgan qarzlar mavjudligini tekshiradi, o‘z vaqtida qaytarilmaslik sabablarini va ulami qaytarish uchun qanday choralar ko'rilayotganligini aniqlaydi. Bunda bank ssudalari bo'yicha muddati o‘tib ketgan qarzlar mavjud boflganida kreditlar uchun foiz stavkalarining qanday ko'tarilib borganini aniqlashi zarur. Chunki bu korxona daromadlariga salbiy ta'sir ko‘rsatadi. 6810 - «Qisqa muddatli bank kreditlari» yoki 7810 - «Uzoq muddatli bank kreditlari» schyotlari bo‘yicha 5110 - «Hisob-kitob schyoti» 5210 - «Mam- lakat ichidagi valuta schyotlari» bilan bogflangan debet yo- zuvlarini tahlil qilib, auditor olingan kreditlaming o‘z vaqtida qaytarilishini tekshiradi.
Amaliyotda auditor ayrim kreditlarning muddati, bir yoki bir necha marta uzaytirilganligini uchratishi mumkin. Bunday hol- larda auditor kreditlami o‘z vaqtida qaylarish imkoniyati haqida va ko'rilgan zararlaming hajmi to‘g‘risida fikr bildirishi lozim.
Auditor kreditlaming qaytarilishi ta'minlanganligi masala- lariga ham eflibor qaratishi zarur. Kafolat xati, qimmatli qog'ozlar, tovarlar va boshqa mulklami garovga qo'yish kredit ta'minotining asosiy turlaridir. Shulardan garov to‘g‘risidagi shartnomalar keng tarqalgan. Bunda quyidagilami tekshirish za- rur: garov to‘g‘risidagi shartnomaning haqqoniyligi, uning yuzaki tuzilmaganligi, unda garovga qo‘yilgan mulklaming qanchalik aniq ko'rsatilganligi va hokazo.
Kreditlar hisob-kitob schyoti yoki valuta schyotidan pul o'tkazish hamda qimmatli qog'ozlarni berish yo'li biian qaytaril- ishi mumkin.
Audilor kreditlardan foydalanganlik uchun foiz summalarin- ing qanday schyotlarda aks ettirilganligi yoki qaysi manbalar - moliyaviy natijalar yoki boshqa manbalar hisobidan qoplan- ganligini tekshiradi.