Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

1.2.Raqamli iqtisodiyotning tarkibiy qismlari tavsifi
Hozirgi kunda jahon miqyosida raqamli iqtisodiyotni umumiy bir ma’noda 
tushunish mavjud emas, shunday bo‘lsada, uning ko‘plab ta’riflari mavjud. 
Masalan, 
raqamli iqtisodiyot
– jarayonlarni tahlil qilish natijalaridan foydalanish va 
katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash asosida turli xildagi ishlab chiqarishlar, 
texnologiyalar, asbob-uskunalar, tovarlar va hizmatlarni saqlash, sotish va yetkazib 
berish samaradorligini jiddiy ravishda oshirishga imkon beradigan va raqamli 
ko‘rinishdagi ma’lumotlar asosiy ishlab chiqarish omili deb sanalgan xo‘jalik 
faoliyatidir.Bizningfikrimizcha, 
ushbuta’rifjudato‘g‘ri, 
lekinfoydalanishuchunbiroznoqulay. Birtomondan, raqamli iqtisodiyotga uzil-
kesilta’rifningyo‘qligi,ko‘plabxususiyvatorixtisoslisavollarnimuhokamaqilishuchu
nto‘siqhisoblanmaydi. 
Lekin, 
boshqatomondan, 
ushbuo’quv 
qo’llanma 
yozishdanmaqsad 
– 
raqamliiqtisodiyotfenomeniningintegralko‘rishinishakllantirishekanligisababli,bizo
‘zta’riflarimiznitaklifqilishgajazmetdik.Yuqorida 
aytganimizdek, 
raqamliiqtisodiyotbu 
– 
gibriddunyosharoitlaridamavjudbo‘ladiganiqtisodiyotdir.Ushbu ta’rif ham to‘g‘ri 
bo‘lib, mohiyatni aks ettiradi, lekin kutilayotgan o‘zgarishlarni tushuntirmaydi va 
mos ravishda, amaliyotda undan foydalanish birmuncha murakkabdir. Aynan shu 
sababli, biz quyidagi funksional ta’rifni ifodaladik:
Raqamli (elektron) 
iqtisodiyot
hamda 
elektron 
tijorat
bu 
– 
axborot, 
jumladan, 
shaxsiyaxborotdanfoydalanishhisobigabarchaqatnashchilarningehtiyojlarinimaksim
aldarajadaqondirisho‘zigaxosxususiyatibo‘lganiqtisodiyot 
turidir.Buiqtisodiyot 
axborot-kommunikatsiyavamoliyatexnologiyalariningrivojlanganligi, shuningdek, 
birgalikdagibriddunyodabarchaiqtisodiyfaoliyatsub’ektlari 
– 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
tovarlarvahizmatlaryaratish, 
taqsimlash, 
ayirboshlashvaiste’molqilishjarayoniob’ektlarivasub’ektlariningto‘laqonlio‘zaroalo
qaqilishimkoniyatinita’minlaydiganinfratuzilmaochiqligitufaylimavjudbo‘lishimu
mkin.To‘laqonlio‘zaroaloqaqilishuchunbarchaiqtisodiyotob’ektlarivasub’ektlarisez
ilarliraqamlitarkibiyqismlargaegabo‘lishlarilozim.Masalan, 
hozirgi 
paytda 
avtomobilning iste’mol xususiyatlari va havfsizlik ko‘rsatkichlari uning hisobiga 
sezilarli darajada yaxshilanadigan raqamlitarkibiy qismlari (dasturiy ta’minot va 
datchiklar) avtomobil qiymatining yarmidan ko‘pini tashkil qiladi. Kelajakda 
ko‘plab tovarlar va hizmatlar qiymatining sezilari qismi uning raqamli tarkibiy 
qismi bilan belgilanadi. Bunday tovarlar “aqlli” buyumlar deb ataladi. 
Raqamlashtirishda mahsulot yoki xizmatlarning asosiy xususiyatlari jiddiy 
yaxshilanishi 
(
masalan, 
avtomobil 
havfsizligi 
o‘shadi 
va 
uningekspluatatsiyaqiymati 
kamayadi
)yokiyangi 
xususiyatlar 
(
ovoz 
bilan 
boshqarish, 
internetyokimobiltelefonlan 
turib 
masofadan 
boshqarish 
kabilar
)paydo bo‘lishilozim. 
Kognitiv texnologiyalar yordamida intellektuallashtirilgan internetda axborot 
izlab topish mashinalari bir so’rovga javob tariqasida minglab javoblar beradi. Bu 
ma’lumotlar inson idrok qilishi uchun ochiq, ishonchli va to‘liq bo‘lisga 
musobaqalashib, to‘plangan ma’lumotlarni o‘zlari qayta ishlay boshlaydilar va 
natijada bu dunyoni biz uchun “shaffof” qiladi. Bunday dunyoda aldab bo‘lmaydi, 
chunki yolg‘on darhol fosh bo‘ladi, obru-e’tibor esa eng muhim kapital 
hisoblanadi. Iste’molchi ishlab chiqaruvchini mustaqil ravishda topadi, avtomatik 
hujjataylanmansii hisobga olgan holda esa u to‘gridan-to‘g‘ri barcha kontragentlari 
bilan o‘zaro aloqa qilishi mumkin bo‘ladi. Shu tariqa