Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

3.1-rasm. Marketing strategiyasi 
Marketinga strategiyasini ishlab chiqishda eng muhim muammo, korxonani 
foyda olishga yo’naltirish hisoblanadi. Uning echimini topishda jahon tajribasida 
quyidagi yondashishlar mavjud. 
«Porterning umumiy strategik modeli» 
Bunda korxona barcha imkoniyatlarini bozordagi bir segmentga qaratadi, 
tovar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish evaziga, mahsulotga past baho 
belgilab iste’molchilarni ko’proq jalb etadi va sotish hajmini oshiradi. Boshqa 
МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИ 
БЕШТА ТАЛАБ 
Бозор бир хил эмас, у ўзига хос табақалар (сегментлар)дан иборат. Таклиф 
қилинаётган товар ёки хизмат ҳамма истеъмолчилар талабига мос 
келавермайди. 
Корхона бозорда бир ёки бир неча сегмент талаблариии назарда тутиши 
мумкин. 
Фирма бозорда мустақил ёки бошқа корхоналар билан хамкорликда 
фаолият кўрсатиши мумкин 
Маркетинг воситасини танлашда, кўпроқ бир-бирига мос ва ўзаро вазифалари 
билан бир-бирини тўлғизиб турувчиларни ишга солишни кўзда тутиш керак. 
Корхонанинг бозорга чиқишида иқтисодий ҳолатни ҳар томонлама 
ҳисобга олишни талаб ётади. 

---

165 
holatda esa, raqobatchilar yo’q bozorni yangi tovar assortimenti bilan egallab 
oladi. 
«Tovarlar (bozorlar imkoniyatlari qolipi (matritsasi))». Bu yondashishda 
foydani ko’paytirish birinchidan - tovar harakatini o’zgartirmagan holatda bozorni 
kengaytirish; ikkinchidan - hali talab qondirilmagap bozorlarga kirib borish; 
uchinchidan - korxona bozorda yaxshi tanilgandan so’ng yangi tovar ishlab 
chiqarish yoki modifikatsiyasini o’zgartirish; to’rtinchidan - yangi bozorlar uchun 
yangi tovarlar ishlab chiqarish orqali erishiladi.
Marketing dasturi 
Zamonaviy firmalar ichidan tashkilotlarni strategik boshqaruv faol marketing 
konsepsiyalariga asoslangan. Strategik rejalarni realizatsiya qilish umumfirma 
taktik yoki operativ rejalari tizimini tuzishni ko’zda tutadi. Masalan, ishlab 
chiqarish rejasi, marketing rejasi, moliyaviy reja va boshqalar. Jamlangan (yig’ma) 
reja ko’p hollarda biznes-reja ko’rinishida rasmiylashtiriladi. 
Bozorda aniq faoliyat ko’rsatishi uchun korxona biznes rejasining asosi – 
marketing dasturini qo’llaydi. Marketing dasturini tuzishda boshqaruvning 
marketingga oid rejalar xarakteri (marketing-menejment) bozor muhitini o’rab 
olgan o’zgarishlarga moslashishni ta’minlabgina qolmasdan, bozorga faol ta’sir 
etishga qodir va iste’molchilar talablarini firmaning o’z vazifalari va strategik 
maqsadlariga mos holda shakllantira oladigan tadbirlarni ham o’z ichiga olishini 
bildiradi.Marketing dasturi biznesning rivojlanishidagi ko’pgina muqarrar 
muammolarning oldini olish va munosib kutib olishga yordam beradi. U o’z xatti-
harakatlarini o’ylab ko’rish imkonini beradi. U hodisalarni shunchaki, kuzatish 
emas, oldindan tayyorlangan reja asosida boshqarish imkonini beradi. Marketing 
dasturlarini 
ishlab 
chiqishda 
korxonaning 
imkoniyatlari 
(resurslari) 
tahlili,rivojlanish maqsadlarini aniqlash, strategiyalarni aniqlash, maqsadga 
erishish rejalari va uni bajarilishini nazorat qilish kabi tadbirlari tizimi aks 
ettiriladi.

---

166 
Firmaning boshqa rejalariga nisbatan biznes-reja (marketing dasturi) tashqi 
yo’nalganlikka ega, sotilishi maksimal imkoniyatli yutuq keltirishi lozim bo’lgan 
o’ziga xos tovarga aylanadi.
Marketing dasturi endigina tuzilayotgan yangi korxona uchun ham, avvaldan 
mavjud bo’lgan tashkilotning navbatdagi rivojlanish bosqichi uchun ham ishlab 
chiqilishi mumkin.Tuzilgan biznes-rejaning darajasi tadbirkor va uning ishining 
ishonchliligi va jiddiyligi ko’rsatkichi bo’ladi. Qoidaga ko’ra, biznes-reja tadbirkor 
va ehtimoliy investor (masalan, bank) orasida muzokaralar boshlanishi uchun 
asosiy nuqta hisoblanadi. Biznes-reja, ayniqsa, xorijiy firmalar bilan muzokaralar 
o’tkazishda zarur bo’ladi. Aksariyat ko’plab firmalar tashqi moliyalashtirishga o’ta 
ehtiyojmand. Biroq birorta bank, birorta xorijiy investor kreditdan samarali 
foydalanishini, uni o’z vaqtida, foizi bilan qaytara olishini ishonchli isbotlab, 
talabnomasini asoslay olmaydigan biznesmenga sarmoya .bermaydi. 
Boshlovchi tadbirkor uchun biznes-reja – bu u investorlarning e’tiborini jalb 
qilishi mumkin bo’lgan hujjatdir. Biznes-reja faraz qilinayotgan loyihaning 
foydaliligini ko’rsatishga imkon beradi. U investorlarni, ko’zda tutilganlarni 
muvaffaqiyatli 
amalga 
oshirishga 
imkon 
beruvchi, 
ishlab 
chiqarishni 
rivojlantirishni jozibador (jalb etuvchi) imkoniyatlar topilganiga, korxona 
loyihaning maqsad va vazifalarini amalga oshirishning samarali, realistik va izchil 
dasturiga egaligiga ishontira olishi mumkin. Investor o’z pulini yetarlicha ishonch 
bilan unga foyda olishni kafolatlaydigan loyihagagina qo’yadi. 
Marketing dasturi quyidagi muhim muammolarni hal qiladi:
-biznesning istiqbolini rivojlanishning miqdoriy va sifat ko’rsatkichlari 
ko’rinishida tahliliy aniqlashtiradi; 
-korxonaning yashovchanligi (gullab-yashnashi) va kelgusi barqarorligi 
darajalarini aniqlaydi, tadbirkorlik faoliyati riskini pasaytiradi; 
-e’tiborni jalb etadi va qiziqish uyg’otadi, firmaning potensial investorlari 
tomonidan qo’llab-quvvatlanishini ta’minlaydi. 
Tashkilotning an’anaviy rejasidan farqli ravishda marketing dasturi 
tashkilotning ichki maqsadlarinigina emas, shuningdek, yangi ishda foydasi tegishi 

---

167 
mumkin bo’lgan shaxslarning tashqi maqsadlarini ham hisobga oladi. Investorlar 
bilan bir qatorda yangi biznesdan manfaatdor shaxslar potensial iste’molchilar va 
firmaning mol yetkazib beruvchilari ham hisoblanadi.