Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

AMALIY MASHG„ULOT №24 
Burun bo„shlig„i. Hiqildoq. Traxeya.
Tashqi burun, tuzilishi tog‗aylari. Burun 
bo‗shlig‗i-burun yo‗llari Yuqori, o‗rta, pastki burun yo‗lari. Burun bo‗shlig‗ining 
shilliq pardasi: hidlov va nafas sohalari. Hiqildoq,. Topografiyasi, hiqildoq bo‗shlig‗i, 
tog‗aylari. Bo‗g‗im va muskullari. Kekirdak, chegarasi, devorining tuzilishi. 
Burun bo‟shlig„i 
(cavitas nasi, 
139
) nafas yo‘lining boshlanish qismi bo‘lib, 
oldinda tashqi burundan noksimon teshik (apertura piriformis) orqali havo kirib, orqa 
tomonda joylashgan xoana orqali burun-hiqildoq yo‘liga o‘tadi. Burun bo‘shlig‗i 
Yuqoridan peshona suyagi (os frontalis), g‗alvir suyakning – lamina cribrosa 
(g‗alvirsimon plastinkasi) va ponasimon suyaklar (os sphenoidale) bilan 
chegaralanadi. 

---

374 
Burun bo‘shlig‗ini ikki Yonbosh tomondan burun suyagi (os nasale), tepa jag‗ 
(maxilla) suyagining tanasi (corpus maxillae) bilan peshona o‘siqlari (processus 
frontalis), ko‘z Yoshi suyagi (os lacrimali), g‗alvir suyak (os ethmoidale), pastki 
burun chig‗anog‗i (concha nasalis inferior), tanglay suyagining perpendikulyar 
plastinkasi (lamina perpendicularis), ponasimon suyakning o‘siq plastinkalari 
chegaralab turadi. Burun bo‘shlig‗ining pastki chegarasi tepa jag‗ suyagining tanglay 
o‘sig‗i (processus palatinus) bilan tanglay suyagining gorizontal plastinkalari (lamina 
horizontalis) qo‘shilib qattiq (palatum durum) va Yumshoq tanglay hosil bo‘lishidan 
tashkil topgan. Burun bo‘shlig‗i to‘siq (septum nasi osseum) orqali ikkiga bo‘linadi. 
Uning oldingi qismida canalis incisivus (kesuvchi teshik) bo‘ladi. Burun bo‘shlig‗i 
to‘sig‗i esa g‗alvir suyakning perpendikulyar plastinkasi, dimog‗ suyagi va tepadan 
peshona suyagining (spina nasalis), pastdan Yuqori jag‗ suyagi bilan tanglay 
suyaklari qirralari (cristae nasalis) ning o‘zaro qo‘shilishidan vujudga keladi. 
139.
Burun bo‘shlig‗i. 
1–sinus frontalis; 2–concha nasalis superior; 3–meatus nasi superior; 4–os 
nasale; 5–atrium meatus medii; 6–concha nasalis media; 7–meatus nasi medius; 8–
vestibulum nasi; 9–concha nasalis inferior; 10–meatus masi inferior; 11–labium 
superius; 12–palatinum durum; 13–ostium pharyngeum tubae auditivae; 14–palatum 
molle; 15–axis; 16–arcus anterior atlantis; 17–tonsilla pharyngea; 18–labium 
pasterius torus tubarius; 19–meatus nasopharyngeus; 20–sinus sphenoidalis; 21–
apertura sinus sphenoidalis; 22–recessus sphenoethmoidalis; 23–crista galli. 
Burun bo‘shlig‗ida uchta turtib chiqqan chig‗anoq bo‘shliqni uch yo‘lga bo‘ladi. 
Ularning Yuqori yo‘li (meatus nasi superior) g‗alvir suyakning tepa va o‘rta burun 
chig‗anoqlari orasida joylashgan. Bu yo‘lga g‗alvir suyakning orqa kataklari (cellulae 
ethmoidales) va ponasimon suyak tanasidagi bo‘shliq (sinus sphenoidalis) ochiladi. 
Burun bo‘shlig‗ining o‘rta yo‘li (meatus nasi medius) o‘rta va pastki 
chig‗anoqlar oralig‗ida joylashgan bo‘lib, unga g‗alvir suyakning o‘rta va oldingi 
havo saqlaydigan kataklari (cellulae ethmoidales anteriores et media) va sinus 
maxillaris ochilib turadi.
Bundan tashqari, g‗alvir suyakning piyozsimon o‘simtasi (bulla ethmoidalis) 
bo‘lib, uning oldidagi voronkasimon kanal (infundibulum ethmoidale) orqali burun 
bo‘shlig‗ining o‘rta yo‘li (cellulae ethmoidales anteriores) peshona suyagi (sinus 
frontalis) bilan qo‘shilib turadi. Yo‘lning orqa tomoni ponasimon tanglay teshigi 

---

375 
(foramen sphenopalatinum) orqali ponasimon tanglay chuqurchasiga qo‘shiladi. 
Burun bo‘shlig‗ining pastki yo‘li (meatus nasi inferior) pastki burun chig‗anog‗i bilan 
burun bo‘shlig‗i pastki chegarasi orasida joylashgan. Bu yo‘lning oldingi qismiga 
burun-ko‘z Yoshi kanali (canalis nasolacrimalis) ochiladi.
Burun bo‘shlig‗i qon tomir va bezlarga boy bo‘lgan shilliq qavat bilan 
qoplangan. Bundan tashqari, burun bo‘shlig‗i shilliq qavatida kiprikli epiteliy ham 
bo‘ladi. Shuning uchun burun bo‘shlig‗iga kirgan havo qon tomirlar yordamida isib, 
bez suYuqliklarida namlanadi, kipriklar yordamida ushlangan havo tarkibidagi chang 
zarrachalarini bezlar qamrab oladi. Shilliq qavat ostida qon tomirlari, ayniqsa vena 
chigallari yaxshi rivojlangan. Burun bo‘shlig‗ining Yuqori qismidagi shilliq qavatda 
(hidlash sohasida) hidlash nervlarining oxirlari joylashgan. Burun bo‘shlig‗i shilliq 
qavati shamollab shishadigan bo‘lsa, qon tomirlar devori yorilib, qon oqishi, nafas 
olish qiyinlashishi mumkin. Odatda, burun bo‘shlig‗ining o‘rta va pastki qismiga 
nafas olish bo‘lagi deyiladi. Burun bo‘shlig‗i Yon devoridagi chig‗anoqlar va uning 
atrofida joylashgan kavaklar burun bo‘shlig‗i Yuzasini oshirib, nafas olganda 
burunga kirgan havoning tozalanishini, namlanishini va ilishini ta‘minlaydi. Burunga 
kirish qismi – noksimon teshik (apertura piriformis) oldindan burun suyaklari va 
tog‗aylari bilan chegaralanib, burunning old devorini hosil qiladi. Burunning qanot 
tog‗aylari (cartilago nasi lateralis) uchburchak shaklli, bir juft bo‘lib, Yonbosh 
qismida burun qanotlarini, pastda burun qirrasini hosil qiladi. Tog‗aydan tuzilgan 
o‘rta devor (cartilago septi nasi) burun teshigini ikkiga bo‘ladi.