Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Yurak xaltasi 
– pericardium seroz pardadan tuzilgan bo‘lib, cavum pericardii 
bo‘shlig‗ini hosil qiladi. Yurak ana shu bo‘shliqda joylashgan. 
Seroz parda tashqi tomondan fibroz qavat pericardium fibrosum bilan qoplangan 
bo‘lib, qattiq tolali biriktiruvchi to‘qimadan iborat. Fibroz qavat seroz xaltasini bir xil 
o‘ramay, balki ba‘zi joylarda qalinroq bo‘ladi. Shuning uchun bu parda yaltiroq 
bo‘lib ko‘rinmaydi. Fibroz qavat Yuqori tomonda yirik qon tomirlarning 
adventitsiyasiga davom etsa, oldingi tomonda to‘sh suyagining ichki Yuzasiga 
birlash-tiradigan boylam – lig. sternopericardicum ni hosil qiladi. 
Seroz parda ikkita (pariyetal va visseral) varaqdan iborat. 
V i s s e r a l v a r a q – lamina visseralis (epicardium) pericardi serosi Yurak 
(bo‘lmachalarining juda kichik qismlaridan tashqari) va yirik qon tomirlarning 
Yurakka yaqin turgan qismlarini qoplaydi hamda p a r i e t a l v a r a q – lamina 
parietalis pericardii serosi ga o‘tib ketadi. Bu varaq seroz xaltani ichki tomondan 
mahkam berkitib, Yurak xaltasi bo‘shlig‗i (seroz bo‘shliq – cavitas pericardialis) ni 
hosil qiladi. Bu bo‘shliqda Yurakdan tashqari, 20 sm3 gacha seroz suYuqlik ham 
bo‘ladi. Yurakning seroz pardasi tuzilishi jihatidan boshqa seroz pardalar (plevra, 
qorin parda)dan ba‘zi belgilari bilan farq qiladi: epikard juda Yupqa biriktiruvchi 
to‘qimadan tuzilgan; erkin Yuzasi mezoteliy bilan qoplangan va tiniq bo‘ladi. 
Shuning uchun epikard qavatidan yog‗ kletchatkasi, qon tomirlar va nervlar ko‘rinib 

---

424 
turadi. Chaqaloqlarda yog‗ qavati bo‘lmaganligidan qon tomirlar va nervlar ravshan 
ko‘rinadi. 
Pericardium asosi past tomonga qaragan konus shaklida bo‘lib, uning pars 
sternocostalis, pars diaphragmatica va pars mediastnalis qismlari tafovut qilinadi. 
1. Pars diaphragmatica pericardii – diafragma pay markazining o‘rta va oldingi 
muskul bo‘lagi Yuzasiga yopishib turadi. Pericardium ning ana shu bo‘lagi orqada 
pars mediastinalis ga, oldinda pars sternocostalis ga o‘tib ketadi. 
2. Pars sternocostalis chap tomondagi V qovurg‗a tog‗ayi, IV–V qovurg‗a 
oraliqlari va to‘sh suyagi pastki qismining orqasida yotadi. Perikardning ana shu joyi 
plevra bilan qoplanmay, to‘sh suyagining ichki Yuzasiga va IV–V qovurg‗aaro 
kamgaklarga bevosita taqalib turadi («Plevra xaltalarining chegaralari»ga qaralsin). 
Perikardning ana shu qismi Ko‗krak jarrohligida katta ahamiyatga ega bo‘lib, plevra 
bo‘shlig‗ini kesib ochmasdan Yurak xaltasi bo‘shlig‗iga kirish yoki ukol qilib, liquor 
pericardii suYuqlig‗ini olish mumkin. Pericardium ustki bo‘lagining oldingi qismi 
Yoshlarda ayrisimon bez bilan, o‘rta yashar odamlarda esa yog‗ kletchatkasi bilan 
yopilib turadi. 
3. Pars mediastinalis ikkala Yon va qisman oldingi tomondan pleura 
mediastinalis ning pleura pericardiaca bo‘lagiga Yumshoq biriktiruvchi to‘qima 
vositasida yopishib turadi. Yurak xaltasining bu qismi boshqa bo‘laklardan 
birmuncha katta bo‘lib, orqa tomonda mediastinum posterior (orqa ko‘ks oralig‗i 
a‘zolari – qizilo‘ngach va pastga o‘tuvchi aorta)ga tegib turadi. Epikard perikardga 
tomirlar orqali o‘tayotganda ularni bir xilda o‘ramaydi. Kavak va o‘pka venalari 
seroz parda bilan qisman, aorta va o‘pka arteriyalari esa yaxlit o‘raladi. Natijada 
seroz parda (Yuqori va chap tomon-dan) chap o‘pka venasi bilan pastki kavak vena 
(o‘ng va past tomondan) o‘rtasida bo‘sh kamgak – sinus obliquus pericardii ni hosil 
qiladi. 
Ko‘ndalang yoriq shaklidagi bo‘sh kamgak – sinus transversus pericardii esa 
aorta va o‘pka poyasi (oldingi tomondan) bilan Yuqori kavak vena hamda 
bo‘lmachalar (orqa tomondan) orasida hosil bo‘ladi. Yurak xaltasi Yurakni boshqa 
hamma bo‘shliqlardan ajratib turadi va uning normal ishlashi uchun imkoniyat 
tug‗diradi.