Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

 
Yurak arteriyalari
(169, 170lar) Yurak devori – aorta ascendens ning 
kengaygan piyozcha qismi – bulbus aortae dan, aniqrog‗i o‘ng va chap sinuslardan 
Chiquvchi bir juft arteriya (aa. coronariae dextra et sinistra)dan qon oladi. O‘ng va 
chap toj arteriyalar epikard tagida, yog‗ to‘qimalari bilan qoplangan holatda Yurak 
egatchalari tomon egri-bugri yo‘nalishda harakatlanadi. Yurak toj arteriyalariga kirish 
teshigi sistola paytida klapanlar bilan yopiladi, devori siqilib, diametri kichrayadi. 
Shuning uchun qon diastola vaqtida ko‘proq quyilib, sistola paytida kamayib ketadi. 
 O‟ng toj arteriya
– a. coronaria dextra aortaning chiqish joyidagi o‘ng 
sinusdan chiqib, Yurakning o‘ng qulog‗i tagida, o‘ng bo‘lmacha bilan o‘pka 
arteriyasi boshlanish qismining orasida o‘rnashadi. Keyin sulcus coronarius bo‘ylab 
o‘ngga, so‘ngra orqa tomonga yo‘nalib sulcus interventricularis posterior ga boradi, 
ana shu egat bo‘ylab Yurakning uchiga tushadi va tarmoqlanadi. A. coronaria dextra 
Yurakning o‘ng qorinchasiga yirik va o‘ng bo‘lmacha devoriga maydaroq tarmoqlar 
beradi. Natijada o‘ng toj arteriya Yurak o‘ng yarim devorining birtalay qismini, chap 
qorinchaning orqa devorini va m. papillaris septalis qorinchalararo to‘sig‗ining orqa 
yarmini (r. interventricularis posterior) qon bilan ta‘minlaydi va chap toj arteriya 
tarmog‗i bilan anastomozlashadi. 
Chap toj arteriya
– a. coronaria sinistra aortaning boshlanish joyidagi chap 
sinusdan chiqib, chap quloqcha bilan o‘pka arteriyasining orasidan o‘tadi va ikki 
tarmoqqa bo‘linadi. O‘ng toj arteriya alohida tarmoq bo‘lib, Yurak uchigacha boradi: 
1) Ramus interventricularis anterior sulcus interventricularis anterior bo‘ylab Yurak 
uchiga boradi. Bu arteriya egatning boshidan oxirigacha bo‘lgan masofada chap 
qorinchaga yirikroq, o‘ng qorinchaga esa maydaroq tolalar chiqaradi va o‘ng toj 
arteriya tarmog‗i bilan anastomozlashadi. 2) Ramus circumflexus chap toj 
arteriyaning birmuncha mayda tarmog‗i bo‘lib, toj egat bo‘ylab harakatlanadi va chap 
quloq tagidan o‘tib, Yurakning old Yuzasiga boradi, bu arteriya, asosan, chap 
qorincha va qisman chap bo‘lmacha devorlariga tarmoqlar chiqaradi va o‘ng toj 

---

421 
arteriyasi bilan qo‘shilib, Yonlama qon aylanishida ahamiyati bo‘lgan arteriya 
halqasini hosil qiladi. Demak, a. coronaria sinistra chap qorinchaning oldingi qismini, 
o‘ng qorincha oldingi devorining ozroq qismini va Yurak to‘sig‗ining oldingi yarmini 
qon bilan ta‘minlab turadi. 
Yurak toj arteriyalari va ularning asosiy tarmoqlari bo‘lmachalar uchun aa. 
atriales ni quloqchalarga, aa.auricularis ni qorinchalarga, aa. ventriculares va nihoyat, 
qorinchalararo (aa. septi anterior et posterior) devorga beradi. Qorinchalar devoriga 
tarqalgan arteriyalar tashqaridan ichkariga harakatlanadi, uning hamma qavatlariga 
alohida tarmoqchalar berib qon bilan ta‘minlaydi. 
Miokard arteriya tarmoqlarining devori silliq muskuldan tuzilganligi sababli 
kuchli qisqarganda arteriya teshiklari butunlay bekilib qoladi. Shuning uchun ular 
―oxirgi‖ arteriyalar deb ataladi. Bunday arteriyalar muskul qavatlarining qisilib 
(spazm), qonning vaqtincha to‘xtab qolishi oqibatida miokardning ma‘lum qismida 
infarkt sodir bo‘lishi mumkin. 
Toj arteriyalar bo‘lmacha devorlarida, Yurak devori – mm. papillares da va 
Yurak uchida o‘zaro anastomozlar mavjud. Lekin toj arteriyalarning biror tolasi 
o‘zgargudek bo‘lsa, bu anastomozlar Yurakdagi qon aylanish jaraYonini normal 
davom ettira olmaydi. Yurakning toj arteriyalaridan boshqa ―qo‘shimcha‖ tarmoqlari 
ham bor: ular arcus aortae pastki Yuzasining lig. arteriosum ga yaqin joyidan va 
bronx arteriyalaridan boshlangan tolalardir.