Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Chap bo‟lmacha
– atrium sinistrum. Chap bo‘lmachaning ichki Yuzasi singari 
silliq tuzilgan. Uning old tomonida joylashgan quloqsimon o‘siq (auricula sinistra) 
bo‘shlig‗ining ichki Yuzasi toj-taroqsimon muskullar (musculus pectinati) bilan 
qoplangan. 
Chap bo‘lmachaga beshta teshik ochiladi: to‘rttasi o‘pka venalari (vv. 
pulmonales) teshiklari bo‘lib, beshinchisi ostium atrioventriculare sinistrum chap 
qorincha bilan tutashib turadi. Odatda, o‘ng va chap o‘pkaning har biridan ikkita 
(hammasi bo‘lib to‘rtta)dan vena tomiri o‘tib, o‘pkada kislorod bilan to‘yinadigan 
qonni chap bo‘lmachaga quyadi, bu venalarning teshiklari Yonma-Yon joylashgan. 
Ba‘zan ana shu bir juft vena o‘zaro qo‘shilib, bitta venani hosil qiladi. Shu tufayli 
bo‘lmachaga ochiladigan vena tomiri teshiklarining soni kamayadi. 
O‟ng qorincha
– Ventriculus dexter. O‘ng qorincha uchi pastga qaragan uch 
qirrali piramida shaklida bo‘lib, devorining qalinligi 5–8 mm, qorinchaning ichki 
Yuzasida muskul tutamlari parallel holatda yotmay, bir-biri bilan kesishib murakkab 
muskul chigali – et to‘siqlarini (trabeculae corneae) va muayyan joylarda qorincha 
bo‘shlig‗iga chiqib turadigan uchta konussimon o‘siq – so‘rg‗ichsimon muskullarni 
(mm. papillares) hosil qiladi. Qorinchalarni bir-biridan ajratib turadigan oraliq to‘siq 
septum interventriculare o‘ng qorincha bo‘shlig‗iga kirib joylashgan. Shuning uchun 
qorincha ko‘ndalangiga kesib qaralganda, yarimoy shakliga o‘xshab ko‘rinadi.
O‘ng qorincha bo‘shlig‗ining Yuqori serbar qismi ikki bo‘lakka ajralgan, orqa 
tomoni – tanasida (corpus) o‘ng bo‘lmachaga ochiladigan teshik – ostium 
atrioventriculare dextrum bor, oldingi Yuqori – konus tomoni (conus arteriosus) esa 
o‘pkaga boradigan qon tomir poyasi (stvoli)ga qo‘shilib ketadi. 
Atrioventrikular teshikda joylashgan uch tavaqali klapan valva atrioventricularis 
dextra (tricuspidalis) – quyidagi uchta alohida tavaqaga ajratiladi, ulardan biri oraliq 
to‘siq – cuspis septalis medial tomonda, ikkinchisi – cuspis anterior oldingi tomonda, 
uchinchisi – cuspis posterior orqa tomonda joylashadi. Bu klapanlar Yurakning ichki 
(endokard) qavatidan vujudga kelib, ularning pastki erkin chekkalari qorincha 
bo‘shlig‗i tomonida joylashgan, har bir klapan uchiga esa so‘rg‗ichsimon 
muskullardan boshlanadigan ingichka pay iplari – chordae tendineae birikkan. Pay 
iplari, odatda, uchta so‘rg‗ichsimon muskulning har biridan ikkitadan boshlanib, 
ikkita Yonma-Yon joylashgan qo‘shni klapanga boradi. Natijada har bir 
so‘rg‗ichsimon muskul ikkita klapanga bittadan pay iplari yordamida tutashib turadi. 
O‘ng qorinchaga ochiladigan o‘pka qon tomiri teshigi (ostium pulmonalis)ning 
og‗zida yarimoysimon klapan – valva trunci pulmonalis joylashgan, ulardan biri 
(valva semilunaris anterior) oldingi tomonda, qolgan ikkitasi orqa tomonda 

---

417 
joylashgan: ana shu ikkita klapanning biri medial tomonda (valva semilunaris dextra), 
ikkinchisi lateral tomonda (valva semilunaris sinistra) o‘rnashgan. Yarimoysimon 
klapanlar qon tomir bo‘shlig‗iga qarab (tashqaridan tikilgan cho‘ntakka o‘xshab) 
joylashgan. Har bir klapanning erkin chekkasida kichkina tugunchalari noduli 
valvulorum semilunarium bor. Qorincha diastolasi (bo‘shashgan) paytida qon 
tomirdagi qon orqaga qaytib, klapanlarni qon bilan to‘ldiradi, shu tufayli ularni bir-
biriga yaqinlashtirib, o‘pka arteriyasi qon tomirini qorincha bo‘shlig‗idan ajratib 
turadi, qon esa diastola paytida a. pulmonalis dan qorinchaga qaytib quyilmaydi. 
Ayni vaqtda qorinchalar diastolasi bo‘lmachalar sistolasi (qisilish) bo‘lib, qon bo‘lma 
bilan qorincha oraliq o‘rtasidagi teshik orqali qorinchalarga quyiladi. Qorinchalar 
sistolasi paytida bo‘lmacha diastola holatida bo‘ladi. Ayni vaqtda uch tavaqali 
klapanlar bir-biriga yaqinlashib, teshikni yopib qo‘yadi. Natijada qon bo‘lmachaga 
qaytmasdan, o‘pka qon tomiriga yo‘naladi.