Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Jigarning tuzlishi 
Jigarning uragan koin parda – tunica serosa ning tagidagi fibroz parda (tunica serosa 
gussoni) jigarning uraydi va kincha hosil qiladi .Jigar darvozasi soxasida kalinlashib 
tomirlarning uraydi va jigar ichiga kirib uni bulaklarga bulib Yuboradi (50 ming 
donadan oshikrok jigar bulaklari bor ) .
Jigarda 4 - segment tafovut kilnadi. 
Kuino degan olim jigarda sakkizta segmeng tafovut kilinadi: 
1. Dumsimon segment chap bo‗lakda. 
2. CHal bo‗lakning orka segmenti. 
3. CHap bo‗lakning oldingi segmenti. 
4. CHap bo‗pakning kvadrat segmenti, 
5. Ung bo‗lakning o‗rta oldingi, Yukori segmenti. 
6. Ung bo‗lakning oldingi pastki lateral segmenti. 
7. Ungbo‗lakning orka pasgki lateral segmenti. 
8. Ung bo‗lakning o‗rta orka Yukori segmentlari, 
Ana shu ssgmentlarning jigar beshta sektor hosil bo‗ladi. 
1. CHap lateral ssktor (II segmentning uz ichiga oladi.) 
2. CHap paramedial sektor (III va IV). 
3. O‗ng paramedaal sektor (V va VIII), 
4. O‗ng lateral sektor (VI va VII) 
5. CHap dorsal sektor (orka). 
Jigar xujayralari orasida joylashgan mayda o‗t naychalari ductus bili feri 
bo‗lajchalararo naycha ductuli inter lobilaris , bular o‗zaro ko‗nilib o‗ng va chap jigar 
o‗t yo‗llari ductus hepaticus communis ni hosil qiladi. Bu esa ductus cysticus bilan 
qo‗shilib, umumiy o‗g yo‗lida ductus choledohus ni hosil qiladi. Bir sugkada jigar 
700 - 800gramm o‗g ishlab chiqaradi. Jigarning struktur birligi 6u - bo‗lakcha. Bu 
jigar parenximasining ushoqqina bir qismi bo‗lib, olti qirrali gepototsit balkalari va 
sinusoidlari spetsifik bo‗lakcha ichki kapilyarlaridan tashkil topgan. Sinusoidpardan 
bo‗lakchalararo argeriya va venalar boshlanadi. A bo‗lakchalardan hosil bo‗layotgan 
o‗t suYuqligi bo‗lakchalararo o‗t naychalariga chiqariladi. Bo‗lakchalararo vena, 
sinusoidlar va markaziy vena - «ajoyib venoz tur» ni, yani jigarning funksional 
birligini hosil qiladi. Markaziy bo‗lakchalararo venalar bir necha jigar venalariga 
to‗planib jigar orqa Yuzasidagi pastki kavak venaga quyiladi. 

---

137 
Zamonaviiy tushunchalarga ko‗ra jigarda sakkizta segment, beshta sektor va ikkita 
bo‗lak farqlanadi. 
Jigar funksiyasi. 
1 . O‗t ishlab chiqaradi va ovqat hazm qiilishda ishtirok etadi. 
2. Dezintoksikatsion funksiya, yani organizmda bo‗lgan zaxarli moddalarni 
neytrallaydi. 
3. Oqsillar almashinuvida ishtirok etadi. 
A. 100% an‘buminni sintez qiladi. 80% qon plazmasi globulinni sintez qiladi. 
B. Qonni ivituvchi sistsmasi komponentlarini sintezlaydi. 
V. Antitelalar tarkibini sintezlaydi. 
G. Murakkab oksillar sintezida ishtirok etadi. 
D. Aminokislotalarni qayta taminlaydi va dezaminlaydi. 
E. Ammiakdan mochevina hosil qiladi. 
4. Uglevodlar almashinuvida ishtiroki- monosaxaridlardan glYukoza hosil qiladi. 
Taloq 
Bu embrion taraqqiyotining 5-6 xaftasida paydo bo‗ladi. U rivojlanayotgan katta 
charvi 
ichidagi 
mezenxima 
xujayralarining 
zich 
to‗plamidan 
hosil 
bo‗ladi. 
So‗ngra 
tomirlar 
orasida 
joylashgan 
retikulyar hujayralar hosil bo‗ladi. Ularning orasida qonning o‗zak xujayralari 
joylashadi. 7-8-haftalarga borib taloqda makrofaglar, 11-12- xaftalarda esa V 
limfotsitlar hosil bo‗ladi. Embrion taraqqiyotining 3-5 oylarida arteriyalarda 
dastavval T-limfotsitlar to‗planadi. (E - zona yoki periarterial zona), so‗ngra bu erda 
V 
bo‗lada. Ular orasidagi to‗kima va sinusoidlar kon tomirlar Bilan kizil pulpani 
tashkil qiladi . Taloq darvozasidan (a, lienalis) kirada, arteriya trabekulalar bo‗ylab 
tarmoklanada va bu tarmoklar (a. Trabecularis ) nomini oladi . So‗ng trabekula kizil 
pulpaga o‗tada. Bu erda pulpa arteriyasi (a. pulparis ) deb atalada. Bu arteriyaning 
tashki pardasida kup mikdorda elostik tolalar bulib , ular tomirlarning chuzilishi va 
torayishini taminlaydi. T-V limfotsitlar va plazmatsitlardan iborat limfotik kin Bilan 
uraladi . Bularni ok pulpa deb atash mumkin .
Taloqning tuzilishi
Taloq tok organ , shakli chuzik konga tulib turishi tufayli tuk kizil rangli buladi . U 
sirtidan serroz parda va zich fibroz kapsula Bilan uralgan . Asta sekin ingichkalashib 
boruvchi bu trebikulalar usib turadi Taloqka kon toimrlar kiradigan joyda kapsula 
kalinlashadi , ichkariga buralib bu azoni darvozasini hosil qiladi .Taloqning ok va 
kizil pulpalari asosini redikulyar tukima hosil qiladi Kizil pulpa Taloqning asosini 
tashkil qiladi .Kizil pulpa sinosoid tipdagi kon tomirlarga boy. 
Korin parda – peritoneum bu seroz parda korin bushligi devorini ichki Yuzasini va 
unda joylashgan azolarni tashki tomonini koplaydi .SHuning uchun unda 2vark fark 
kilinadi : pariatal va vissiral . Parietal varak korin devori ichki Yuzasini , vissiral 
varak esa azolarni uraydi . Bu ikki varak urtasida bushlik cavitas peritonei deyiladi . 
Parietal varak vissiral varak bilan ichak tutkichi yordamida boglangan . Ichak tutkichi 
(serburma kuylak yokasi) ni eslatadi . Katta charvi korin parda bukilishi natijasida 4 
varaginidan iborat buladi . YAni u kup burmalarni tuplab tepaga kutariladi . Kichik 
charvini esa korin pardaning jigardan meda va duodenum ga utish joyida hosil qiladi 

---

138 
va uning tarkida umumiy ut Yuli , darvoza vena , jigarning xususiy arteriyasi , 
nervning va limfa tomirlari utadi .Korin bushligining orka devori va parietal varak 
orasida korin parda orka bushligi – cavum retroperitoneum joylashgan .
Korin parda axamiyati
Korin bushligi azolarni ushlab turadi . 
Hosil kilgan burmalar , sinuslar , kopchalar xirurgik praktikada axamiyatli , yani 
patalogiya suYukliklarni tuplab turadi . 
Azolar orasidagi ishkalanishni kamytiradi ( ishlab chikarilgan sekret tufayli )
YOglarga boy bulganligi uchun korin bushligidagi issiklikni meyorga solib turadi . 
Bakteritsid funsiyasi ( korin bushligiga tushgan mikroblarni Yuk qiladi )
Me‘da osti bezinpng ontogenszi.
Bsz tananing orqa tomonidan aorta va pastki kavak venasi o‗tadi, Bezning dumi bez 
tanasining bevosita davomi bo‗lib, asta-sekin ingichkalashadi va Taloq 
darvozasigacha boradi. Me‘da osti bezi qorin pardadan tashkarida (eksraperitonial) 
yotada. CHikaruv nayi ductus pancreaticus kup tarmoklangan bezlarga kiradi .
Me‘da otsti bezining funksiyasi.
1
SHira chiqaruv nayi orkali o‗n ikki barmokli ichakning pastga yo‗naluvchi kismga 
yo‗naladi va oksil, yog‗, uglevodnn parchalab iChakka shimilishida bevosita 
katnashadi. Meda osti bezi shirasi ovkat eyila boshlagandan sung 2-4 dakika utgach , 
ajralib chika boshlaydi . Uning ichki sekret garmoni – insulin , meda osti bezining 
tana va dum bulaklarni tarkibida kup mikdorda joylashgan buladi . Maxsus xujayralar 
(pankreatik, langergans) orolchasida ajralib, qonga hosil buladi. Ductus cystcus va 
jigardan kelayotgan ductus hepaticus communis bilan kushshlib, ductus choledochus 
ni hosil qiladi. Bu naycha esa o‗z navbatida me‘da osgi bezi naychasn – ductus 
pancriaticus bilan birgalikda 12 barmokli ichakdagi papilla duadeni major teshigiga 
ochilada. Bu teshik atrofida muskul sfikteri «Sfinter Oddi» joylashadi. O‗t suYukligi 
jigarda sutka davomida to‗xtovsiz ishlab chikariladi, ammo o‗t suYukligi iChakka 
ovkat luqmasini hazm kilish, parchalanishi paytidagina kerak bo‗ladn. Duadenum ga 
ovkat tushgan paygda sfinkter Odsi ochiladi va o‗t suYukligi iChakka tushada. 
Sfinkter o‗t suYukligiga kancha kerak bo‗lsa, shunchn vatkgacha ochik turadi. 12 
barmokli ichakda ovkat xazm bo‗lishi jaraYoni tamom bo‗lishi bilan darhol epiladi 
va o‗t suYukligi o‗t pufagida to‗plana boshlaydi. 
O‗t pufagi dsvori kalinligi 1,5 - 2 mm. Korin parda uni fakat pastdan koplaydi 
,shuning uchun tashki devorining ko‗p kismini adventsial parda qoplayda, Uniig 
ostida muskul kavati joylashadi. Ichki pardasi - shillik kavat bo‗lib, burmalar hosil 
qiladi. 
Turli ekologkk fatkorlar, ya‘ni suv tankisliga (masalan Orol dengizig suvning 
kamayib ketishi), yoki turli pestitsidlarning dala sharoitida ishlatilishi natijasida 
ularning xam a‘zolari bszlariga bo‗lgai ta‘siriga o‗rganish katta ahamiyatga egadir 
(sarik kasallik, jigar distrofiyasi yoki jigar sirrozi, pankreatig, xoletsisgit, kandli 
diabet va xokazo.
Korin pardaning rivojlanishi
1
Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill 
Livingstone, 2014

---

139 
Qorin 
narda 
mezodermaning 
Yon 
plastinkalaridan 
riYujlanadi. 
Bu 
parda 
boshidayok 
o‗zining 
kismlariga, 
ya‘ni 
korin 
devorini 
qoplovchi 
(parietal) 
varaklarni 
organlarni 
o‗rovchi 
(visseral) 
varaqlarga 
ajraladn. 
Visderal 
varaq 
birlamchi 
ichak 
nayini butunlay uz kuliga oladi desa bo‗lada. Fakat urta chizik buylab 
juda ozgina joy ochin xolda. CHunki ichak nayini urab kelgan parda 
o‗rta 
chizikka 
yakin 
kelganda 
bir-biriga 
tegmasdan 
korin 
devoriga
o‗tadi va ,dorzal ( orka ) xamda ventral (oldingi) tutkichlarni hosil qiladi
SHunday 
kilib, 
parietal 
va 
vissiral 
varaklar 
orasida 
juda 
tor bo‗shliq paydo bo‗lada, 6unga tananing ikkilamchi bo‗shligi deb 
ataladi, Bu ikkilamchi bo‗shlik o‗z navbatida diafragma takomil etayotgan 
vaktida,Yurak bushligi upka bushligi va korin pardaning bushligi nomlar Bilan uchta 
bushlikka ajratiladi . Birlamchi ichak nayidan rivrjlanadigan,organlar,(meda , 
ingichka va Yugon ichaklar, ularning devoridan usib chikadigan jigar,meda osti 
bezi)shakillanayotgan va joylashayotgan vaktda,yani ularning topografiyasi vujudgv 
kela boshlaydi .Bazi korin bushligi soxasida uchraydigan jarroxlik jaraYonlarida turli 
jarroxlik asboblari ( pinset,skalpel,salfetka ,va tamponlpr ) korin bushligida kolib 
ketishi sabali korinpardada yiringli xolatlar kuzatiladi va bunda kasallar tuzalishi 
urniga aksincha uzlarini yomon sezadilar ( issigi kutarilishi , ogrik kuchayadi ).
Xazm azolaridan kuzatiladigan turli kasalliklar ( meda yarasi , xoletsistit ,pankreotit , 
kandli diabet va boshkalar)ning xazm kilish azolari ( jigar meda osti bezi Taloq )ga 
tasiri bir muncha vaktlardan beri urganiladi Olimlarning olgan malumotlariga kura 
xoletsistit ,pankretit va meda yarasi kasalliklarni hosil bulishi bir biriga boglikdir . 
Bunga gepoto-leonal sindromi deb ataladi , chunki Yukorida keltirilgan azolarda 
kuzatiladigan biror bir patalogik xolat albatta kushni azolarga tasir etmay kolmaydi 
va ulardan turli potalogik xolat kelib kelib chikishiga sabab buladi . Bunday 
xolatlarning oldini olish uchun xazm bezlarini birortasida patalogik xolat sezilsa, 
darov uning oldini olish zarur va davolash ishlarini olib borish zarur. Bu masala shu 
kunning dolzarb muommolaridan biridir.