Тошкент тиббиет академияси

Qalqonsimon bez kasalliklari
Jahon adabiyotida qalqonsimon bez xaqida qisqacha ma'lumot birlamchi Galen tomonidan berilgan bo‘lsa ham, uning anatomik tuzilishi xaqida batafsilroq ma'lumotlarni Vezaliy (1543 y) yozib qoldirgan. Bezning qalqonga o‘xshashligiga qarab, Wharton 1656 yili unga qalqonsimon bez deya nom berdi. Ichki sekretsiya bezlari faoliyatida uning tutgan o‘rni va ahamiyati xaqidagi taxminlar King (1836 y) ga tegishli bo‘lib, Baumann (1896 y) bu bezda yod moddasining alohida yig‘ilishini ko‘rsatgan.

Qalqonsimon bezning inson organizmi uchun bo‘lgan biologik ahamiyati, o‘tgan asrning ikkinchi yarmiga kelgandan keyingina oydinlashdi. Tireotoksik buqoq jarrohligidagi ilk qadamlar, qalqonsimon bez subtotal subkapsulyar strumektomiyasini amalga oshirish texnikasining O. V. Nikolaev (1951) tomonidan batafsil ishlab chiqilishi, bu sohadagi katta yutuqlardan biri bo‘ldi.

O‘zbekistonning endemik buqoq o‘chog‘i ekanligi o‘tgan asrlardan beri ma'lum edi, lekin yurtimizda qalqonsimon bez kasalliklarini o‘rganish, uni davolash jaroyoni, profilaktikasi va xirurgiyasining rivojlanishi XX asrning o‘rtalaridan boshlandi. Uning rivojiga mamlakatimiz tadqiqotchi-laridan: M. S. Astrov, S. A. Ma'sumov, R. Q. Islombekov, Yo. X. Turakulov va boshqalar katta hissa qo‘shdilar. Jumladan, S. A. Ma'sumov bir qator ilm ahli bilan birgalikda, O‘zbekistonda buqoqning endemik o‘choqlari bo‘yicha qator ekspeditsiyalar uyushtirib, tadqiqot ishlarini olib borgan, hamda buqoq kasalligi profilaktikasi va davosiga doir qator chora-tadbirlar ishlab chiqqan. Jumladan, O.V. Nikolaev taklif etgan, ko‘pchilikka ma'lum bo‘lgan - subtotal strumektomiya operatsiya usulini takomillashtirgan. “Buqoq - qalqonsimon bezning mazkur geografik muhit uchun xos bo‘lgan kattalashuvidir”, - degan ta'rif ham S. A. Ma'sumovga tegishlidir. Mamla-katimizda bugungi kunda 15 dan ziyod endemik o‘choq bo‘lib, aholining qariyb 10-20% da qalqonsimon bezning kattalashuvi kuzatiladi. Bu birinchi galda, atrof muhit va suv havzalaridagi ichimlik suv va ozuqa moddalarda yod moddasining tansiqligi oqibatida kelib chiqishi isbotlab berilgan.