Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

Belgisi 
Nomi 
S
oni
E
slatma
22 
12 
12 
12 
11 
11 
11 
11 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
MCH 00. 15. 00. 00. SB. 
MCH 00. 15. 00. 01. 
MCH 00. 15. 00. 02. 
MCH 00. 15. 00. 03. 
MCH 00. 15. 00. 04. 
MCH 00. 15. 00. 05. 
MCH 00. 15. 00. 06. 
MCH 00. 15. 00. 07. 
Xujjat 
Yig‘ish chizmasi 
Detallar 
Korpus 
Prizma 
Vilka 
Upor 
Vtulka 
Vint M20 
Rukoyatka 
1 
1 
1 
1 
2 
1 
1 
2 

---

115 
11 
8 
9 
10 
11 
12 
MCH 00. 15. 00. 08. 
Os 
Standart buyumlar 
Bolt M8 x 40.58 
DST 7798-70 
Vint M5 x 12.58 
DST 1476-64 
Vint M5 x 14.58 
DST 1476-64 
Vint M10 x25.58 
DST 1481-64 
2 
1 
2 
1 
1- rasm 

---

116 
 
 
 
 
 
 

---

117 
Grafik ishning maqsadi va mazmuni; uni bajarish uchun tavsiyalar va uslubiy ko‘rsatmalar; 
Grafik ishini taxt qilish. 
 
Bu mashg‘ulotlarda o‘quvchi va talabalar yig‘ma birlikning yig‘ish chizmasini bajarishni 
o‘rganadilar. Bu jarayonda, ular muhandislik kompyuter grafikasidan olgan bilimlari va 
ko‘nikmalarini mustahkamlaydilar. Chizma bajarish, chizmani tahrir qilish, ob’ektlarga bog‘lanish 
va o‘lcham qo‘yish panellaridagi barcha tugmalardan foydalanadila. 
Shuningdek, grafik ishida bajarilgan detal chizmalarini blok ko‘rinishida xotirada saqlash va 
undan foydalanib yig‘ish chizmalarini bajarishga o‘rganadilar. 
Grafik ishini maqsadi va mazuni 
Grafik ishida detallarga ajratish uchun vazifa qilib berilgan yig‘ma birlikning «Yig‘ish 
chizmasi» bajariladi. 
Grafik ishini bajarishdan maqsad o‘quvchi va talabalarning chizmachilikdan hamda 
kompyuter grafikasidan olgan bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlash bo‘lib, ularning zamonaviy 
texnik vositalar-kompyuterlardan foydalanish malakasini oshirishdan iborat.
Grafik ishi A3 formatda bajariladi. Agar, «Yig‘ish chizmasi»ning spetsifikatsiyasi-yig‘ma 
birlik tarkibiga kiruvchi detallar to‘g‘risidagi ma’lumotlar jadvali A3 formatga sig‘may qolsa, uni 
ikkinchi A3 formatga, yig‘ish jarayonining ketma ketligini aks etuvchi «Blok sxema» bilan 
birgalikda bajariladi.
Grafik ishida bajarilgan detallarning ishchi chizmalarini, «Sozdat blok»-«Blok yaratish» 
buyrug‘idan foydalanib hotiraga saqlab qo‘yilishi takidlangan edi. Shuning uchun, ekranda hotirada 
saqlangan A3 format ochiladi. Agar, A3 format hotirada bo‘lmasa, A3 formatda bajarilgan biror 
chizma ekranda ochilib, uning chizmasini o‘chirib tashlash yo‘li bilan ham, tayyor A3 formatni 
olish mumkin. 
Yig‘ma birlikning yig‘ish chizmasini quyidagi ketma-ketlikda bajarish tavsiya etiladi, 
masalan «Konduktor», ya’ni uchinchi grafik ishida olingan yig‘ma birilik misolida; 
Asosiy tana-«Korpus» hisoblangan detalni «Vstavit blok» -«Blokni qo‘yish» buyrug‘i 
yordamida ochilgan A3 formatga joylashtiriladi. Ya’ni «Korpus» chizmasi ekranga chaqirib olinadi 
va undagi barcha o‘lchamlar ekrandan yo‘qotilib, u bilan birikuvchi detallarni biriktirishga 
tayyorlanadi. «Korpus» bilan birikuvchi detallarni ketma-ket blokdan chaqirib olinadi va ularni 
joylashtirib chiqiladi. 
Bizning misolimizda: avval prizma va vilka o‘q bilan biriktirilgan holda, korpusning 
yo‘naltiruvchi prizmasiga o‘tqazilib oltinchi vint bilan qotirilgan vaziyatda tasvirlanadi. So‘ngra, 
«Vilka»ga tayanch vint buralgan holda tasvirlanadi. Bu detallarning chizmasi «Vstavit blok» - 
«Blokni qo‘yish» buyrug‘i yordamida xotiradan olib kelib, korpus bilan biriktiriladi. Korpus kabi, 
biriktirilgan detallarning o‘lchamlari ekrandan o‘chiriladi va ko‘rinishdariga tegishli o‘zgartirishlar 
kiritiladi. Ya’ni, birikuvchi detallarning bir-birini ko‘rinishlarini to‘sib qo‘yuvchi va ko‘rinmas 
qismlarining tasvirlari tahrirlanadi.
Shuningdek, yig‘ish chizmasini ko‘rinishlarida detallarning ortiqcha chiziqlari va shtrixlari 
bo‘lsa, ular ham yo‘qotiladi yoki shtrixlash yo‘nalishlari o‘zgartiriladi, ya’ni yig‘ish chizmasi taxrir 
qilib chiqiladi. 
Agar, birikuvchi detallar bir-birlari bilan standart biriktirish detallari yordamida biriktirilgan 
bo‘lsa, ularni soddalashtirib tasvirlanadi. 
Yig‘ma birlikning «Yig‘ish chizmasi»dagi ko‘rinishlar soni asosiy tana, ya’ni korpusning 
ko‘rinishlar soni kabi bo‘ladi. Yig‘ish chizmasining tahrir qilish chog‘ida bu ko‘rinishlarga 
qo‘shimcha qilib ayrim ko‘rinish yoki qirqim va kesimlar bajarilishi ham mumkin. 
IV-grafik ishini bevosita yig‘ma birlikning yig‘ish chizmasidan foydalanib bajarish 
mumkin. Buning uchun, talabalarning bilimlari va malakalaridan kelib chiqqan holda, yig‘ma 
birlikning asosiy 3 yoki 4 ta va undan ko‘proq detallaridan iborat bo‘lgan qismi vazifa qilib beriladi.
Yig‘ish chizmasi haqiqiy o‘lchamlarda bajariladi. Buning uchun, yig‘ma birlik chizmasining 
masshtabi asosiy yozuvdan olinadi va undan foydalanib, uning detallarini asl-haqiqiy o‘lchamlari 
aniqlanadi.

---

118 
Yig‘ma birlikni yig‘ish chizmasini, bosh ko‘rinishi va boshqa ko‘rinishlarining simmetriya 
o‘qlarini hamda markaz chiziqlari o‘tkazilib, vazifani bajarishga kirishiladi.
Yig‘ma birlikning yig‘ish chizmasini, uning bosh-oldidan ko‘rinishining tasvirlashdan 
boshlanadi. So‘ngra, uning ustidan va chapdan ko‘rinishlari hamda spetsifikatsiyasi bajariladi, 1, 2- 
rasm.