Toshkent yangiyul poligraph service

Fosfat kislota va qo‘sh superfosfat ishlab chiqarish.
Fosfat kislota asosan ekstraksiya usuli bilan olinadi. Bunda tabiiy fosforitlar mul sulfat kislota bilan ishlov beriladi.
Ca₅ (P0₄)₃ F+5H₂S0₄+5nH₂0 -> 5CaSO„ • nH₂0+3H₃P0₄+HF
Hosil bo'lgan gipsni (fosfogips-parchalanmay qolgan fosfat va CaS0₄ aralashmasi) suyuq fazadan filtrlab ajratib tashlanadi. Olingan H₃P0₄, asosan o‘g‘it olish uchun va texnik maqsadlarda ishlatiladi. Fosfogipsdan filtrlab ajratilgan fosfat kislota suyuq fazaga o‘tgan kremnezyom, sulfatlar, temir va aluminiy fosfatlari va boshqalar bilan ifloslangan bo‘ladi. Fosfat kislota ishlab chiqarishda yuqori konsentratsiyali kislota olishga, yaxshi filtrlanadigan yirik kristalli fosfogips olish va ekstraksiya jarayonini tezlashtirishga harakat qilinadi.
Gipsning yirik kristallari 70—80°С harorat va sulfat kislotaning konsentratsiyasi pastroq bo‘lganda hosil bo‘ladi. Yuqori konsentratsiyali H₃P0₄ olish va ekstraksiya jarayonini tezlashtirish uchun, 75% li H₂S0₄, 70—80°C harorat va jadal aralashtirish qo‘llaniladi. Jarayon to'xtovsiz boradi.
Fosfat kislota ishlab chiqarishning texnologik sxemasi 77- rasmda berilgan. Bunkerdan (1) fosfat xomashyosi lentali dozalagich (2) orqali ekstraksiyalagichga (ekstraksiyalagich- yirik 60 m³ hajmli po'lat chanlar bo'lib ichi kislotaga chidamli plitalar bilan qoplangan va ichiga aralashtirgich o'rnatilgan) tushadi. Unga kislota saqlagichdan H₂S0₄oqib tushadi. Hosil bo'lgan pulpa navbat bilan keyingi ekstrak-siyalagichlarga o‘zi oqib o‘tadi. So‘ngra undan lentali vakuum filtrga (4) borib filtralanadi, suv bilan yuviladi va fosfogips ajratib olinadi. Kislota konsentratsiyasi 36% dan (P₂0₅ 28—32 %) oshmaydi. Qo‘sh superfosfat olish uchun 50—80 %li H₃P0₄ kerak bo‘ladi. Shuning uchun olingan suyuq H₃P0₄ ning konsentratsiyasi turli yo‘llar bilan oshiriladi.

Keyingi yillarda fosfat kislotasi ishlab chiqarishning uch rejimda: digidratli, yarimgidratli va angidritli ekstraksiya usullari ishlab chiqildi. Kislota olish jarayoni sharoitiga: asosan, harorat va H₂S0₄ ning konsentratsiyasiga qarab kalsiy sulfat turlicha gidratlanadi. Bu uchala rejimlar orasida keng tarqalayotgani yarimgidratli usuldir. Bu usulda konsentrlangan H₃P0₄ olish imkoniyati tug‘iladi. Rossiyada hozirgi paytda ishlab chiqarilayotgan H₃P0₄ ning 1/4 qismi shu usulda olinmoqda va bu ko'rsatkich oshib bormoqda.
Bunda jarayon digitratli rejimga o‘xshaydi, ammo ayrim parametrlari bilan farq qiladi. Masalan, 95— 105°C harorat, yuqori konsentratsiyali (93% li) H₂S0₄ ning qo‘llanishi kabilar. Ayniqsa, juda keng tarqalayotgan qurama (yarim-gidrat-digidratli) usul, yuqori konsentratsiyali (50% P₂0₅) H₃P0₄ olish imkoniyatini berish bilan bir qatorda atrof-muhitni zaharlanishini ham bir muncha oldini oladi. 11. tabiiy fosfatni H₂S0₄ bilan qayta ishlaganda 1,61. fosfogips hosil bo‘ladi. Undan foydalanish muammosi haligacha to‘liq hal qilingan emas. Uni sho‘r erlarni normallashtirish uchun tuproqqa soladilar, undan shuvoq ishlari uchun ganch-alebastr olinadi. Uni termik parchalab sement xomashyosiga hamda S0₂ olinib, uni yana H₂S0₄ ga aylantirish mumkin. Bu foydalanish yo‘llari hali to* liq amalga oshgan emas. Uni amalga oshirish iqtisodiy va ekologik nuqtai nazardan muhim vazifadir.