Toshkent yangiyul poligraph service

8- jadval.
Tabiiy gazning tarkibi

	Tarkibi va ularning ulushi, % (hajm bo'yicha)
Gaz nomi					c5h,2 va undan yuqori parafin- lar	Noorganik gazlar
	ch4	СЛ	c3h8	СД„		co2	N	H2S
Buxoro viloyati Gazli	95,6	2,1	0,2	0,2	0,2	1,0	0,6
Qashqadarvo viloyati Muborak gaz konlari	88,6	1.5	0,26	0.11	0,33	4,3	5	4,5
0‘rtabuloq	85,8	1,8	0,27	0,15	0,36	5,2	1,4	5,0
Porruq	89,2	3,8	0,94	0,23	1,72	3,4	0,4	0,08
Qoraqum	89,6	4,0	1,02	0,38	1,44	1,7	1.6	0,25
Ze varda	89,3	3,7	0,74	0,17	1,2	4,2	0,5	0,01
Kultoq	89.2	5,0	0,99	0,52	1,16	2,4	0,54	0,2
Alan	89,2	2	0,87	9,17	1,16	0,4	0,56	0,14
Andijon viloyati Polvontosh	75,7	7	2,8	3,3		0,2	11
Xo‘jaobod	81,2	6	1,5	3,8	-	0,5	7	-

Gaz sanoatining jadal sur’atlar bilan rivojlanishi gazning ajoyib yoqilg'i ekanligi bilan bog‘liq. U yonganda to'liq yonadi, tutun va zaharli moddalar hamda kul hosil qilmaydi, tashish (o‘zi oqib borganligi sababli) qulay va iqtisodiy jihatdan arzon, siqilgan va suyultirilgan holda saqlash mumkin, qazib olish ancha arzon (shartli yoqilg'i birligiga aylantirib hisoblanganda ko'mir qiymatining 10 % ni tashkil etadi). Mamalakatda ishlatiladigan jami gazning 55 % sanoatga sarflanadi, 26 % elektr stansiyalarda yoqiladi, 15 %

turmush ehtiyojlari uchun va 4 % xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida sarflanadi. Hozirgi kunda po‘latning 90 %, cho‘yannning 85 %, sementning 60 % va o‘g‘itning 85 % gazdan foydalanib ishlab chiqarilmoqda. Tabiiy gazning barcha tarkibiy qismlardan kimyo sanoatida keng foydalaniladi. Ayniqsa, neft kimyo sanoati uchun neftni qayta ishlashdan hosil bo‘lgan to‘yinmagan uglevodorodlar saqlovchi gazlar muhim xomashyodir. Neftni qayta ishlash natijasida qayta ishlash usullariga qarab hosil bo‘lgan gazlarning tarkibi (o‘rtacha) 9- jadvalda berilgan.
Gaz quduqlarini qazish neft qazishdan amalda farq qilmaydi. Respublikamizda sanoat miqyosida gaz qazib olish asosan 1965- yillardan keyin boshlandi. Foydalaniladigan yirik gaz konlari Buxorodagi-Gazli, Qorovulbozor, Dengizko‘l, Jarqoq,
9- jadval.
Neftni qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan gazlar tarkibi(o‘rtacha)

Neftni qayta ishlash usullari	Gazlarning tarkibi va ulushi, % (hajm bo'yicha)
	H	CH4	СД	СД	СД0	c2h4	^C3^Hfi	СД
Suyuq fazali kreking	' 3,5	45	17,5	13	5,5	2,5	7	4,5
Piroliz	12	56	6	0.5	0,2	17	7,5	4,5
Katalitik kreking	5,5	10	4	18	44	3	9	4,5
Katalitik riforming	9	7	13	37	35	-	-	-

Qashqadaryoda - Sho‘rtan, Zevarda, Shimoliy va Janubiy Muborak, 0‘rtabuloq, Pomir, Qoraqum, Qultoq, Apan va boshqalar, jami 30 dan ortiq. 0‘zbekiston 1976- yilga kelib 36,1 mlrd m³ gaz ishlab chiqardi. Bu Bolgariya, Chexiya va Slovakiya, Angliyada ishlab chiqaradigan gazlarning hammasini qo‘shib hisoblagandagi miqdordan ham ortiqdir. Hozirgi paytda respublikamizda Yaponiya, Fransiya, Angliya kabi rivojlangan mamlakatlami qo'shib hisoblaganda ham ulardan ko‘proq gaz ishlab chiqarilmoqda.

1. 
   §. Organik sintez xomashyosi va tipik kimyoviy texnologik jarayonlar
   

Organik birikmalarni ishlab chiqarish qadimdan boshlangan, ammo u uzoq yillar davomida tabiiy materiallar tarkibidagi mahsulotlarni (qand-shakar, skipidar, o‘simlik va hayvon moylari hamda yog‘lari va boshqalar) ajratib olishga asoslangan yoki murakkab tabiiy mahsulotlarni oddiy moddalarga (oziq-ovqat mahsulotlarini spirt va sirka kislotasiga, yog‘lami sovun va gliseringacha) parchalashga asoslangan edi.
XIX asrning o‘rtalariga kelib organik kimyo taraqqiyotida yirik muvaffaqiyatlar qo‘lga kiritildi. A.M.Butlerovning organik modda­laming tuzilish nazariyasi yaratildi, fizika, kimyo va texnik fanlaming yutuqlari, toshko‘mimi kokslashdan hosil bo'luvchi qo‘shimcha mahsulotlarga asoslangan xomashyo bazasining yaratilishi va boshqalar, organik sintezning paydo bo‘lishiga, ya’ni, oddiy modda- lardan murakkab moddalami olishga olib keldi.
Organik kimyoning dastlabki yutuqlari tabiiy materiallarni (tabiiy bo‘yoqlar, dori-darmonlar, hid beruvchi moddalar) sintetika almashtirishga qaratildi. Keyinchalik esa asta - sekinlik bilan tabiatda uchramaydigan (portlovchi moddalar, yuqori molekular birikmalar) birikmalarni sintezlashga qaratilgan. 0‘tgan asrning 30-50- yillarda tabiiy gaz va neft qazib olish hamda uni qayta ishlash sohasidagi ulkan muvofaqiyatlar organik sintezning gurkirab rivojlanishi uchun mustahkam xomashyo bazasini yaratdi. Toshko‘mir xomashyosining neft mahsulotlari ashyosiga almashtirishga bo^£lgan moyillik 100- rasmda ifodalangan. Bunday almashinish jarayonida yangi neft kimyo sintezi deb ataluvchi termin paydo bo‘ldi. Bu sintezning yangi xomashyo bazasiga asoslanganligini ko‘rsatadi xolos, biror mahsulotni kondan xomashyodan (toshko‘mir xomashyosidan yoki neft xomashyo- sidan) foydalanib sintezlanishidan qat’iy nazar ular ishlab chiqa­rishda prinsipial farq bo‘lmaydi.