Toshkent yangiyul poligraph service

§. Oltingugurt (IV)— oksidini ishlab chiqarish

S0₂— rangsiz, o‘tkir hidli (yonayotgan oltingugurt hidini esla- tadi) gaz. 100 % S0₂ atmosfera bosimida — 10,09°C da suyuq holga o‘tadi. — 70°C da qotadi. Juda zaharli bo‘lib, chegaraviy xavfli konsentratsiya miqdori 0,005 mg/m³, ishlab chiqarish binolarida esa 10,0 mg/m³ga teng.
Xomashyo S0₂ olish uchun asosiy xomashyo kabi oltingugurtli moddalar va tarkibida S saqlovchi sanoat chiqindilaridir. Keyingi yillarda rangli metallurgiya sanoatining chiqindi gazlari tarkibidagi S0₂ ni olish keng quloch yoymoqda.
Pirit tarkibida nazariy jihatdan olganda 53,46 % oltingugurt saqlaydi. Tabiiy kolchedan har doim tarkibida begona arashlama sifatida mis, rux, nikel, kumush, qo‘rg‘oshin, mishyak, surmaning oltingugurtli birikmalari, turli sulfat va karbonatli tuzlar, kvars, silikatlar va boshqalar saqlaydi va o‘z navbatida u shu metallami olish uchun xom-ashyo hamdir. Rangli metallarning sulfidlarini ajratish uchun ruda maydalanadi va flotatsiyalanadi. Natijada rangli metall sulfidlarining konsentranti olinadi: qolgan qoldig‘i asosan tarkibida 45—50% oltingugurt saqlovchi boyitilgan piritdan iborat bo‘lib, S0₂ olish uchun yoqiladi.

Olingan rangli metall konsentratlari metallurgiya zavodlarida kuydirilib metallar ajratib olinadi. Bunda chiqindi gaz sifatida 3% gacha S0₂ ajralib chiqadi va havoni, atrof-muhitni zaharlaydi. Keyingi yillarda shu chiqindi gazdan ham sulfat kislota ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilmoqda. Shunday yo‘l bilan It. mis olganda ajralib chiqqan S0₂dan 101. dan ko'proq sulfat kislota olish mumkin. Buning uchun S0₂ ni konsentratsiyasini oshirish kerak bo‘ladi. Hozircha ayrim rangli metallurgiya zavodlaridagina S0₂ konsentratsiyasini oshiruvchi qurilmalar o‘rnatilgan xolos. Shuning uchun endilikda rangli metallurgiya zavodlarining chiqindi S0₂ gazini to‘liq ushlab olish va undan foydalanish ishlarining loyihalari ishlab chiqilmoqda.
Bu rudadan kompleks foydalanish bo‘lardi va atrof-muhitni ifloslanishning oldi biroz bo‘lsa-da olinardi (70- rasmga qarang). S0₂ olish uchun eng yaxshi ashyo bu toza oltingugurtdir. U yoqilganda massa ulushi yuqori bo‘lgan va zararli qo'shimchalari kam bo‘lgan S0₂ olinadi. Ammo FeS₂ - kolchedandan bir necha marta qimmat turadi, hamda u boshqa ishlab chiqarishlar uchun qimmatbaho kimyoviy ashyo hamdir. Ko‘mir yoqiladigan korxonalar, yoritish tarmoqlarining mo'rilaridan atmosferaga chiqarib yuboriladigan gazlar tarkibida anchagina S0₂ bo‘ladi. Chunki toshko‘mir tarkibida 1-3% gacha oltingugurt saqlaydi.
Keyingi yillarda atrof-muhitning tozaligiga biroz e’tibor kuchaytirilganligi sababli mo‘rilardan chiqarilgan gazlarni zaharsizlantirishning absorbsiya-desorbsiya usullari ishlab chiqilgan. Bunda S0₂ ushlab qolinadi va sulfat kislota ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin. Ammo kislotaning tannarxi piritdan olingan kislotaga nisbatan bir necha marta qimmatga tushadi. Shu sababli u kam qo‘llanilmoqda. Keyinchalik S0₂ ni ushlab qolish va uni tozalab H₂S0₄ ishlab chiqarish uchun foydalanishning takomillashgan usullari topilgach keng qo'llanila boshlanadi.
Dunyo bo'yicha atmosferaga chiqarib yuboriladigan S0₂ ning miqdori, dunyoda ishlab chiqarilayotgan sulfat kislota miqdoridan ikki barobar ko‘proq kislota ishlab chiqarishga yetarlidir.
Yana bir muhim S0₂ olinadigan xomashyo bu vodorod sulfid gazidir. H₂S ko'pgina tabiiy gazlar tarkibida bo‘ladi. Qaysiki, uni tozalaganda H₂S ajratib olinadi, va u S0₂ ga aylantiriladi. Ko‘mirni kokslaganda, neftni qayta ishlaganda ular tarkibidagi S qisman vodorod sulfidga aylanib gaz holida ajralib chiqadi. Koks gazlari tozalanganda ularning tarkibidan H₂S yoki S shaklida ajratib olinadi, yoqib S0₂ ga aylantiriladi.