Transformatorlar va ularning ishlash prinsipi

Transformatorning foydali ish koeffitsiyenti. Transformator ikkilamchi cho‟lg‟amidagi 
quvvatning birlamchi cho‟lg‟amdagi quvvatga nisbatiga transformatorning ish rejimidagi quvvati 
deyiladi.
Odatda transformatorning foydali ish koeffitsiyenti 100% ga juda yaqin bo‟lib, u =98-
99,5% oraliqda bo‟ladi. 
Transformator kuchlanishni necha marta oshirib bersa, tok kuchini shuncha marta 
kamaytiradi. Cho‟lg‟amlarning qizishini hisobga olmaganda ikkala cho‟lg‟amdagi quvvat 
deyarki bir xil bo‟ladi. 
Transformatorning ikkilamchi cho‟lg‟ami iste‟molchiga ulanmagan holda ishlashiga 
transformatorning salt ishlashi deyiladi. Transformatorning salt ishlash rejimida energiya isrofi 
faqat birlamchi cho‟lg‟amda sodir bo‟ladi, ya‟ni bu rejimda faqat birlamchi cho‟lg‟amda qizish 
kuzatiladi. 
Transformator yordamida elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatish: 
Transformatorlardan o‟zgaruvchan tokni o‟zgartirish uchun foydalanishdan tashqari 
o‟zgaruvchan toklarni uzoq masofalarga uzatib berishda ham foydalaniladi. Elektr energiyasini 
ular ishlab chiqiladigan GES, IES va AESlaridan uzoq masofalarga – yuzlab, minglab 
kilometrlarda joylashgan aholi punktlariga, zavod, fabrika va boshqa iste‟molchilarga isrofsiz 
yetkazib berish katta ahamiyatga ega. Elektr energiyasini uzoq masofalarga imkon qadar 
yo‟qotishlarsiz, isrof qilmasdan uzatish kerak bo‟ladi, ya‟ni tok uzatuvchi liniya simlaridagi isrof 
bo‟ladigan elektr energiyasi mumkin qadar kamaytirilishi talab etiladi. Buning uchun Joul-Lens 
qonuni 
ga ko‟ra liniyadagi tok kuchi iloji boricha kamaytiriladi. 
Agar ikkilamchi cho‟lg‟amdagi kuchlanish n marta oshirilsa (yoki undagi tok kuchi n 
marta kamaytirilsa), elektr energiyasini uzatuvchi liniya simlaridagi energiya isrofi n
2
marta 
kamayadi. 
Agar elektr energiyasini uzatuvchi liniya simlaridagi energiya isrofi n marta kamaygan 
bo‟lsa, ikkilamchi cho‟lg‟amdagi kuchlanish √ marta oshirilgan (yoki undagi tok kuchi √
marta kamaytirilgan) bo‟ladi. 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
787 
REFERENCES 
1. Ismatullayev P., Qodirova Sh., G‟oziyev G‟. “Elektr o‟lchashlar va o‟lchash asboblari”. 
Toshkent. “Sharq”. 2007. 
2. Turabova L.X. “Fizik asboblar, ularning turlari va ishlash prinsipi” mavzusining elektron 
o„quv uslubiy majmuasini yaratish metodikasi mavzusidagi dissertatsiya ishi. Navoiy. 2022. 
3. Камалова Д.И., Камолов И.Р., Турабова Л.Х. «Физик асбоблар, уларнинг турлари ва 
ишлаш принципи» электрон ўқув қўлланмаси. Ўзбекистон Республикаси Адлия 
вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги. №DGU 10305. 03.03.2021.