Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
turlariga
ko‘ra revolverlar, o‘pponchalar, to‘pponcha–pulemyotlar, avtomatlar, karabinlar, vintovkalar va miltiqlarga bo‘linadi. Barcha zamonaviy qurollar rusumiga ko‘ra tasniflanadi. O‘qotar qurolning rusumi (modeli) deyilganda, har qanday turdagi qurolning asl yoki zamonaviylashtirilgan (takomillashtirilgan) tuzilishi yoki nusxasi tushuniladi. Rusum nomi bir yoki bir necha asoslarga ko‘ra berilishi 48 mumkin. Bu kabi asoslar sifatida qurol ishlab chiqaruvchi zavod yoki fabrikaning nomi (TOZ — Tulskiy orujeyniy zavod), firmaning nomi (Valter), mamlakat yoki shaxarning nomi (Cheshska–Zbroyevka, Praga), qurolsoz–ixtirochining nomi (Margolin, Makarov), maxsus belgi (Star — «Yulduz»), shior («Parabellum» — «Urushga tayyorlan») va xokazolar. Bu ta’kidlangan rusum nomlaridan tashqari, o‘qotar qurollarda ushbu rusumdagi qurolning namunasi , ya’ni ishlab chiqarish tartibining nomeri (Valter, model 2), ishlab chiqarilgan yili (Valter P–38 — pistolet 1938) yoki mo‘ljallangan maqsadi (Valter PP — politsiya pistoleti) ham ko‘rsatiladi. Ayrim o‘qotar qurollar bu qurolning nomlanishi va ixtirochi familiyasining (AK — Avtomat Kalashnikova), ishlab chiqarilgan shahar va ixtirochining (TT — Tulskiy Tokareva) bosh harflaridan iborat qisqartmalar bilan ifodalanishi mumkin. O‘qotar qurollar tizimidagi alohida bir guruhni atipik o‘qotar qurollari tashkil qilgani hamda qurol ishlatish bilan bog‘liq jinoyatlarning aksariyat ko‘pchiligi qo‘lbola usulda tayyorlangan yoki atipik o‘qotar qurollar bilan sodir etilgani uchun ushbu turdagi qurollarga alohida to‘xtalish joizdir. Atipik o‘qotar qurollar — tuzilishiga ko‘ra nostandart, to‘liq qo‘lbola usulda yoki zavod usulida yasalgan qurolni o‘zgartirib tayyorlangan va maxsus ballistik xususiyatlarga ega bo‘ lgan hamda tayyorlanishi davlat standartlari va texnik talablar bilan belgilangan zavodda yoki ustalar tomonidan yasalgan qurollardan farq qiladigan qurol. Atipik o‘qotar qurollar quyidagilarga: — o‘qotar qurolning barcha asosiy qismlari — stvol, yopish va otuvchi mexanizmlariga; — har qanday o‘qotar qurollar kabi o‘qotarlik, qurollik mezonlariga ega b о ‘lishi kerak. Ishonchlilik mezoni atipik o‘qotar qurollar uchun fakultativ xarakterga ega. Bunday qurollar bilan ishlashda ular xavfli bo‘lishi, o‘q otilmay, ishlamay qolishi mumkin. O‘qotarlilikni aniqlashda esa, atipik o‘qotar qurollarda porox o‘rniga boshqa moddalar, masalan, gugurt ishlatilishi mumkinligini hisobga olish kerak. Qurollik mezoni deyilganda, uning badanga shikast yetkazish uchun m о ‘ljallanganligi va yetarli zarar yetkazuvchi kuchining mavjudligi tushuniladi. Atipik o‘qotar qurollar mo‘ljallangan maqsadiga ko‘ra jinoyatchilar qurolidir, ya’ni jinoyat sodir etish uchun m o‘ljallangan. 49 Atipik o‘qotar qurollar yasalishi jihatidan ta’kidlanganidek, davlat standarti va texnik talablariga javob beruvchi zavod usulida va ustalar tomonidan yasalgan qurollardan farq qiladi. Obyektni atipik o‘qotar qurollarga taalluqliligini aniqlashda uning yasalish usuli katta ahamiyatga ega. Bunday qurollarning yasalishi quyidagicha bo‘lishi mumkin: — qo‘lbola yasalgan; — to‘liq qo‘lbola yasalgan; — zavod usulda yasalgan qurol qismlarini ishlatib qo‘lbola yasalgan; — davlat standarti va texnik talablarni buzib zavod usulda yasalgan qismlardan qo‘lbola terilgan; — zavodda yasalgan qurollarni o‘zgartirib yasalgan. O‘zgartirish yoki qayta tayyorlash asosiy qismlarni o‘zgartirish (masalan, stvol yoki qo‘ndoqni qisqartirish, stvol yoki patrondonni kengaytirish)dan iborat bo‘ladi va bu o‘zgartirish qaytarilmasligi bilan ifodalanadi, ya’ni uni asl holiga keltirib bo‘lmaydi. O‘zgartirilgan o‘qotar qurollarning katta guruhini qirqmalar tashkil etadi. Qirqmalarning atipik o‘qotar qurollarga taalluqliligini aniqlashda — bu qirqma o‘zining asl m о ‘ljallangan maqsadini qay darajada yo‘qotganligi va endi shu o‘zgartirilgan quroldan oldingi maqsadida foydalanish imkoni borligini aniqlash kerak b о ‘ladi (ov miltiqlari uchun stvol uzunligi — 500 mm dan uzunroq, jangovar va sport qurollari uchun — nishonga olib otish 300 — 400 m ). Bu holda yana bu qurol jinoyatchilar quroli uchun xos xususiyatlarga ega bo‘ldimi yoki yo‘qmi, degan savolni ham hisobga olish kerak: — moslashtirilgan; o‘qotar qurol sifatida ishlatish uchun moslashtirilgan maxsus otuvchi qurilma (raketnitsalar, start, qurilish- montaj to‘pponchalari va hokazo); — boshqa patronlar bilan otishga moslashtirilgan zavod usulida yasalgan qurollar. Bunday moslashtirishda qurol hech qanday o‘zgarishlarsiz qayta ishlatilishi mumkin. Zavodda yasalgan qurollardan farqli ravishda qo‘lbola yasalgan u yoki bu qurollarning tuzilishi ularni yasovchilarning qobiliyati va texnik imkoniyatlaridan kelib chiqadi hamda shuning uchun turli xil bo‘ladi. Atipik o‘qotar qurollarning turli nusxalari bir-biridan nafaqat yasalish usuli va metodlari, balki ishlatilgan materiallari, qismlarning yasalish sifati, ishlov berilganlik darajasi, mustahkamligi, ishonchliligi, tuzilishning yaxshi ishlashi va boshqalari bilan farq qiladi. Ba’zi bir 50 qurol nusxalari o‘zining barcha qurollarga qo‘yiluvchi umumiy talablarga mos keluvchi texnik xususiyatlari bilan zavod usulida yasalgan qurollarga yaqinlashib qoladi. Odatda qo‘lbola usulda yasalgan qurollarning sifati zavodda yasalgan qurollarga qaraganda ancha past bo‘ladi. Zavodda yasalgan qurol qo‘yilgan texnik talablarga mos kelishi uchun ballistik, manevr qilish, uning ishlashining ishonchliligini ta’minlovchi bir qator sifatlarga ega bo‘lishi kerak. Ushbu sifatlarni takomillashtirish uchun o‘zlari ishlaydigan maxsus korxonalardagi texnik va ishlab chiqarish imkoniyatlaridan hamda fan- texnika yutuqlaridan foydalanadigan qurolsozlarning vazifasi hisoblanadi. Qo‘lbola qurollar esa, ularning tayyorlanishida bu qurollar yuqorida keltirilgan talablarga mos kelishiga harakat qilinmaydi. Bunday qurollarning ba’zilari hatto yaqin masofalarda ham nishonga olib otish imkoniyatini bermaydi. Ammo bunday qurollar yashirib taqib yurishga qulay qilib yasaladi. Ularga ko‘pincha kalibri va alohida qismlari o‘lchamini katta qilib, «qo‘rqituvchi» ko‘rinish beradilar va ular ko‘p hollarda topish unchalik qiyin bo‘lmagan 5,6 mm kalibrli yonbosh jang patroniga mos qilib yasaladi. Qo‘lbola usulda yasalgan qurollarning ishonchliligi ham yuqori emas. Bunday qurollarning ko‘pchiligida stvol kanalining yaxshi yopilmasligi, magazindan uzatilishida patronlarning ushlanib qolishi, otilish vaqtida gazlarning chiqib ketishi va hokazolar uchraydi. Tabiiyki, qo‘lbola usulda yasalgan qurollarning tashqi ko‘rinishi ham zavod usulida yasalgan qurollardan farq qiladi, ularning ishlov berilganlik darajasi yomonroq, ishlatilgan materiallarning sifati yetarli emas va hokazo. Atipik qurollar ham o‘qotar qurollar kabi tasniflanadi, faqat atipik qurollarni tasniflash uchun asoslar nisbatan kamroqdir. Chunki bunday qurollarning m о ‘ljallangan maqsadi, tuzilish xususiyatlari, yasalish usullari, konstruksiyasi, rusumi va namunalariga ko‘ra tasniflanmaydi. Atipik o‘qotar qurollarni yuqorida aytilganlardan boshqa barcha asoslarga ko‘ra tasniflash mumkin va bu o‘qotar qurollarni tasniflash bilan deyarli bir xil. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|