TÜrk xalqlari folkloru IV kitab altay dastanlari və ƏfsanəLƏRİ baki – 2016 Redaktoru: fil. ü. f d. Əfzələddin ƏSGƏR

XAN MERQEN

Nağıl belə bir göstərişlə başlayır ki, Kan-Merqenin ali tanrısı Cetı-burxan “yeddi tanrı” olub: bu, Böyük Ayı bürcünün monqolca Dolon-burxan adının türkcə tərcüməsidir. Altaylılar bu bürcü Tedıqan yaxud Cetıqan adlandırırlar. Digər altay na­ğıl­la­rın­da ali tanrı Uç-Kurbustan-xandır, monqol eposunda Qurbı-xormusten-xan buna uy­ğundur. “Xan Merqen” nağılında ali tanrının göy bürcündə açılmasına uyğun ola­raq Uç-Kurbustan-xanı da ulduzların arasında axtarmaq olmazmı? Üç sayı (al­tay­ca üç, monqolca qurbı) göstərir ki, Kurbustan adı ilə Orionda üç ulduzu başa düş­mək lazımdır.

Altın-Sudur qadının üç oğlundan ikisini əri Xan-Merqen öz övladı kimi qəbul et­mir, onları qeyri-qanuni doğulan uşaqlar, al­tayca “suraz”, yəni qadının başqa kişi ilə qeyri-qanuni əlaqə­sindən törə­yənlər adlandırır. Əslində isə, bu uşaqları qadına tan­rı Buurıl-burxan bəxş edib. Kıs-Merqen ilə Kumanak-Merqen Çin­giz-xan, Qe­ser və kalmık xalqının ulu əcdadı Tsoros kimi toxum­suz maya­lan­madan do­ğu­lan uşaq­lardır. Derbetlərdən və baytlar­dan Tsoros ilə bağlı rə­vayətləri toplamış cənab Burdukov mənə sözlərin bənzər­liyini göstərmişdi: suraz və Tsoros.

Tolu şaman terminidir, rus dilinə (vıkup) fidiyə kimi tərcümə olunur. Bir dəst pal­tar belə adlanır; paltarlar şaman ayini zamanı xüsusi hündür bir yerdə, bir növ şa­manlıq olunan tanrıya qurban kimi sərgilənir. Bu paltarlar (kürklər, kəndli kaf­tan­ları, köynəklər, parça hissələri və vəhşi heyvan dəriləri) müəyyən sayda, bir ne­çə on sayda (toqus) sərgilənir. Həmin səkilər yaxud asılqanlar yuxarı köndələn for­mada iki sütundan yaxud yuxarı ucları dirəklə bağlanan dörd sütundan ibarət olur. Şaman tanrıya deyir ki, evin sahibi bu əşyaları ona qurban verib; amma şa­man ayi­ni bitəndə həmin əşyalar yenidən ev sahibinin sandığına qoyulur. Altın-tolu “qı­zıl fidyə” kimi tərcümə oluna bilər, amma burada, yəqin ki, fidyə yox, baş­qa bir şey ba­şa düşülür; bu, hansısa divanxanadır, həmin divanxananın qapı­la­rın­dan bəhs olu­nur, orada yığışan hakimlərdən söhbət gedir. Bu terminə ve­rilən məhkəmə yerinin mə­nası Altın-tolunu monqolların “toli” sözü ilə yaxınlaşdırır. Mon­qollar metal güzgünü belə adlandırırlar, altay­lılarda isə bu, Küzene adı ilə məlumdur (Şamanlar öz manyaklarını kürəklərinə atırlar. Şimali Monqolustanın şamançı və buddistləri­nin təsəv­vü­rünə görə, cəhənnəmin hökmdarı Erlik əlində toli taxtda oturub. Onun qulluqçuları mühakimə olunmaq üçün günahkarı onun taxtının qarşısına qoyanda Erlik toliyə baxıb gətirilən günahkarın etdiyi bütün əməlləri görür. Yer kürəsindəki insanların fəaliyyə­tini əks etdirən güzgü ilə bağlı bu təsəvvürlər belə bir fikir yara­dır ki, Altın-tolu adı ilə Erlikin qızıl tolisini başa düşmək olar).

XOXİMAY

Xoximay adı səkkiz nəfərin iştirak etdiyi lamaların məbəd rəqs­lərində olan mas­­kaların adıdır. Xoximaylar üzərində qabırğa və digər sümük rəsmləri çəkilmiş ağ cübbələr geyinirlər; başdakı maska insan beyninin təsviridir. Bütünlükdə bu təs­vir insan skeleti təsəvvürü yaradır. Xoximaylar rəqs səhnəsinə Tsaqan-ebuçen “ağ qo­ca” adlanan maskanın yoldaşları kimi çıxırlar; bu maskanın mimika və jest­lə­ri ta­maşaçıda hədsiz zəiflik təəssüratı yaradır (А.Позднеев. Оч. быта буддийских мо­настырей, Сиб. 1887 г., 84, 396, 401). Tsaqan-ebuçen ikonalarda əlində qol­tuq­­­ağacı, ətrafında heyvanlarla təsvir olunur. Bu təsəvvür nağıl per­so­najı Ax-saxal-adu­çini (ağsaqqal çoban) xatırladır. Tsaqan-ebu­çenin maskası ilə digər maska olan Xa­şin-xan rəq­s­də iştirak et­mir. Xaşin-xanın maskası üzünün böyük ölçüsü ilə ada­mı tə­əc­cüb­lən­dirir; dini rəqslər ulduzların üfüqdə hərəkətinin təqlididir­sə, on­da Xaşin-xan, ola bilər ki, ulduzların hərəkətində iştirak et­məyən günəşin təmsilçi­si­dir və öz hərəkətini ayrıca icra edir. Gü­man etmək olar ki, Tsaqan-ebuçen də, Ak -sakal-adu­çi kimi, ayı təmsil edir, Tsaqan-ebuçen isə Aq-saqal-aduçi kimi, ayı təmsil edə bilər.

BAŞLIQLAR
Ön söz 3

Tərcüməçidən 4
Dastanlar

Altay Buçıy 9

Ain Şain Şikşirge 36

Altın-Mize 71

Maday-Kara 114

Ak Bi 137

Ak Bökö oğlu Kan-Taci 159

Xan Mergen 204

Altın Kuçkaş 232

Manı 244

Arqaçi və Kuçeçi 246
Əfsanələr

Şamanların qırılması 250

Yarqanat 251

Çaik 252

Letyaqa 254

Alayman-Bulayman 254

Sartaktay Kezer 254

Ölməzlik suyu (munko suu) 255

Aktan-tas və Talın -kıs 255

Boko bain Sartıktay 256

Təkgöz- adamyeyən 257

Xuşandra-xan.......................................... 259

İrın-tümin Xayrxan 261

Noyan-Xulaxay 261

Böyük ayı bürcü 262

Orion 263

Pleyadalar 265
Şərhlər 267

Türk xalqları folkloru,

III kitab,

Altay dastanları və əfsanələri,

Bakı, Elm və təhsil, 2016.

Nəşriyyat direktoru:

Prof. Nadir Məmmədli

Kompüterdə yığdı:

Ləman Qafarova

Kompüter tərtibçisi və

texniki redaktoru:

Aygün Balayeva

Kağız formatıI: 60/84 1/16

Mətbəə kağızı: №1

Həcmi: 312 səh.

Tirajı: 300

Kitab Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunun

Kompüter Mərkəzində yığılmış, səhifələnmiş,

“Elm və təhsil” NPM-də ofset üsulu ilə

hazır diapozitivlərdən nəşr olunmuşdur.

1. Çoltoş Kuranakov Katunun sol sahilində, Anosun 15 km.-də yerləşən Askat kəndinin sakinidir, 79 yaşı var, sənəti çəlləkçidir.

2. Temene – xamıt iynə; Koo – gözəl qız, düz qamətli qadın.

3. Ermen – aşağı bax; çeçen – gözəl aya(Aya Altayda göldür), müdrik aya.

4. Eren – kürən. Temiçi xüsusi addır. Altaylılarda “demiçi” kənd idarəsində kiçik vəzifə.

5. Tayqa – çayın ətrafında uca dağlar. Belə ki, bu dağlar meşə zolağından yük­səyə qalxır, onlar ağacsızdır. Buna görə də altaylıların tayqa ilə bağlı təsəvvürü bizim tayqa sözü ilə bağladığımız, düzənlikdə qalın meşə təsəvvürü ilə uyğun gəlmir. Suru dağların şiş ucu; papağın şiş ucu. Üçşişli Beluxa Üç-suru adlanır.

6. Çemene – süsən

7. Mətndə divarları boyamaq üçün istifadə olunan ağ gildən söhbət gedir.

8. Borbıy – iri dəri su qabı

1. Mətndə “an” “vəhşi heyvan” verilib. Altaylılar ətini yedikləri heyvanlara bu adı verirlər.

2. Elik – dağ keçisi.

3. Mətndə: “artınçakda elik və heyvan var”; artınçak atlının altında olan kiçik yükdür.

4. Qiymətli dərilər burada albaqanı kimi verilib.

5. Altayca qancağadır; mətndə “qancağa qayışına bağlı olan” boqtorqo sözü ilə verilib.

6. Yurt, curt “xalq” xan yurtu ifadəsini xanlıq kimi çevirmək olar.

7. Ermen-Çeçen ayin icra edir: bu ayin monqolca “dzada”, altayca “yada” adlanır. Bu vasitə ilə göydən tutqun hava, yağış, dolu yağdırılır.

8. Mətndə: “kalap”, xoron, sook; sook-şaxta; xoron “zəhər”, burada “sərt”; ka­lap sel, leysan, şaxta və s. afət-ölüm gətirən bəşəri faciə.

9. Mətndə belə başa düşülməlidir ki, hər yerdə şaxta, boran olduğu halda, Ermen-Çeçenin durduğu yerdə hava isti və günəşli idi.

10. Çurekey – çox da böyük olmayan ördək, rusca çirok.

1. Mətndə “ak ayas” – aydın səma.

2. Mətndə “kırkırdı”; bu fel ilə durnanın qaqqıltısı verilir. “Turna kırkırap yat” – durnalar qaqqıldayır.

3. Mətndə “sualqıj”, yəni su götürülən yer.

4. “Yalbak”, yastı daş; “yalbandajıp uzup yat”, yastısına (böyrüüstə) üzür, bədənlərini suya yastıladır.

1. Altay Buçıyın xanlığı onun Umar-Timar çayının mənbəyinə sahib olması ilə bağlı yuxarıda göstərilənə uyğun olmayaraq aşağı deyilir.

2. “Ezen mendu” altayca salamlaşmadır, monqolca: “sayn mendu”.

3. Almançikir” – qənd, Kazanda nəşr olunmuş sözlükdə “alayman çikir” – qənd-nabat. Monqolca “alima” – alma.

4. Bu halda qardaşların yeri göstərməsi birinci deyilənə uyğundur.

1. ”çeqen” – süddən çəkilən arakını bir də çəkirlər. Rusca çaxırı ikinci dəfə çəkməkdir, bu halda daha da tündləşir.

2. Mətndə “kerek bala”– gərəkli uşaq; qızları gərəksiz uşaq, “kerek yok bala” adlandırırlar.

3. “Tilik” – (qırğ.cilik– ilikli oyuq sümük, “pörök” – böyrək.

4. Bu sözləri deyirlər ki, ləngiməyə, səfəri təxirə salmağa ehtiyac yoxdur.

5. “Çüm” – zirehin altından geyilən qısa paltar.

6. Mətndə “qapqara his kimi zireh” köö kuyak kimi verilir: köö – his; kuyak – zireh.

7. Mətndə – olıy teliy. Olıy – düzgün olmayan, teliy – dəyişkən.

1. “Uç ekpeli” sözləri ilə mətn demək istəyir ki, qəhrəmanın atda oturmuş cismi üç ziqzaq təqdim edir: qabağa – yəhər qaşına əyilmiş gövdə, gövdə ilə bucaq əmələ gətirmiş bud və nəhayət gövdə ilə paralel istiqamətlənmiş baldır.

2. Mətndə yalnız bir söz – “bu” hərəkətin cəldliyini ifadə edir; ata oturan kimi artıq zirvədədir, elə o anda.

3. Qovaq– terek; çok terek –çoxlu qovaq. Qırğız nağılında Kozu Korpeş çok terekin üstündə düşməndən xilas olur.

4. Mətndə ak şonkor yerinə boro şonkor verilir, bütün başqa hallarda olduğu kimi.

5. Mətndə ten, erediin tubinde – “səmanın dibində”.

6. Ak-Çolmon – Venera ulduzu.

7. Kedim – yəhərin altından qoyulan dəri cecim, tokum – tərlik –Trc.

8. Mətndə (ten’eredın tozınde). (Ten’erı) səma; (tozı) kök, ağacın kökü.

9. Mətndə (tyun tyun), iki damcı su kimi.

1. Mətndə (altın şire), qızıl taxt; nağılçının sözlərinə görə, bu halda çarpayı nəzərdə tutulur.

2. Dar boğazlı dəri qab. Qırğızlarda (tursuk).

3. Şərabsız kasa (ayak); şərabla dolu kasa “çöqöçöy”dür.

1. Mətndə: (azu koron arakı) azu (diş), diş kimi kəskin şərab.

1. Mətndə: arka jon “arxa camaat”.

1. Söyləyici Çoltoşun dediyinə görə, həmin barmaqlar Altay Buçıyın həyatı ya­xud canı idi.

2. Mətndə tərcümə belə olacaq: kürklərlə (jeze) bəzənmiş yurtu dağıtdılar, pe­yin və b. zibillərlə dolu yurtu qazıb tökdülər.

3. Sürekey– qorxulu. Atanın söyüş ilə xatırlanmasıdır. Kiməsə hirslənəndə deyirlər: “adannın seni al” – ata səni al.

1. Mətndə “kalak la kalak”.

2. Altaylılar ən uca dağlara tayqa, alçaq hündürlüklü dağlara isə kırlan deyirlər.

3. Mətndə “ atıqır kara sıqın”. Monqol nağıllarında: Atqar-xara-manqıs, Xoto­qor xara manqıs, Atxır-şar manqıs.

1. Mətndə: ağ Altayın içindən.

2. Burada qalpaqlı, “şahin qalpaqda uçdu” demək deyil. “Tomoqolu” – qal­paq­­lı, epi­­tetdir. Bu, ov şahinini vəhşi, əhlilləşdirilməmiş şahindən fərqləndir­mək üçündür.

3. Tapaş – koma – trc.

1. Çabab – bədənini gərib çapan ata deyilir.

1. Adanın – söyüşdür.

2. Kattu – “qatı”, “amansız”, çətin vəziyyət.

1. Qısa, qurşaqdan aşağı, qollu çin geyimi.

2. Aba-tiş, Aba-ciş yaxud Aba-iş “qara camaatın atası” – Katunun sağ sahi­lində Kondom, Mras və Tom çaylarının yuduğu, qalın meşəli rayondur. Yerli əhali bu rayonları fərqləndirir: Aba-tiş, Ak Çolışpa, Eren-Çuy və Ak Altay.

3. “Arxıt” – böyük dəri qab.

4. “Çeqen” – qıcqırdılmış süd, ondan “arakı” hazırlanır.

5. Böyük step, düzənlik(Qobi kimi), altayca “çöl”, çox da böyük olmayan, təmiz tala, açıqlıq – jalan, Sibir kəndliləri yelan deyir.

1. “Kınırak” – xəncər.

2. “Kaarqış” – Dərinin tikiş vurulan yerində dəridən yunun yandırılması üçün lazım olan alət.

1. Altay alaçığında qapıdan sol tərəf kişi, sağ tərəf qadın hesab olunur. Buna uyğun olaraq göy fəzası da iki qismə– kişi və qadın tərəfə bölünür. Beləliklə, altaylılar öz alaçıqlarının qapısını üzü şərqə qoyurlar, onda göyün kişi tərəfi cənub, qadın tərəfi isə şimal olur.

1. Mətndə şuurmaktu-talay. Şuurmaktu – payızda çayın donmazdan qabaq gə­tirdiyi qar.

1.Yəni yeddi il ərzində o qız qaldı, ərə getmədi.

1. Altıqi tolbu – Altığı Tol(b)u. Aşağı dünya, aşağı ölkə. Adətən, Altıqı oro(o)n deyirlər. Altay dünyası üç növ ölkədən ibarətdir: Aşağı, Orta və Yuxarı. Aşağı dünyaya ölənlərin ruhu düşür. Orada Erlik hakimdir. Orta dünyada insanlar yaşayır. Yuxarıda tanrılar (Quday, Ülgen, Üç-Qurbustan vəb.) vardır – trc.

1. Mətndə curek yox, koqısdır, ürək ətrafıdır.

1. Yumşaq, məxməri dəridən (zamşa) kisə (tulun), dəri çuval, vəhşi heyvanın qolları kəsilərək cəmdəyinin uzununa üzülən dərisindən hazırlanır. Daha də­qiq, tulup yaxud tulumdur. Altaylılar bu qayda ilə kəsilmiş dəridən hazır­lanan kisəyə “tuluptap soyor” deyirlər – trc.

2. “Talkan” – qovrulmuş arpa unu.

3.“Örqö” – saray. Altaylılar “örgö” deyirlər.

1. Zaysan – knyaz, tayfa başçısı. Altaylılar caysan deyir.

2. Araqay– altaylılar arağay deyirlər. Arağay-saadak – ox-yay.

3. Şanka – güləbətin, bərbəzək.

1. “Sajın” sajen – 27 arşına bərabər uzunluq ölçü vahidi.

1. Hərfi mənada “ocağın ayağında oturdu”, ayağı sözündən, yəni alaçıq ilə qapının arasında qalanan ocağın arasında.

2. Tiş, ciş yaxud iş (jiş) qalın iynəyarpaqlı meşə, ruslar bunu tayqa və ya çern ad­lan­­dırırlar; aba – “ata”. Altaylarda Katundan şərqdə yerləşən rayon Aba-tiş ad­lanır; rus­larda bu rayon Çern adı ilə tanınır.

1. “Azık” – azuqə.

2. Orijinalda tərcüməsi olmayan yerdir: tamırlanıp tan attı, tandı aylanıp kun çık­tı.

3. Ox qabındakı gözlər bir neçə bölməyə ayrılırdı və oxları yerləşdirmək üçün olan göz qomdıy adlanırdı.

4. Qaybır oxun hansısa növüdür. Oxların müxtəlif növləri və ad­ları vardı: jəbə, qastaq, qaybur, soqon, tomor (ucu küt kürəcikli idi; belə oxlar hey­vanın dərisini korlamır), qostu ox (bu ox deşiklidir, fit çalır; maral qaçanda onu da­yan­dırmaq üçün bu oxu atırlar ki, onun yanından keçsin. Fit səsindən heyrət­lənmiş ma­ral dayanır və ətrafına baxır).

5. Təpkəlu ja. Yayı çəkmək üçün onu yerə qoyurdular; yayın gövdəsinə şaquli isti­qa­mətdə (dik) ucunda bir neçə yarıq olan taxta xətkeş – təpkə qoyurdular; sonra yayın ipi­­ni yuxarı dartaraq həmin taxta xətkeş üzərində əvvəlcə birinci yarığadək, sonra ikin­ci ya­rığadək sürüşdürürdülər.

1. Boro qutçiak – daha dəqiq – boro quçıyak (kuç/kuş sözündəndir) boz quşcuğaz.

2. “Tündük” – tüstü ba­ca­sı.

3. Ayrı talku – burada haçalı ağac. Ayrı talqu, dərini yumşaltmaq üçün taxta alətdir.

4. Qıl kiçu – qıl körpü.

1. İrik – iri qoyun.

2. Antari, entere – tərsinə.

3. Kendık – göbək.

1. Tormoş – ağac parçası.

2. Şulmus – şər qüvvələr, cin-şəyatin.

1. Söyləyici bu adı gah Karaqula, gah da Karakula kimi deyir.

2. Alıp – igid, pəhləvan.

1. Adınq nerenq ni bolor.

2. Bu sözləri “Kalak-xoron” guya Karakulun vahiməli görkəmindən qorxmuş zay­­san­lar və xan qışqırırmış (söyüşdür).

2. Ocaqdan yuxarı olan yer ocaqdan qərbə tərəf olan məkan hesab olunur. Deməli, Şik­şirqe Karakulu alaçığın arxasına buraxmışdı.

1. Tərcümədə bu ifadələr buraxılıb: tamırlanıb tanq qeled, tanqdaylyanıb kun çıqadı. Tamırlanıb tomır felindəndir – “qan damarı”, tanqdaylyanıb yanqday felindəndir, “ağızın damaq hissəsi”. Belə tərcümə etmək olar: od kimi alışıb səhər açıldı, qıpqırmızı qızarıb günəş çıxdı.

2. Artaş – yəhər.

3. Korum – iri daş parçalarının səpələndiyi yer.

4. Say­ma -na­xış

5. Tör – alaçıqda qabaq yer, arxa divarın yanında (qapının əks tərəfində).

6. Toybon xan Karaqula ilə Ker-balığın udduğu mal-qaranı və camaatı xatırladır.

7. Aka – qaçışda digər atları ötən ata deyilir.

8. Arqaluzı – fərasətli.

1. Arakı – süddən çəkilən şərab.

2. Çiqen – qatıq.

3. Şirdek – keçə fərş.

4. Ağ-sürqek – ruhlar dünyasında şamanın yolundakı yeddi maneə belə adlanır.

1. Arjan – monq. arşan, qırğ. Arasan – mineral şəfalı bulaq.Orijinalda: arjan-kutukdan su götürürlər.

2. Kımjı sözü indi məlum deyil. Qamçı sözü olduğunu ehtimal etmək olar – (tərcüməçi).

3. Örqö – saray, iqamətgah.

4. Kınqrak – yun kəsmək üçün bıçaq, ikiağızlı xəncər.

5. Edrek, ebrek – dərini soyub yumşaldan alət.

6. Ede – böyük.

7. Sıynı – kiçik.

1. Tamqa – söyüş.

2. Tunük – tüstü bacası.

3. Tuş tuqay – eyni vaxtda doğulan, yaşıd; nökör – dost.

4. Kezer – qəhrəman, pəhləvan.

5. Mətndə: tabır tobur yamqır keler; tabır tobur yağış damcılarının səsinə bənzədilir.

1. Ces tünqur – mis qaval

2. Manyak – şaman mantiyası (qolsuz, uzun üst geyimi – tərcüməçi); man­ti­yanın asıldığı bağ və kəmərlər.

3. Kuzünqı – metal güzgü.

1. Tın – can.

1. Alıp – pəhləvan.

2. Şanka – qız hörüyü; qızların boynunun ardında doqquza qədər bir neçə hörük olur.

3. Tulunq – evli qadının hörüyüdür. Qadınların biri sol, o biri sağ gicgahdan ayrılan iki hörüyü olur.

4. Arçin və ya arşin – ardıc.

5. Kızıl qat – qırmızı qarağat.

1. Orbo – şamanın qavala vurduğu toxmaq.

1. Erlik – Bu sözə mətndə bəzən Erlik, bəzən də Erlik kimi rast gəlinir.

2. Yırakı – araq çəkmədə istifadə olunan bardaq, dolça.

3. Yulazı – “surət, can”.

1. Ezen – altaylıların görüşəndə salamlaşması: salamatsan?

1. Altaylılar ay tutulanda deyirlər: ay karaktı yaxud aydı karık tuttı, “karık ayı tutdu”.

1. Enli körpü kur, ensiz körpü komuru adlanır. Bir tükdən ibarət mifik körpü kıl komurudur. Şikşirqenin getdiyi körpünün ayrıca adı var: yaza baspas; yaza – yanına, baspas – basma, yaxınlaşma.

2. Abıl – toxa.

1. Nama – altaylıların təhrif etdiyi monqolca lama sözüdür.

2. Tutkandu – tutmaq felindəndir. Tutkandu – lehmə ilə örtülmüş sudur, bu­rada qurbağalar öz kürülərini yığırlar.

1. Bir atı olan yoxsul adamlar həmişə həmin atı sürürlər. Onların atı əziyyət çəkir. Həmin atların ruhu artıq cəhən­nəm­də də əzab çəkir.

1. Bayzım monqolca təhrif olunmuş bayşin sözüdür. Monqolca keçədən olan ala­çıq qar adlanır. Köçürülə bilməyən, gildən yaxud ağacdan olan ev bayşin adlanır.

1. Tebiş – qab.

2. Kadıt – arvad.

1. Sıbıskı – tütək, sümsü.

2. Ay maltu – ay şəkilli balta.

3. Urukçı-çanqaçi – ilgəkli uruk və çanqa (kəmənd) atıb adamları tutanlar.

4. Çiçke moin – qulaqdan boyunun yarısına qədər olan hissədir. boyunun qalan yarısı arka moin adlanır.

1. Öböqön – qoca.

2. Sarana – Lilium Marthagon. Soğanaqlı zanbaq fəsiləsindən bitkidir.

3. Kandık – Erythronium dens canis. Soğanaqlı zanbaq fəsiləsindən bitkidir.

4. Çok – havaya arakı səpəndə uca səslə deyilən nida. (Qədim xalqlarda şərab nəziri vermə ayini – tərcüməçi).

5. Övladı olmayanlar Tanrıdan baladın suzı istəyirlər.

1. Aduçi – oxçu.