Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Önerme  XLVIII  ve  XLIX. 
-  a)  Bu  önermelerde  -ikinci  bölümün 
son iki önermesi- ispat edilmiştir ki, insanda irade ile zihin aynıdır (birinci 
bölümün  son  önermeleri).  Başlıca  önerme  33,  scolie’si  ile  birlikte.  Ruh 
yetilerinin  bölünmeyişine  dair,  “Descartes  Felsefesinin  ilkeleri”  önsözü­
ne  ve  Court  Traite’ye  bakın:  II,  fasıl  XV.  Aynı  zamanda  Pensees  Metaphy­
siques’e
 bakın: II, fasıl XII.
b) Sayfa 221, satır 23. “Burada kaydetmek uygun olur ki, irade deyince 
şunu anlıyorum” kelimeleri yerine W. Meijer’in düzeltmesi kabul edilecek 
olursa, “kaydetmek uygun olur ki, burada iradeden şunu anlıyorum” keli­
melerini  koymak  gerekiyordu.  Gerçi  başka  pasajlarda  voluntas  ve  volitio 
kelimeleri önce Spinoza’nın onlara burada verdiği özel anlamda görünmü­
yor; diyelim ki, bölüm III, önerme 9’un scolie’sinde verdiği anlamda. Ora­
da  voluntas  kelimesi,  yalnız  ruha  atfedildiği  zaman  varlıkta  devam  etme 
çabası veya eğilimidir. Bu eğilim aynı zamanda hem ruha hem bedene ait 
olduğu zaman, iştah ya da arzu (cupiditas) olur. Ben kendi hesabıma Spi­
noza’nın voluntas kelimesinin anlamını değişikliğe uğrattığını zannetmiyo­
rum:  Düşünce  esas  bakımından  etkindir,  fikir  aynı  zamanda  olumlanır, 
konulur, bununla da tasarlanmış ya da meydana gelmiş olur; bu anlamda 
ruhun  özü  iradedir; fakat insan  yalnız düşünce değildir, o aynı zamanda 
uzamdır.  O  yalnız  fikirler ya da hükümler  meydana getirmez, kendi  özü 
dolayısıyla  birtakım  hareketler  de  icra  eder;  bildiğime  göre,  hiçbir  yerde 
Spinoza  bedene  ait  olan  ve  bir  hareketle  meydana  çıkan  bir  arzu  söz 
konusu olduğu zaman irade kelimesini kullanmıyor. Bir etkiden ibaret olan 
ve  yalnız  bilmeye  meyleden  arzu  için,  o  iradedir.  Fakat  kelime  burada 
Spinoza’nın bu pasajda kullandığı anlamda anlaşılmıştır. O halde, pek iyi 
görülüyor  ki  başka  bir  yerde  o  volition’u  bir  arzu  diye  göz  önüne  alabilir 
(Etika,
  III,  arzunun  tanımından  sonra  gelen  açıklama,  s.  365).  O  ruhun 
düşündüğü için teşkil ettiği bir arzudur ve bu arzu fikir olmak bakımın­
dan  fikirde  bulunan  olumlama  ile  karışır.  (Bölüm  III,  önerme  1-  13’e  ait 
nota bakın.)

---

NOTLAR 
3 1   7