Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Önerme  XLV,  önerme  sonucu  II,  scolie. 
-  mea  haec  est  ratio,  sic 
animum  induxi  meum
  kelimeleri  Térence’dan  alınmıştır  (Adelphes,  v.  68); 
daha  yukarda önerme 17, scolie’sine ait nota bkz; bu kelimelerin söylen­
diği  Micion  monologunun,  bütünü  ile  Spinoza’da  bulunduğunu  bildiği­
miz  hisse  çok  benzer  bir  hissi  ifade  ettiğini  burada  gösterme  zahmetine 
değer  (önerme  18  ile  ona  ait  nota  bkz.).  Tatlılık  ve  iyilikle  ruhta  sevinçli 
duygular uyandırarak insanların iyileştirilmesi umulabilir. Ayrıca burada 
Spinoza’nın yalnız kendisine başlıca değerli görünen Latin komedi yazarı 
Térence’la  değil,  fakat  Montaigne’le,  Essais’lerin  birçok  pasajları  ile  Etika 
arasında  dikkate  değer  yaklaştırmalar  yapılabilir,  “Kocalar  Mektebi”  adlı 
komedisinde  Térence’ın  Adelphes’ini  taklit  eden  Molière  ile;  zayıflık  ve 
bilgisizlik yüzünden ihmalci olmayan, hayatı tanıdığı ve olduğu gibi kabul 
ettiği için hayata karşı mertçe saygılı olan, bilgelikleri sevimli ve tatlı
1) Bunlar batı Ortaçağındaki Skolastik mantıkla tasım şekillerine verilen adlardır.

---

NOTLAR 333
tamamen beşeri bütün dehalarla uyuşmaktadır. Konforun başarılı eserleri­
ni övdüğü ve şüphesiz gösterişin değil fakat bir nevi ruh inceliğinin met­
hiyesini  yaptığı  çok  güzel  pasajlarında,  doktrinin  gerçekliğinden  başka, 
zannederim  ki,  hissin  inceliğine  de  hayran  olmak  yerinde  olur.  Kendisi 
çok  fakir,  hemen  hemen  ihtiyaçlarından  arınmış  olan  Spinoza,  zengin 
Hollanda’nın yalnız İspanya Yahudilerine karşı misafirperver bir hürriyet 
toprağı  değil,  yalnız  düşünen  insanlar  için sığınılacak  bir yer değil, fakat 
insanın  hayatını  çeşitlendirmek  ve  güzelleştirmek  için  kendini  verdiği 
bir  memleket  olmasını  istiyor.  Büyük  ticaret  ve  mahir  endüstri  yurdu, 
bakkaliye  ithalatçısı  ve  ince  kumaşlar  dokuyucusu  olan  bir  memleket, 
zengin otlaklar ve  iyi  bakılmış  süt hayvanları, bereketli yel değirmenleri, 
çiçek  bahçeleri,  latif  gölgelikler,  sanat  ışığı  ile  aydınlatılmış  sıhhatli  ve 
eğlenceli  meskenler  memleketi  olduğunu  biliyordu.  Güzel  kokular,  yeşil 
bitkiler, süsler ve ziynetler vb.’ne ait cümleleri bana hem büyük bir filozo­
fun hem de kendisi ressam olmasa da (yalnız kara kalem yapmasını biliyor­
du), başka meziyetleri arasında doğrunun dostu olan bir yağlı boya resim 
ekolünün geliştiğini gören ve gençliğini Rembrandt’ın oturduğu evden iki 
adım  uzakta  geçiren  bir  adamın  cümleleri  gibi  geliyor.  Düşüncenin  arka 
planı olarak, Spinoza’nınki gibi bir içkinlik
2
 felsefesi bedenin ihmal edilme­
sini telkin edemezdi; hakiki manevi hayat hiçbir suretle, gereği gibi anla­
şılan  beden  hayatına  zıt  olamaz;  tam  tersine  bu  iki  hayat  birbirleri  için 
zorunludur ve birbirine karışmaksızın çözülmez bir surette birleşirler.