Turli eritish agregatlarida metall chiqindilarini qayta ishlash

5.6. Temir skrapidan qalay metallini va changdan ruxni
ajratib olish
Qalay suyultirilgan nitrat kislota bilan reaksiyaga kirishganida ammiakka qadar, konsentrlangan nitrat kislota ta`sirida qaytariladi. Qalay zar suvida juda yaxshi eriydi. Amfoter xossaga ega bo`lganligi uchun kuchli ishqorlarda erib stanninlarga; ishqorda oksidlovchilar ishtirokida eritilsa kislota tuzlariga aylanadi. Qalay o`z birikmalarida 2 va 4 valentli. 2 valentli Qalay birikmalari tez oksidlanishi sababli qaytaruvchilar sifatida ishlatiladi. Qalay sulfidlari qolgan birikmalari deyarli rangsiz. Qalay kislotalarda ham, ishqorlarda ham eriganida vodorod ajralib chiqadi.
Ikkilamchi Sn ni ishlab chiqarish dunyoda keng miqyosda yo’lga qo’yilgan.
Temirning erish xarorati 1539°C , qalayning erish xarorati esa 231,9°C ekanligini hisobga olib tarkibida qalay bo’lgan temir qirindilarini qizdirish orqali ajratib olinadi. Bunda temir qirindilari qizdirilganda birinchi bo’lib qalay eriydi va toza qalay temir qirindilaridan ajratib olinadi.
Agarda ikkilamchi temir qirindilari tarkibida qalay qotishma sifatida kelmay toza xolda kelsa temir va qalayning erish temperaturalarining farqliligiga asosan ularni termik qizdirish orqali ajratib olish mumkin.
Tarkibida qalayi bor bronza va latun chiqindilaridan aloxida ajratib olinadi so`ng ular tarkibiga qarab yallig` qaytaruvchi pechlarda yoki induksion pechlarda eritib olinadi.
Undan so’ng ikkilamchi chiqindi va lomlardan olingan eritilgan Sn ni tozalab olish uchun elektr yoyli pechlarga jo’natiladi.

5.9-rasm. Qalay quymasi
Ikkilamchi qalay maxsulotlarini temir qirindilari (skrap) larda asosan qalay qotishmalari ko’rinishida uchraydi (5.9-rasm). Masalan bronza va babbit ko’rinishida.
Bu qotishmalardan qalayning bir qismi toza Sn sifatida qaytarib olinadi.
Metallik lom va chiqindi ko’rinishidagi xomashyolar ularning tarkibiga qarab qayta ishlanadi.
Ruxning suyuqlanish harorati 419,53°C, qaynash harorati 907°, xona haroratidagi zichligi 7,133 g/sm³. Rux kimyoviy jihatdan faol metallarga kiradi. Kislotalarda yaxshi eriydi. Qizdirilsa, ishqorlarda ham eriydi. Yod va oltingugurt bilan xona haroratida birikadi. Qizdirilganda rux faol metallmaslar bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi. Boshqa metallar bilan rux qotishmalar hosil qiladi. Nam havoda ruxning sirti oksid parda bilan qoplanadi (5.10-rasm).