Turli eritish agregatlarida metall chiqindilarini qayta ishlash

5.10-rasm. Rux va uning maxsuloti
Butun dunyoda ishlab chiqariladigan ruxning 40 foizi po’latni korroziyadan saqlash uchun sarflanadi. Rux kukuni yordamida kadmiy, mis va nodir metallar birikmalardan ajratib olinadi. Ruxdan ishlangan listlar konstruksion material sifatida, shuningdek, quruq elementlarning idishlarini tayyorlashda qo’llanadi. Rux — kuchli metall yaltiroqligiga ega bo’lgan ko’kimtir rangli metall. Nam havoda rux oksid parda bilan qoplanib asta-sekin yaltiroqligini yo’qotadi. Rux — o’rtacha qattiqlikdagi metall. Uning zichligi 7,13 g/sm³. Toza metall nisbatan plastik, oson yassilanib yupqa fol‘ga hosil qiladi.
Texnik rux oddiy haroratda mo’rt bo’ladi, lekin 100—150 °C da plastik bo’lib qoladi. Bunday sharoitda uni bolg’alash mumkin. 200 °C dan yuqori haroratda u yana mo‘rtlashadi va qirilganda kukun holatiga o‘tadi. Bunday o‘zgarishlar juda past haroratda ham kuzatiladi.
Rux oson suyuqlanadi va uchuvchan metallar qatoriga kiradi. Ruxning qaynash harorati - 905,7 °C. Uning issiqlik o‘tkazuvchanligi kumushning issiqlik o‘tkazuvchanligiga nisbatan 60 % ni tashkil etadi, elektr o‘tkazuvchanligi bo‘lsa to‘rt baravarga kam.
Rux havoda barqaror, chunki yupqa oksid parda keyingi oksidlanishdan himoyalaydi. Rux asosan yuqori haroratda aktivlashib, oddiy moddalar — galogenlar, rux azot va vodorod bilan reaksiyaga kirishmaydi.
Rux nitrid Zn₃N₂ va rux gidrid ZnH₂ bevosita yo‘llar bilan olinadi. Murakkab moddalar — kislota, ishqor eritmalari va suv bilan rux sharoitga qarab har xil reaksiyaga kirishadi. Suv odatda rux bilan ta‘sirlashmaydi.
Elektr kimyoviy kuchlanishlar qatorida rux vodoroddan ancha chapda turadi va kislotalardan vodorodni siqib chiqaradi. Shuning uchun odatda rux laboratoriya amaliyotlarida Kipp apparati yordami bilan vodorod olishda foydalaniladi.
Rux azot va to’yingan sulfat kislotalarda eritilganda vodorodni ajratmaydi, unda azot yoki oltingugurt birikmalari hosil bo’ladi.
Rux amfoter xossaga ega. U suyuqlantirilganda ishqorlar bilan reaksiyaga kiradi. Ishqorlarning kuchli eritmalarida asosan qizdirilganda eriydi.
2009-yilda butun dunyoda ishlab chiqarilgan ruxning miqdori 11,277 million tonnani tashkil etdi.
Chet eldagi qora metallurgiya korxonalarida Zn ni domna pechining changidan ajratib olinadi (5.11-rasm).