U. A. Nurmanov toshkent 2016

BHMS – 5, 7 
5 
Soliqlarni hisoblash va 
to‘lash tartibi 
Har oyda 
har chorakda 
Soliq kodeksi 
6 
Soliqqa tortish maqsadi 
uchun rezerv tashkil etish 
Rezerv tashkil etish, 
rezerv tashkil etmaslik 
Soliq kodeksi 
7 
Soliq hisoboti va hisobot 
shakllari 
Oylik 
har choraklik 
Yillik 
Soliq kodeksi 
BHMS – 1, 3 
Soliq hisobi siyosatining asosiy tarkibiy elementi bo‘lib ishchi schyotlar rejasi 
hisoblanadi. Soliq hisobining ishchi schyotlar rejasi xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tomonida 
o‘zining xususiyatlarini hisobga olgan holda mustaqil ravishda ishlab chiqiladi. 
Ishchi schyotlar rejasini shunday shakllantirish kerakki, schyotlardan olinadigan 
ma’lumotlar asosida qo‘shimcha hisob-kitoblarsiz soliq turlari bo‘yicha hisobotlar tuzish 
imkoniyati yaratilishi lozim. Buning uchun schyotlar shunday tanlanishi kerakki, bu 
schyotlarda daromadlar, xarajatlar hisobga olinib, schyotlardagi ma’lumotlar asosida soliq 
turlari bo‘yicha soliqqa tortish bazasini aniqlash imkoniyatini berishi zarur. 
Soliq hisobi siyosatini shakllantirishda soliq turlarini o‘ziga xos xususiyatlarini 
hisobga olish maqsadga muvofiqdir. Chunki soliqlarning har bir turi bo‘yicha soliqqa 
tortish bazasini aniqlash usullari, hisob registrlari yuritish, ularni schyotlarda aks ettirish 
bir-biridan farq qiladi. 

---

35 
Yuqorida keltirilgan tarkibdagi tarkibdagi soliq hisobi siyosatini amaliyotda 
qo‘llash, soliq hisobi axborotlaridan foydalanuvchilarni kerakli bo‘lgan ma’lumotlar bilan 
to‘la ta’minlash imkonini beradi. 
Soliq kodeksda belgilangan hollarda va tartibda soliq solishning soddalashtirilgan 
tartibida to‘lanadigan quyidagi soliqlar qo‘llanilishi mumkin: 
- yagona soliq to‘lovi;
- yagona er solig‘i; 
- tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo‘yicha qat’iy belgilangan soliq. 
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning elementlari quyidagilardan iborat: 
- soliq solish ob’ekti; 
- soliq solinadigan baza; 
- stavka; 
- hisoblab chiqarish tartibi; 
- soliq davri;
- soliq hisobotini taqdim etish tartibi; 
- to‘lash tartibi. 
O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjeti daromadlarining asosiy qismi korxonalar, 
birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar hisobiga tashkil topadi. 
Foyda solig‘i O‘zbekiston Respublikasi soliq tizimining tarkibiy elementi
hisoblanib, milliy daromadlarni qayta taqsimlash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. 
Mazkur soliq bevosita soliq bo‘lib, uning summasi korxona xo‘jalik faoliyatining 
pirovard Moliyviy natijasi bilan chambarchas bog‘liqdir. 
Foyda solig‘i to‘lovchilari soliq solinadigan foydaga ega bo‘lgan yuridik shaxslar 
hisoblanadi. 
Soliq to‘lovchilar yilning birinchi choragi, yarim yillik, to‘qqiz oylik va yil yakuni 
bo‘yicha mustaqil ravishda yil boshidan boshlab o‘sib boruvchi jamlash tartibida foyda 
solig‘i summasini soliqqa tortiladigan haqiqatda olingan foydadan berilgan imtiyozlar va 
belgilangan soliq stavkalarini hisobga olgan holda hisoblab boradilar.