Arablar istilosi va hukmronligi davrida 0 ‘rta Osiyo
Jahon tarixida ulkan iz qoldirgan davlatlardan biri - bu Arab xalifaligidir.
Arab xalifaligi davri 0 ‘rta Osiyo, Eron, A fg‘oniston, Yaqin va 0 ‘rta Sharq, shimo-
liy Hindiston, Pireneya yarim oroli va shimoliy A frika xalqlarining ijtimoiy, iqtiso-
diy, madaniy taraqqiyotida o ‘ziga xos yuksalish davrini belgilab berdi. Arab istilo-
chilari xususida, shubhasiz, eng asosiy m a’lumotlami arab, musulmon mualliflari
berib o ‘tganlar. Shu xususda, jumladan, al-Balazuriyning “ Futuh al-buldon”
(M am lakatlarning fath etilishi), at-Tabariyning “Tarixi rasuli va muluk” (Payg‘am-
barlar va podsholar tarixi) asarlari alohida ahamiyat kasb etadi.
M uhammad (s.a.v.) payg‘ambar vafot etgach (632), ketm a-ket “Xulofoiy
Rashoddin” (haq yo‘ldan borgan sahih xalifalar) nomlarini olgan Abu Bakr, Umar,
Usmon va A lilar (661-yilgacha) payg‘am bar siyosatini davom ettirib, Arabiston
yarim orolida markazlashgan Arab xalifaligi davlatiga asos soladilar. 0 ‘zaro qabi-
lalar birlashuvi, dini islomning yoyilishida ilohiy muqaddas kitob Q ur’onning o ‘mi
nihoyatda katta b o id i.
VII asm ing ikkinchi yarmidan boshlab xalifalik kengaya borib, o ‘z chegara-
larini g ‘arb va sharq tomon kengaytirishga harakat qildi. Yaqin va 0 ‘rta Sharqning
boy viloyatlari q o ig a olinib, nihoyatda uyushgan va jangovar arab qo‘shini shiddat
bilan harakatlarini boshlab yuborgan edi. Bir vaqtning o ‘zida arablar o‘z yurishla-
rini Vizantiya va Eronga qarshi olib bordilar. Sosoniylam ing so‘nggi vakili Eron
shohi Yozdigard III (632-651) arablarga qarshi turishga harakat qildi, Lekin Ka-
disiya (636) va N ahavand (642)dagi janglarda arablar qo‘shini forslarga qaqshat-
qich zarba berib sosoniylar sulolasiga barham berdilar. Vizantiyaga qarshi qilin-
gan harbiy harakatlar natijasida Falastin, Misr, Suriya, Iroq egallandi. Xalifa Umar
ibn al-Xattob (634-644) davrida ilk bora arab istilochilari Xuroson chegaralarida
paydo b o ig a n edi. 643-644-yillarda arab sarkardasi Abdulloh ibn Varqa Kirmonni
egallab, Xurosonning janubdagi darvozalari hisoblangan Tabas va Qureynga yurish
qiladi. Bu yerning aholisi o‘z zimmasiga yiliga 60000 dirham soliq to ia s h majbu-
riyatini oladilar.
Dostları ilə paylaş: |