yodning Amudaryodan o‘tib, Poykand, Romiton yerlarini egallashi, so‘ngra Buxo
ro hukmdorini yengib, o ‘z foydasiga sulh tuzib, katta xazina, boyliklarni qoMga ki-
ritishi va, nihoyat, 675-676-yillarda Said ibn Usmonning yangidan Buxoro va Sa
marqand tomon qo‘shin tortib kelishi va mahalliy hukmdorlami yengib, katta boy-
lik va ko‘p sonli asirlar bilan Arabistonga qaytib ketishi - bular 0 ‘rta Osiyo hu-
dudlarini egallash borasidagi dastlabki urinishlar edi. OMkamizni bosib olishning
ikkinchi, hal qiluvchi bosqichi VIII asrning birinchi choragiga to ‘g ‘ri keladi. Xusu-
san, 704-yilda Qutayba ibn Muslimning Xuroson noibi etib tayinlanishi bilan
uning zimmasiga butun 0 ‘rta Osiyo hududlarini uzil-kesil bosib olish vazifasi yuk-
lanadi. Qutayba 707-yilda Amudaryodan o ‘tib, Poykandni egallash sari harakatla-
nadi. Arablar mahalliy xalq qarshiligini yengib shahami qoMga kiritadilar, uning
boyliklarini talaydilar. Kesh, N asaf ham og‘ir janglar bilan fath etiladi. 710-yilda
Qutayba mahalliy hukmdorlarning o ‘zaro kelishuvi va ittifoqiga izn bermay,
Sug‘dning bosh shahri - Samarqandni bosib olishga tayyorgarlik ko‘radi. Shu ora-
da Xorazm shohi Chag‘on o ‘z ukasi Xurzod boshchiligida k o ‘tarilgan xalq qo‘z-
g ‘olonidan qo‘rqib, 7 1 1-yilda yordam so‘rab Qutaybaga murojaat qiladi. Qutayba
qulay vaziyatdan foydalanib, Xorazmga yurish boshlaydi. X urzod tor-m or qilinadi
va oMdiriladi. Biroq Xorazmshoh bundan hech narsa yutmaydi. Aksincha, u o ‘z
mustaqilligini y o ‘qotib, xalifalikka tobe boMib, uning bojdoriga aylanadi. Chag‘on-
ning qo‘shini Qutaybaning harbiy yurishlarida ishtirok etishga majbur etiladi. 712-
yilda Qutayba Samarqandga hujum qiladi. Bu paytda Samarqand hukmdori G ‘urak
)
edi. G ‘urak arab qo‘shinlariga qarshi jang qiladi, ammo kuchlar teng boMmaganligi
sababli yengiladi. Qutayba bilan G ‘urak (709-738) o ‘rtasida tuzilgan shartnomaga
binoan, u arablarga bir yoMa 2 ming, yiliga esa 200 ming dirham hisobida boj to ‘-
lash, 30 ming baquvvat yigitlam i qul o‘rnida berishi ko‘zda tutilgan edi. Buning
ustiga Samarqandning eng gavjum mavzesi -A frosiyob kelgindi arab aholisi uchun
turar jo y sifatida beriladi. Uning tub aholisi esa o ‘z joyidan mahrum etiladi. Arab
qo‘shini 713-yilda Sirdaryo orqali yurish boshlab, 0 ‘rta Osiyoning sharqiy hudud
larini egallashga kirishadi. Qutayba shu yurishi davom ida Choch viloyati, Farg‘ona
vodiysini egallaydi, ko‘p o ‘tmay, oMkaning boshqa hududlari ham birin-ketin ish-
g‘ol qilinadi. Shu tariqa, 10 yil davom etgan qirg‘inborot janglar oqibatida arablar
20
M ovarounnahr deb nom bergan Vatanimiz hududlari bosib olindi. Bosib olingan
hamma viloyatlarga arablardan am irlar tayinlandi. Arablar istilochilar sifatida bu
hududda mahalliy aholiga nisbatan mislsiz zulm va zo‘ravonlik o ‘tkazdilar. Xalq
tomonidan asrlar davom ida yaratilgan noyob moddiy va m a’naviy boyliklar, asori
atiqalar talandi, yakson qilindi. Mahalliy yozuvlarda bitilgan son-sanoqsiz nodir
kitoblar, qo‘lyozmalar yondirildi. Zardushtiylik, buddizm dinining ko‘plab ibodat-
xonalari, muqaddas qadamjolari kunpaya-kun etildi. U lug‘ bobokalonimiz Beruniy
o ‘zining “0 ‘tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida achchiq alam bilan ta’-
kidlaganidek, arablar mahalliy din, san’at, adabiyot namoyandalarini, olim lam i o ‘l-
dirdilar, asarlarini esa olovda yondirdilar. So‘ngra ular ajdodlarimizning bebaho
boyligi hisoblangan mahalliy yozuvlar, tarixiy hujjatlami yo‘q qildilar. Musulmon-
chilik diniga, islom aqidalariga zid keladigan jam iki narsalar ulam ing nazarida
g ‘ayritabiiy hoi hisoblanib, ayovsiz yo‘q qilindi. Bulaming o ‘m iga arablar aholi-
dan olingan m o‘may daromadlar, to ‘lovlar evaziga hashamatli, serviqor masjid-u
madrasalar, xonaqolar, maqbaralar barpo etib, odamlami ularga da’vat etdilar. Yur-
tim iz jilovini q o ig a olgan arab hukmdorlari xalqqa zulm-u asoratni kuchaytirish
m aqsadida turli xil soliq, o ‘lponlarni joriy etdilar.
Dostları ilə paylaş: |