U хudoyberdiev, B. Aliev

6.1.1 - jadval 
Bosh va tanlama to‘plam parametrlari asosiy
harakteristikalarining belgilari 

---

57
№

Harakteristikalari 
Bosh to‘plam 
Tanlama to‘plam 

To‘plam hajmi (birliklar soni)

N
n

Kuzatilayotgan

belgiga
ega
bo‘lgan birliklar soni.
M
m

Kuzatilayotgan

belgiga
ega
bo‘lgan birliklar hissasi.

M
p = ------

N
m
w = -----
n

Belgining o‘rta miqdori

Σ Xi

Х
= ------------

N
ΣXi

Х
= ------------

n

Miqdoriy belgining dispersiyasi

Σ( x -
х
)
2
σ
2

= -------------

N
Σ(x -
х
)
2
σ
2

= -------------

n

Hissasining dispersiyasi

σ
2
v
= pq
σ
2
w
= w (1- w)

Tashkiliy reja umumiy holda quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

1. Kuzatishning maqsadi va vazifalari.
2. Tatqiqot obektining chegaralarini aniqlash.
3. kuzatish dasturini ( anketalar, surov varaqalar, hisobot shakkllari
va shu singarilarni ) ishlab chiqish.
4.Tanlash tartibi, usullari va xajmini aniqlash.
5. Kuzatish o‘tkazish uchun zarur bo‘ladigan kadrlarni tayyorlash,
formulyarlar, instruktiv hujjatlarni ko‘paytirish va shu singarilar.
6. Tanlangan to‘plam harakteristikalarini hisoblash va tanlash
hatolarini aniqlash.
7. Tanlab olingan to‘plam ma’lumotlarini bosh to‘plamga yoyish.


6.2. Tanlama to‘plam hosil qilinishining
asosiy usullari 

Tanlab olingan to‘plam harakteristikalarining ishonchliligi ma’lum

miqdorda tanlama to‘plamning reprezentativligi bilan belgilanadi, bu esa
o‘z navbatida bosh to‘plamdan birliklarni tanlab olish usuliga bog‘liqdir.
Aniq sharoitdan kelib chiqqan holda, jumladan o‘rganilayotgan
hodisaning
mohiyati,
to‘plam
hajmi,
kuzatilayotgan
belgilar
o‘zgaruvchanligi va ularning taqsimoti, moddiy va mehnat resurslari
singarilar e’tiborga olingan holda tanlash usulidan foydalaniladi.
Tanlash turiga qarab, individual, guruhli va aralash tanlash turlari
farq qilinadi. Individual tanlash usuliga muvofiq bosh to‘plamning
alohida birliklari, guruhli tanlashda birliklar guruhlari tanlab olinadi,

---

58
aralash tanlashda esa guruhli va individual tanlash usullaridan birgalikda

foydalaniladi.
Tanlash usuli tanlab olingan birliklarning tanlash jarayonida
ishtirokini davom etkazish imkonini belgilab beradi, bunga muvofiq
tanlash ikki usulda amalga oshiriladi:
1. Qaytarilmagan usulda
2. Qaytarilgan usulda.
Qaytarilmagan usulda o‘tkaziladigan tanlash deb, tanlab olingan
to‘plam birliklarining keyinchalik to‘plamga qaytarilmaydigan tanlash
usuliga aytiladi.
Qaytarilgan usulda o‘tkazilgan tanlash deb, tanlab olingan to‘plam
birliklarining qayd qilingandan keyin yana bosh to‘plamga qaytarilishiga
aytiladi.
Tanlama kuzatish amaliyotida eng ko‘p tarqalgan tanlash turlariga
quyidagilar kiradi:
- tasodifiy tanlash;
- mexanik tanlash;
- tipik tanlash;
- uya (seriya)li tanlash;